نحوه پرورش و نگهداری گیاه زغال اخته

پرورش زغال اخته

نام انگلیسی : CORNUS

خانواده : CORNACEAE

بومی : اروپا

زغال اخته گیاه زغال اخته به صورت درخت یا درختچه از گروه گیاهان گل دار گلبرگ جدا محسوب می شود و در زبان انگلیسی به آن CORNELIAN CHERRY گویند. گل های زغال اخته، زرد رنگ و خوشه ای می باشد و شهد فراوانی برای زنبورهای عسل دارد . برگ های سبز پررنگ و براق و نوک تیزی دارد. میوه ی آن به شکل بیضی و حدوداً به اندازه ی آلبالوی درشت است و طعم ترش و شیرینی دارد.

درختچه ی زغال اخته حدود ۳۰۰ سال عمر می کند و در حدود ۲۵ سالگی تا ۸ متر می رسد. این درخت به طور کلی ارتفاعی حدود ۸-۴ متر دارد. چوب آن بسیار محکم است و در صنعت نیز کاربرد دارد. زغال اخته در منطقه ی وسیعی از اروپا، آسیا به خصوص ایران، ارمنستان و قفقاز می روید. میوه ی زغال اخته در اواخر تابستان آماده ی چیدن است. ترکیبات و ارزش غذایی میوه ی نرسیده ی آن به علت داشتن اسید زیاد، بسیار ترش است، ولی میوه ی رسیده ی آن به رنگ قرمز روشن و خوش مزه و شیرین است.

این میوه در تابستان، عرضه و معمولاً به صورت تازه مصرف می شود ، ولی به صورت خشک، مربا، کنسرو، ترشی، آب میوه، سس، نکتار، ژله، مارمالاد، سرکه، لواشک و قرص های آنتی اکسیدان نیز مورد استفاده قرار می گیرد. این میوه حاوی مقادیر زیادی آهن ، کلسیم ، اسید فولیک ، ویتامین های E , B1 , B2 , C و فلاوونوئیدهاست. آنتوسیانین موجود در زغال اخته رنگدانه ای از گروه فلاونوئیدها می باشد که عامل رنگ قرمز در گوجه فرنگی و دیگر میوه هاست. میوه های خانواده ی گیلاس (CHERRY) و زغال اخته (CORNELIAN CHERRY) حاوی مقادیر بالای آنتوسیانین هستند. حدود ۱۷ ترکیب آنتی اکسیدان از خانواده ی گیلاس استخراج شده است که ویتامین E,C و ملاتونین نیز جزء آنها هستند.

منشاء و پراکنش زغال اخته:

زغال اخته در مناطق وسیعی از اروپا، آسیا مانند ایران، ارمنستان، قفقاز و آسیای صغیر میروید. بررسیهای علمی نشان داده است که منشاء آن نواحی مختلفی از اروپای مرکزی و جنوبی و آسیای جنوب شرقی بوده است. البته امروزه زغال اخته را می توان در نقاط دیگری از دنیا نیز مشاهده نمود که جزیی از طبیعت آنجا محسوب میگردد.
جنس کورنوس از اروپا منشاء گرفته و از آنجا به سایر نقاط دنیا انتشار پیدا کرده است. در ایران نیز در نواحی مختلفی از البرز (بهخصوص استان قزوین)، آذربایجان شرقی (منطقه ارسباران)، گیلان ( رودبار) و آذربایجان غربی (سردشت) مشاهده شده است که در این مناطق درختان زغال اخته بصورت توام با درختان فندق میباشند.

خواص میوه زغال اخته :

این میوه سرشار آهن، کلسیم، اسید فولیک، ویتامین های E, B1, B2, C و فلاوونوئیدها است .

آنتی اکسیدان های موجود در آن همانند ویتامین های C و E ،مقاومت بدن در برابر بیماری های غیر واگیر را بالا می برند و باعث پیشگیری از بیماری هایی چون بیماری قلبی، سرطان، دیابت، تصلب شرایین، آب مروارید، آرتروز و آرتریت می شود.

زغال اخته از رشد سرطان های ریه، کولون (قسمتی از روده بزرگ) و تکثیر سلول های سرطان خون بدون تاثیر بر سلول های سالم جلوگیری می کنند.

این میوه قابض است ودر رفع اسهال و ورم معده مؤثر است.

پوست این میوه خاصیت تب بر دارد و در رفع اسهال مؤثر می باشد.

زغال اخته ماده یا به نام هیپوریک اسید دارد که باعث می شود ادرار اسیدی شده و باکتریهای عفونی نتوانند به دیواره مجاری ادرار بچسبند و به رحتی از ادرار دفع می شوند در نتیجه مصرف عصاره زغال اخته برای پیشگیری از بروز عفونت در مجاری ادراری مفید است.

ذغال اخته از طریق دفع سموم و چربیهای بدن و از طریق تنظیم کردن انسولین، باعث کاهش چربی در بدن و درنتیجه کاهش وزن می شود.

جوشانده برگ آن با گل توت فرنگی برای درمان دیابت موثر است.

آب زغال اخته برای افراد مبتلا به سنگ های کلیه و ادرار بدبو موثر است، زیرا ادرار را اسیدی می کند و باعث دفع آنها می شود.

این میوه کلسترول خون را پایین می آورد و درنتیجه باعث می شود خطر بروز بیماریهای قلبی کم شود.

نحوه پرورش و نگهداری قلب ارغوانی

شرایط پرورش و نگهداری گیاه زغال اخته :

آب و هوای مناسب زغال اخته :

زغال اخته می تواند سرمای زمستان را تا دمای منفی ۲۵ درجه کند. برعکس، مقاومت زغال اخته نسبت به گرما بسیار پایین است، این درخت در مقابل وزش باد های خشک و گرم مقاومتی ندارد و برگ هایش می ریزد و این امر باعث می شود تا درخت ظاهر بیمار گونه ای به خود بگیرد. به همین علت این درختان را در مناطق گرم به هیچ عنوان نمی کارند.

نور مناسب زغال اخته :

بودن زیر سایه باعث می شود این درخت توان گلدهی نداشته باشد. زغال اخته به ۶ تا ۸ ساعت نور کامل آفتاب نیاز دارد. در مکان های نیمه سایه نیمه آفتاب این میزان به ۴ تا ۵ ساعت می رسد.

خاک مورد نیاز زغال اخته :

زغال اخته در برابر خاک چندان سختگیر نیست و در خاکهایی با بافت متوسط که البته زهکش خوبی داشته باشند می توانند رشد کنند. البته وجود مواد ارگانیک (همانند خاک برگ یا کود بسیار پوسیده گاوی) به رشد و میوه دهی این گیاه کمک می کند. زمان کاشت این گیاه در مکان جدید در تابستان است و اگر در سایر زمانهای سال بخصوص در طی پاییز اقدام به کاشت این گیاه کنیم، از رشد خوبی برخوردار نخواهد بود.

کوددهی مناسب زغال اخته :

دادن کود به زغال اخته اهمیت زیادی ندارد، در بهار و با شروع سال جدید از خاک برگ یا کود پوسیده گاوی برای آن استفاده می شود. اگر کسی اصرار بر دادن کود دادن به زغال اخته را دارد. می تواند از فرمول هایی مانند ۱۰-۱۰-۱۰ استفاده کند.

آبیاری مناسب زغال اخته :

درختان جوان زغال اخته به آبیاری منظم نیاز دارند بنابراین زمانی که سطح خاک نسبتا خشک شد نسبت به آبیاری اقدام کنید. اگر بافت خاک گیاه از نوع متوسط باشد (نه خیلی سبک و شنی و نه خیلی سنگین) در اوایل رشد هفته ای یک مرتبه آبیاری این گیاه کافی است. درختان بالغ را اگرچه لزومی ندارد که آبیاری کنیم اما توجه داشته باشید که اصولا مقاومت زغال اخته نسبت به خشکی خاک متوسط و میانه است و تحمل خشکی کشیدن برای مدت طولانی را ندارد. بنابراین به طور کل بهتر است که کشت و پرورش این گیاهان در مناطقی انجام شود که ریزش باران و مرطوب شدن خاک بخصوص در طی تابستان و همچنین گرمای تابستان در حد قابل قبولی باشد تا گیاهان بالغ و استقرار یافته خشکی نکشند. در غیر اینصورت رشد و همچنین گلدهی و میوه دهی این گیاه با کیفیت و کمیت پایینی انجام می شود. به کارگیری از پوشش مالچ (مالچ به موادارگانیک همانند خاک برگ گفته می شود) در اطراف تنه گیاه و بر روی سطح خاک به ضخامت ۷-۵ سانتیمتر در طی فصل خشک و گرم می تواند تا حدودی به حفظ رطوبت خاک و خنک نگهداشتن آن کمک کند.

هرس زغال اخته:

این گیاه در طی سال پاجوش تولید می کند که می تواند به تدریج موجب گسترده تر شدن این گیاه و اشغال فضای بیشتری شود به همین دلیل می توان با حذف منظم و سالیانه پاجوشها، این مسئله را کنترل کرد. به طور کل با هرس می توان رشد این گیاه و شکل آنرا البته تا حدودی کنترل کرد به همین دلیل امکان استفاده از این گیاه به عنوان پرچین نیز وجوددارد. زمان مناسب هرس برای این گیاهان اوایل تابستان است البته در صورتیکه درخت برای پرورش میوه مورد استفاده قرار میگیرد می توان بعد از برداشت میوه ها نسبت به هرس اقدام کرد. توجه داشته باشید که اگر هرس این گیاه به شکل منظم و سالیانه و مطابق برنامه ای مشخص انجام شود امکان نگهداری این گیاه در گلدان نیز وجود دارد.

تکثیر گیاه زغال اخته :

تکثیر از طریق بذر

بهترین بذر زمانی است که میوه های رسیده از درخت جدا میشوند (یعنی در اواخر تابستان که از گوشت آن جدا باید کرد؛ زیرا ذرات گوشت میوه از جوانه زنی جلوگیری می کند.) اگر می خواهید بذرها را نگهداری کنید باید در مکانی سرد و مرطوب در دمای ۴ درجه سانتی گراد و حداکثر به مدت ۳ تا ۴ ماه نگهداری شوند. عمق مناسب برای کاشت بذر حدود ۱ میلی متر است. جوانه زنی بذر اگر شرایط بسیار خوب و مساعد باشد در حدود ۱۳ تا ۱۴ هفته است. اما امکان دارد که این مدت با توجه به شرایط محیطی به خصوص اگر بذر تازه نباشد و مدتی را در انبار گذارنده باشد تا ۱۸ ماه نیز افزیش یابد.

تکثیر از طریق قلمه زدن

قلمه ها را باید از انتهای ساقه های جانبی گیاه و از چوب نیمه رسیده یا رسیده و یا شاخه های دوساله (قلمه چوبی) گرفت. بهترین زمان برای گرفتن قلمه اواسط تابستان است اما زمان گرفتن قلمه چوبی درختان زغال اخته در فصل پاییز است. حدود ۶ تا ۸ هفته زمان لازم است تا قلمه ها تولید ریشه کنند.

تکثیر از طریق خوابانیدن ساقه های گیاه

در این روش ساقه هایی که به سطح خاک نزدیک تر هستند بدون این که از درخت جدا شوند، خوابانده می شوند. به این شکل که قسمتی از طول ساقه در زیر خاک قرار می گیرد. مدت زمان ریشه زایی حدود ۹ ماه است. پس از این مدت می توان این ساقه را از درخت جدا کرد.

آفات و بیماری گیاه زغال اخته :

بیماری و یا آفت خاصی این گیاه را تهدید نمی کند. به هر حال نوعی پشه وجود دارد که بر روی سرشاخه های این درختان گال ایجاد می کند. برگهای موجود بر روی ساقه های آلوده ممکن است بدشکل شوند و بریزند و این شاخه ها نیز گل تولید نمی کنند. کوتاه کردن چنین شاخه هایی از روشهای مبارزه با این نوع گال است.

معندچی برگ آفت دیگری است که خطوطی قهوه ای رنگ بر روی برگها ایجاد می کند و حتی ممکن است که تمامی پهنک برگ بجز ناحیه رگبرگها از بین بروند. این حشرات آسیب جدی به گیاه وارد نم کنند. کنه های گیاهی نیز می توانند گاهی در تعداد زیاد این درختان را مورد حمله قرار دهند که برای مبارزه با انها از روغنهای باغبانی در طی زمستان استفاده می شود.

از بین بیماری ها نیز می توان به سفیدک پودری و بیماری لکه برگی که توسط قارچهای مختلف ایجاد می شوند اشاره کرد. در مورد این بیماریها جمع آوری برگهای آلوده ریخته شده در پای گیاه، قطع کردن ساقه ها و برگهایی که به شدت علائم نشان می هند و به کارگیری سموم قارچکش از جمله راهکارهای مناسب هستند.

نحوه پرورش و نگهداری زیره