نحوه پرورش و نگهداری درخت نان 

درخت نان یا برد فروت با نام علمی Artocarpus altilis ، گونه ای از درختان گلدار و از خانواده توت است. این درخت در مناطق گرم و مرطوب و اغلب کشورهایی که روی خط استوا قرار دارند و در خاک های شور و ماسه های مرجانی رشد می کند. درخت نان را می توان در آسیای جنوب شرقی، بیشتر جزایر اقیانوس پاسیفیک، بادپناه و جزایر بادگیر کارائیب مشاهده کرد. علت نامگذاری این درخت به «نان» به خاطر بافت میوه ی پخته آن است که شبیه نان می شود.
در تمام قسمت های گیاه یک شیرابه چسبناکی وجود دارد که از آن به عنوان چسب استفاده می شود. برخی از ارقام این درخت نان دارای میوه هایی بدون دانه است که بیشتر برای خوردن مورد توجه می باشد. این گیاه در اقیانوسه و سایر مناطق حاره انتشار دارد و کاشته می شود و نوعی از آن بومی هند است و در مناطق حاره هند به خصوص در بنگال، بیهار و دکان انتشار دارد به علاوه در سایر مناطق حاره نیز کاشته می شود.
میوه درخت نان میوه ای بزرگ به شکل بیضی یا مدور که قطر آن بین ۲۰ تا ۲۵ سانتی متر است و تا 22 کیلوگرم وزن دارد. درخت نان از درختان گل دار و از خانواده توت به شمار می رود و در واقع نام این گیاه از بافت میوه پخته آن که شباهت به نان تازه پخته شده دارد گرفته شده است. پوست این میوه نازک و روی آن برجستگی هایی دارد که وقتی رسیده می شود به رنگ سبز مایل به قهوه ای تا زرد در می آید. گوشت میوه کرم رنگ و شبیه به سیب زمینی است. با این حال نه به عنوان میوه، بلکه به عنوان سبزیجات مصرف می شود. میوه نان رسیده تیره و قهوه ای مایل به سبز است و لکه هایی روی آن دیده می شود که در اثر تراوش عصاره شیری از درون میوه ایجاد می شوند.

نام انگلیسی :

ARTOCARPUS ALTILIS

خانواده :

MORACEAE – توت

مشخصات ظاهری درخت نان

درخت نان درختی است به بلندی 15-20 متر، برگ های آن پهن دارای بریدگی های نسبتا عمیق که برگ را به چندین قسمت مانند پنجه تقسیم می نماید البته بریدگی آن قدر نیست که قسمت ها از یکدیگر جدا باشند. برگ ها به رنگ سبز، طول آن ها تا 30 سانتیمتر است. ساقه های درخت قوی و دارای دو نوع گل نر و ماده می باشند. میوه آن درشت، کروی، گوشتی که 70 درصد آن را مواد نشاسته ای تشکیل می دهد. کمی قبل از رسیدن گوشت آن سفید و آردی است. میوه را مانند نان در تنور پخته می خورند و یا در آب پخته و می خورند سیر کننده و لذیذ است.

خواص دارویی و فواید میوه نان :

سرشار از پروتئین

ساختار سلول های بدن ما از پروتئین هایی به نام اسید آمینه تشکیل شده که برای انتقال مواد مغذی و پشتیبانی از عملکرد همه سیستم های مهم بدن ضروری می باشند. مطالعات نشان داده میوه نان حاوی طیف کامل اسیدهای آمینه ضروری و به خصوص غنی از فنیل آلانین، لوسین، ایزولوسین و والین است که بدن را در بالاترین سطح عملکرد خود نگه می دارند.

خاصیت آنتی اکسیدانی

میوه نان و همه قسمت های خوراکی درخت نان دارای خاصیت آنتی اکسیدانی قوی هستند که از استرس اکسیداتیو جلوگیری کرده و خطر ابتلا به بیماری های مزمن و خطرناک همچون سرطان، بیماری های قلبی و سکته مغزی را کاهش می دهد. ویتامین C فراوان موجود در میوه نان نیاز روزانه بدن به این ویتامین را برطرف کرده و با پیشگیری از بیماری های مزمن به افزایش طول عمر کمک می کند.

سلامت قلب

میوه نان حاوی آنتی اکسیدان ها و فیتوشیمیایی هایی است که از قلب در برابر بیماری آترواسکلروز محافظت کرده و از حمله قلبی پیشگیری می کند. مصرف این میوه کلسترول بد خون را کاهش داده و به دلیل فیبر فراوان از بروز سندرم متابولیک، فشار خون بالا و سایر عوامل خطرزای قلبی جلوگیری می کند. پتاسیم موجود در میوه نان به تنظیم فشار خون کمک می کند و از کمبود پتاسیم در بدن که دلیل اصلی نارسایی احتقانی قلب می باشد پیشگیری می کند. میوه نان دارای منیزیم فراوان نیز می باشد که برای سلامت قلب ضروری است.

تقویت سیستم ایمنی بدن

میوه نان به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک می کند، بیوفلاونوئیدهای موجود در آن دارای خاصیت ضد التهابی هستند که خطر ابتلا به بسیاری از بیماری ها را کاهش می دهد.

هضم و گوارش

تیامین موجود در میوه نان باعث افزایش ترشح اسید هیدروکلریک می شود که به هضم غذا کمک کرده و جذب مواد مغذی را بهبود می بخشد. میوه نان سرشار از فیبر می باشد که برای حفظ سلامت سیستم گوارش مفید بوده و از بروز مشکلات هضم و گوارش پیشگیری می کند.

ضد سرطان

میوه نان به دلیل خاصیت ضد التهابی و آنتی اکسیدانی قوی از بدن در برابر برخی انواع سرطان محافظت می کند. مطالعات حیوانی نشان داده عصاره میوه نان تاثیر خوبی در مقابله با سرطان پوست داشته و تعداد، اندازه و شدت تومورهای سرطان پوست را کاهش می دهد، همچنین با سلول های سرطان پانکراس و کبد مقابله کرده و رشد سلول های سرطان پروستات را مهار می کند.

خواص میوه نان برای پوست

میوه نان حاوی اسیدهای چرب امگا ۳ و ۶ و ویتامین C می باشد که همگی برای سلامت پوست مفید هستند و آنتی اکسیدان های موجود در آن از عفونت های پوستی و جوش جلوگیری می کند. خوردن این میوه رنگ پوست را بهبود بخشیده و پوست را صاف و درخشان می کند.

خواص میوه نان برای مو

میوه نان منبع عالی بسیاری از ویتامین ها و مواد معدنی ضروری می باشد که برای سلامت مو و تقویت فولیکول های مو ضروری بوده و مصرف منظم این میوه به افزایش رشد مو و ضخیم شدن آن کمک می کند.

شرایط مورد نیاز برای پروش درخت نان :

درخت نان میوه ای گرمسیری است. معمولا در نواحی گرم و مرطوب با دمای ۳۷-۳۰ درجه سانتیگراد و رطوبت ۸۰-۷۰ درصد و بارش سالیانه ۲۵۰۰ میلیمتر در سال رشد می یابد که این شرایط معمولاً در کشورهایی که روی خط استوا قرار دارند صادق است.

درخت نان از گونه های کم ارتفاع استوایی است و بهترین شرایط رشد را در زیر ارتفاع ۶۵۰ متر داراست. اما در ارتفاع ۱،۵۵۰ متر نیز یافت می شود. قادر به رشد در ماسه های مرجانی و خاک های شور نیز می باشد.

این درخت در مناطق گرم، مرطوب و کم ارتفاع استوایی رویش دارد. از جوانه هایی که روی ریشه درخت نان رشد می کنند تکثیر می شوند. سیستم ریشه های درخت نان بسیار گسترده است، بنابراین باید در جایی کاشته شود که فضای کافی برای رشد داشته باشد. میوه نان پنج تا هفت سال پس از این که جوانه ها کاشته شدند می رویند و به طور معمول این درخت دو بار در سال میوه می دهد، یک بار در اردیبهشت و خرداد و یک بار بین آبان و دی.

تکثیر و ازدیاد درخت نان :

به طور کلی درخت نان هم از طریق زایشی و هم رویشی قابل ازدیاد است. در تکثیر زایشی از بذر استفاده می کنند که به طور متوسط از هر بذر پس از ۵ تا ۱۰ سال یک گیاه کامل که به مرحله ی میوه دهی می رسد، به دست می آید ولی این مراحل در تکثیر رویشی به ۳ تا ۵ سال تقلیل می یابد.

شیوه های تکثیر رویشی :

۱- جوانه های ریشه (Root Shoots) : ریشه هایی که معمولاً کمی پایین تر از سطح زمین قرار دارند، اغلب جوانه ای از آنها به وجود می آید و رشد می کند، به ویژه هنگامی که این ریشه ها را زخمی گردد؛ هنگامی که ارتفاع این جوانه ها به ۳۰ سانتیمتر رسید، آنها را باید از روی ریشه ی مادری به فاصله ی ۱۰ تا ۱۵ سانتی متر از دو طرف ریشه جدا کرده و در داخل خاک حاوی مواد آلی و مرطوب، ترجیحاً در سایه قرار داده تا رشد کند. این جوانه ها در هنگام انتقال دارای ۲۰ تا ۳۰ ساتیمتر ریشه ی مادری می باشند.

۲- قلمه ی ریشه (Root cuttings) : گیاه از قلمه ی ریشه به راحتی می تواند تکثیر یابد. بهترین کار این است که ریشه ها را پس از فصل باردهی و زمانی که مرحله رویشی درخت فعال است و تولید برگ های جدید می کند، جمع آوری نمود. این زمان با پایان فصل خشک و آغاز فصل بارندگی، هنگامی که ذخایر کربوهیدرات در ریشه با بالاترین مقدار خود مواجه است، مصادف می باشد. قلمه های انتخاب شده از ریشه های در حال رشد بایستی ۱٫۵ تا ۶ سانتیمتر قطر و ۱۲ تا ۳۰ سانتیمتر طول داشته باشد. این قلمه ها را می توان هم به صورت افقی (تماماً در زیر خاک) و هم به صورت مورّب (چند سانتیمتر آن خارج از خاک) در خاک هایی با مواد آلی بالا یا گلدانهایی با زهکشی مناسب، قرار داد.

۳- خوابانیدن هوایی (Air layering) : در این روش بهتر است از ساقه های در حال رشد که در همان سال رشد کرده اند و قطری در حدود ۲٫۵ سانتیمتر دارند و همچنین قبلاً گل و میوه در آنها تشکیل شده، استفاده گردد. دور تا دور شاخه در قسمتی که قرار است ریشه دهی در آنجا رخ دهد شیارهایی به طول ۳ تا ۵ سانتیمتر زده می شود و سپس اطراف آن را در محیطی حاوی پیت ماوس، کمپوست و یا هر مواد آلی دیگر می پوشانند، البته از هورمون های ریشه زا هم می توان به مواد اطراف شاخه اضافه کرد؛ پس از سپری شدن ۲ تا ۶ ماه ریشه ها تشکیل شده و سپس شاخه را از تنه جدا کرده و در داخل خاک حاوی مواد آلی یا گلدان با زهکشی مناسب انتقال داده تا سیستم ریشه گسترش یابد(حدود ۱ سال). گیاهانی که از این طریق به دست می آیند پس از ۳ تا ۴ سال به میوه دهی می رسند.

۴– پیوند (Grafting) : پیوند شامل اتحاد بین یک جوانه یا ساقه یک گیاه (قلمه یا scion) با یک گیاه دیگر (پایه یا stock) می باشد. در این روش از گیاهانی که از رشد شاخه های زیر زمینی درست شده اند، استفاده می گردد. برشی به طول ۵ تا ۷ سانتی متر در دو شاخه ای که قرار است به هم پیوند بخورند ایجاد می گردد و سپس آن دو را به هم نزدیک می کنند و محکم می بندند به گونه ای که کامبیوم هر دو شاخه با هم در تماس باشد، هنگامی که اتصال به خوبی شکل گرفت، پیوند از پایه ی مادری جدا می شود.

۵– تکثیر درون شیشه ای یا کشت بافت (In vitro (tissue culture) propagation) : در کشت بافت، قسمتی از اندام رویشی گیاه در محیطی استریل شده، عاری از هر گونه عوامل میکروبی، حاوی مواد غذایی و هورمون های گیاهی، رشد می کند. این روش نیازهای قرنطینه ای گیاه را مرتفع می سازد. کشاورزان در سراسر مناطق استوایی و زیر استوایی بر این تکنولوژی که عاری از ویروس ها، باکتری ها، قارچ ها و غیره می باشد، برای تکثیر گیاهان، تکیه می کنند.

تکثیر زایشی :

در روش تکثیر از طریق بذر، میوه های رسیده را خوب شستشو می دهند تا بذور از پالپ و بافت نرم اطراف آن جدا گردد و سپس آنها را در داخل خاک خوب زهکشی شده و مرطوب، نه خیس، قرار می دهند. بذور میوه ی نان قوه ی نامیه ای یا توانایی زنده ماندن (viability–ability) کمتر از چند هفته دارد و در برابر سرد و خشک شدن حساس است. بذور پس از ۱۰ تا ۱۴ روز جوانه می زنند و پس از گذشت ۱ سال و ریشه دهی مطلوب، به زمین اصلی انتقال می یابد.

آفات و بیماری های درخت نان

بیماری هایی مانند فوزاریوم (Fusarium sp.) و پیتیوم (Pythium sp.) به گیاه آسیب می رساند و سبب پوسیدگی ریشه و در نهایت مرگ گیاهچه می شوند.

برداشت میوه درخت نان

این میوه نخستین بار حدود ۳۵۰۰ سال پیش در ناحیه شمال غربی گینه نو کشف شد. در رسوم مردمان هاوایی این میوه نماد خلقت و رحمت و عشق الهی است. امروزه بزرگ ترین تولیدکنندگان میوه نان در جزایر کارائیب هستند. هر میوه نان در واقع متشکل از هزاران میوه کوچک است که به درون یک هسته گرد آمده اند. میوه درخت نان به طور معمول هنگامی که هنوز سفت است جمع آوری می شود. پیش از رسیدن کاملاً شیرین شده و از درخت به زمین می افتد.

میوه درخت نان را باید با دست از درخت چید. باید از درخت بالا رفت و ساقه متصل به آن را از نزدیک شاخه برید. اگر به آن ها ضربه بخورد زود نرم می شوند. برای مصرف باید میوه ای را که نرم است، رنگ زرد مایل به قهوه ای دارد و بدون کبودی است انتخاب کرد. اگر آن را در کیسه ای پلاستیکی در جای خنکی قرار دهید تا ده روز قابل مصرف است. مانند سیب زمینی و کدو می توان آن را پوست کند و در آب پخت یا بخارپز، کبابی یا سرخ کرد. همچنین مانند سالاد سیب زمینی می توان از آن سالاد درست کرد. این میوه ویتامین ث و فیبر فراوانی دارد و منبع خوبی از پتاسیم است.