نحوه پرورش و نگهداری سبزی کلم پیچ 

نام انگلیسی : Brassica oleracea var. capitata

خانواده : Brassicacea

بومی : اروپا

کلم پیچ گیاهی دارای ریشه سطحی و کوتاه می باشد. برگ ها در کلم پیچ بر روی ساقه کوتاه و نسبتاً ضخیمی به صورت یک مجموعه کروی شکل ظاهر می شوند. کلم پیچ نسبت به طول روز (مانند کاهوها) حساس نیست.

کلم پیچ، مهم ترین گیاه این گروه بوده و از گیاهان فصل خنک به شمار می رود. برخی از رقم های این سبزی دمای زیر صفر را تا حدود ۹- درجه سلسیوس تحمل می کنند. کلم در خاک های سبک و حاصلخیز محصول بسیار خوب و زودرس می دهد.

گرده افشانی کلم ها با باد و حشرات انجام می گیرد. کلم پیچ نسبت به طول روز حساس نیست (روز خنثی). مرحله زایشی کلم پیچ در مناطق معتدل تنها با تأثیر سرما یا بهارش، در سال دوم انجام می گیرد. طولانی شدن دوره نونهالی نیز، تغییر فاز رویشی به زایشی را به دنبال دارد.

بعد از بهارش، ساقه گل دهنده به طول ۵/۱ تا ۲ متر ظاهر می شود. گل ها زرد براق و دارای ۴ کاسبرگ، ۴ گلبرگ و ۶ پرچم هستند.

کلم پیچ در سال اول تشکیل پیچ و در سال دوم میوه و بذر می دهد. برگ های خارجی تحت شرایط دمای بالا کاهش می یابد.

گرده افشانی خودگشن ولی دگرگشنی نیز گزارش شده است. تحت شرایط دمای بالا، کلم پیچ چندین سال در مرحله رویشی باقی خواهد ماند. دمای بالا پس از بهارش می تواند گلدهی را به تأخیر بیاندازد و یا آن را متوقف کند.

اعتقاد بر این است بروکلی اولین کلمی بوده است که از گونه های وحشی کلم پیچ استنتاج شده است که توسط مردم روم (ایتالیا)کشت می شده است .

در اوایل قرن ۱۴ به عنوان مارچوبه ایتالیایی یا کلم گل جوانه ای معرفی گردید .این گیاه به عنوان یک سبزی مهم در طی سالهای ۱۹۳۰ شناخته شد و از سال ۲۰۰۰ میلادی تا کنون به عنوان مهمترین سبزی از نظر ارزش غذایی در بین سایر سبزی ها معرفی می شود . و در حال حاضر ارزشمندترین وسبزی شماره یک دنیا نامیده می شود.
بروکلی با کلم سبز نیز دارای تمامی مشخصات گیاهشناسی نباتات نام برده است فقط با این تفاوت که اولا اندام گل که تنها قسمت قابل استفاده این گیاه است سبز رنگ بوده و ثانیا بعد از برداشت گل مرکزی ،گلهای ثانویه نیز ظاهر می شود .

بخش خوراکی گیاه بروکلی ساقه نرم و لطیف و جوانه های گل باز نشده هستند. این بخشها منبع خوبی از ویتامین A ،کلسیم و ریبوفلاوین یا B2 می باشد.

نیازهای اکولوژی

کلم پیچ طالب آب و هوای معتدل است. بهترین دما برای رشد، بین ۱۵ تا ۲۰ و حداقل آن برای رشد رویشی حدود ۱ درجه سانتیگراد است. بهتر است دما کمتر از ۱۰ و بالای ۲۵ درجه سانتیگراد نباشد.
بسته به نوع و روش مقاوم کردن نشاءها در خزانه و زمانی که نشاهای جوان بعد از انتقال از خزانه در دمای منهای ۱۰ درجه سانتیگراد قرار گیرند، خسارت یخبندان به وجود می آید. مقاوم کردن تدریجی نشاها در مدت بیش از چند هفته در هوای آزاد، باعث می شود که گیاهان جوان حتی یخبندان های تا منهای ۲۰ درجه سانتیگراد را تحمل کنند. کلم پیچ در مناطق معتدل به عنوان گیاه بهاره یا پاییزه و در مناطق گرمسیر به عنوان گیاه زمستانه کشت می شود.
رطوبت هوای زیاد در عملکرد محصول تأثیر زیادی دارد. زمین های عمیق و سنگین با سطح آب زیرزمینی حدود یک متر، شرایط مناسبی را برای تولید کلم ها فراهم می کنند. از این نظر، شمال ایران برای کشت انواع کلم ها مناسب است.
به طور کلی مناطقی که دارای آب و هوای خنک و معتدل و نیز دارای رطوبت و بارش کافی باشند، مانند سواحل دریای خزر، مناسب ترین منطقه برای کاشت انواع کلم ها هستند.
کلم ها احتیاج زیادی به مواد غذایی دارند و این نیاز به ویژه در زمان تشکیل مجموعه کروی شکل برگ ها، بیشتر به چشم می خورد. استفاده از کود دامی و کمپوست نیز در افزایش محصول نقش دارد.

نیازها و نحوه نگهداری از کلم پیچ

آبیاری:

خاکی که بذر کلم پیچ در آن کاشته می شود، باید همیشه مرطوب باشد. اما خیسی بیش از حد خاک به ریشه ی گیاه آسیب می زند و در نهایت دچار پوسیدگی می شود. توجه کنید که گلدان باید دارای زهکشی مناسب باشد تا آب اضافی از طریق آن خارج شود.

کود دهی:

خاکی که بذر کلم پیچ در آن کاشته می شود، به کود احتیاج دارد . می توانید کوددهی را هفت روز یکبار یا یک روز در ماه با یک برنامه ی منظم انجام دهید

انتخاب گلدان برای کاشت:

نیازی نیست برای کاشت کلم پیچ از گلدان خیلی بزرگی استفاده کنید. این گیاه دارای ریشه های سطحی است. به همین جهت رشد آن در گلدان سایز متوسط هم، به خوبی انجام می شود.
مناسب ترین گلدانی که می توانید انتخاب کنید، گلدانی است که ارتفاع و قطر آن سی سانتی متر باشد. نکته ی مهم دیگری که وجود دارد این است که مراقب باشید خاک گلدان نیمه سبک، غنی و دارای زهکشی مناسب باشد.

خاک

کلم پیچ در هر نوع خاک، از خاک های شنی تا خاک های رسی و هوموسی، می تواند به زندگی خود ادامه دهد، به شرط آن که خاک از زهکش خوبی برخوردار باشد. برای تهیه محصول زودرس، خاک های شنی و شنی لومی بسیار مناسب اند. در مناطقی که طول فصل رشد طولانی است و از طرفی کمیت محصول بیشتر مورد توجه باشد، اغلب از خاک های رسی و سیلتی استفاده می شود.

در مناطق سردسیری که در بهار کلم رشد می کند، خاک های شنی که از نظر مواد غذایی کاملا غنی باشد، بسیار مناسب هستند؛ به شرط آن که رطوبت عامل محدود کننده نباشد. به طور کلی کلم پیچ در هر نوع خاکی رشد می کند و برای این گیاه رطوبت خاک از بافت خاک اهمیت بیشتری دارد.

در مناطقی که رطوبت خاک کم و با هوا گرم باشد، استفاده از مالچ توصیه می شود. پاشیدن کودهای آلی پوسیده در سطح خاک می تواند به حفظ و نگهداری رطوبت خاک کمک می کند.

کلم در خاک های خیلی اسیدی نمی تواند رشد کند و بهترین pH برای رشد کلم بین ۶ تا ۶.۵ می باشد.

در نواحی سردسیر که در بهار کلم کشت می شود، باید در پاییز زمین شخم بخورد. ولی در نواحی گرمسیری که در پاییز کلم پیچ کشت می گردد، در اواخر بهار یا اوایل تابستان زمین شخم زده می شود.

نکات کاشت و نگهداری کلم پیچ :

خاکی که کلم پیچ در آن رشد می کند، باید همیشه مرطوب باشد.خاک باید تخلخل بالایی داشته باشد. سنگ های کوچک و بزرگی در زیر گلدان قرار دهید. مخلوط کمپوست و کود حیوانی را روی خاک بریزید. PH خاک باید بین ۶.۵ تا ۷.۵ باشد. بهتر است PH خاک بازی باشد. پس برای بالا رفتن آن، مقداری آهک به آن اضافه کنید.

نحوه کاشت کلم پیچ در گلدان

تکثیر و ازدیاد کلم پیچ، از طریق بذرهایی که به شکل ریز و گرد هستند، صورت می گیرد. این بذر ها بعد از کاشت در عمق ۲ سانتی متری گلدان، به دمای ۱۳ تا ۱۵ درجه ی سانتی گراد احتیاج دارند. چون در غیر این صورت بذر ها جوانه نمی زنند.

بعد از تهیه ی بذر ها از فروشگاه، آن ها را به مدت ۲۴ ساعت خیس کنید. همچنین لازم است سطح خاک تمیز و عاری از هرگونه ترکیبی باشد. خاک مورد استفاده ترکیب کوکوپیت و پیت ماس می باشد.

در مرحله ی اول خاک را درون گلدان بریزید. سپس بذر ها را در عمق یک سانتی متری گلدان بکارید. بعد از ریختن دوباره ی خاک روی بذر ها، سطح خاک را با آب پاش مرطوب کنید. مناسب ترین دما برای رشد بذر های کلم پیچ، بین دمای ۲۰ تا ۲۵ است.

بعد از این که ارتفاع بذر ها به ۱۰ تا ۱۵ سانتی متر رسید، می توان آن ها را به مکان دیگری انتقال داد. البته می توانید از همان مرحله ی اول، بدون کاشت بذر در گلدان، آن را در زمین بزرگی بکارید.

برای کاشت بذر کلم پیچ در زمین اصلی، باید گودال هایی با عمق ۳ سانتی متر ایجاد کرد. توجه کنید که حتما بذر ها با فاصله از هم کاشته شوند. اگر فاصله ی بذر ها ۵۰ سانتی متر باشد، مناسب است. می توانید بذر ها را به صورت ردیفی یا افقی بکارید. در کاشت ردیفی بین هر دو بذر، حداقل ۵۰ سانتی متر فاصله قرار دهید. فاصله نباید از ۱۰۰ سانتی متر بیشتر باشد.

شرایط کاشت و پرورش کلم پیچ :

روش کاشت از طریق بذر است. بعد از ۲ الی ۳ ماه بسته به زودرس و یا ذیر رس بودن گونه ای که کاشته ایم ، نشاء کلم رو به زمین اصلی انتقال میدهند.

زمان بذرپاشی در خزانه نسبت به انواع کلم متفاوت است. به عنوان مثال، کلم های زودرس را در دی و بهمن و انواع نیمه زودرس از بهمن تا اواخر اسفند و انواع پاییزه را می توان تا اواخر اردیبهشت نیز خزانه گرفت. کلم های دیررس در اواسط مرداد خزانه گرفته می شود.

دوره پرورش کلم ها در خزانه معمولاً ۷ تا ۸ هفته است. دمای خزانه تا هنگام جوانه زدن بذر بین ۱۶ تا ۲۰ درجه سانتیگراد و سپس بین ۱۴ تا ۱۶ درجه سانتیگراد تغییر می کند. دمای خزانه پس از دو برگه شدن باید حداکثر بین ۱۰ تا ۱۲ درجه سانتیگراد کاهش یابد. محیط خزانه نیز باید همواره نور و تهویه کافی داشته باشد.

شرایط دمایی و پرورش کلم پیچ :

کلم پيچ طالب آب و هواى معتدل است. دماى بهينه براى رشد رويشى بين ۱۵ تا ۲۰ و حداقل آن براى رشد رويشى حدود ۱ درجه سانتى گراد است. به طور کلى دماى کمتر از ۱۰ و بالاى ۲۵ درجه سانتى گراد شرايط اقليمى مطلوبى را براى توليد اين گياه فراهم نمى کند.

کلم پيچ در شرايط آب و هواى خنک و رطوبت زياد به خوبى رشد کرده و در مقابل يخبندان نيز به خوبى مقاومت مى کند. بسته به نوع و روش مقاوم کردن نشاءها در خزانه و زمانى که نشاءهاى جوان بعد از انتقال از خزانه در دماى منهاى ۳ تامنهاى ۱۰ درجه سانتى گراد قرار گيرند، خسارت يخبندان به وجود مى آيد.

کلم پيچ طالب آب و هواى معتدل است. دماى بهينه براى رشد رويشى بين ۱۵ تا ۲۰ و حداقل آن براى رشد رويشى حدود ۱ درجه سانتى گراد است.

به طور کلى دماى کمتر از ۱۰ و بالاى ۲۵ درجه سانتى گراد شرايط اقليمى مطلوبى را براى توليد اين گياه فراهم نمى کند. کلم پيچ در شرايط آب و هواى خنک و رطوبت زياد به خوبى رشد کرده و در مقابل يخبندان نيز به خوبى مقاومت مى کند.

بسته به نوع و روش مقاوم کردن نشاءها در خزانه و زمانى که نشاءهاى جوان بعد از انتقال از خزانه در دماى منهاى ۳ تامنهاى ۱۰ درجه سانتى گراد قرار گيرند، خسارت يخبندان به وجود مى آيد.

مقاوم کردن تدريجى نشاءها در مدت بيش از چند هفته به هواى بيرون باعث مى شود که گياهان جوان حتى يخبندان هاى تا منهاى ۲۰ درجه را تحمل کنند. کلم پيچ در مناطق معتدل به عنوان گياه بهاره يا پائيزه و در مناطق گرمسير به عنوان گياه زمستانه کشت مى شود.

کلم پيچ نسبت به طول روز حساس نيست (روز خنثي). مرحله زايشى کلم پيچ در مناطق معتدل تنها با تأثير سرما (بهار) درسال دوم انجام مى گيرد. طولانى شدن دوره نونهالى نيز تغيير فاز رويشى به زايشى را به دنبال دارد. بعد از بهار ساقه گل دهنده به طول ۱٫۵ تا ۲ متر ظاهر مى شود.

گل ها زرد براق و داراى ۴ کاسبرگ و ۶ پرچم دارند. کلم پيچ درسال اول تشکيل پيچ و در سال دوم ميوه و بذر مى دهد. برگ هاى خارجى تحت شرايط دماى بالا کاهش مى يابد.

گرده افشانى خودگشن ولى دگرگشنى نيز گزارش شده است. تحت شرايط دماى بالا کلم پيچ چندين سال در مرحله رويشى باقى خواهد ماند. دماى بالا پس ازبهار مى تواند گل دهى را به تأخير بياندازد وى آن را متوقف کند.

انواع زودرس کلم پيچ سفيد حدود ۳ تا ۴ هفته پس از بذرپاشى يعنى نشاءهائى با ۳ تا ۵ برگ در مقابل بروز سرما مقاوم هستند.

اين دوره که اصطلاحاً به دوره نونهالى معروف است ابتدا پس از کاشت نشاء در زمين اصلى به پايان مى رسد. دوره نونهالى در انواع کلم پيچ ديررسى ابتدا ۱۰ تا ۱۲ هفته پس از بذرپاشى يعنى زمانى که در گياهان حدود ۲۰ برگ تشکيل شده است.

خاتمه مى يابد. سرماى مؤثر بهار بين ۴ تا ۷ درحه و به مدت ۳ تا ۶ هفته است. مدت زمان لازم براى بهار تحت شرايط دماى صفر تا ۸ درجه سانتى گراد بيش از ۱۵ هفته است.

سرماى زودرس پس از کاشت نشاءها در زمين اصلى باعث مى شود تا قبل از تشکيل پيچ در گياه، ساقه گل دهنده ظاهر گردد. گل دادن قبل از موعد کلم پيچ مى تواند با افزايش دما (بالاى ۱۴ درجه سانتى گراد) در آخرين هفته پرورش در خزانه تا حدودى کاهش يابد.

بهتر است که دماى خزانه را پس از جوانه زنى تا تشکيل سه برگ اوليه (دوره جواني) پائين نگه داشت. رطوبت هواى زياد نيز در عملکرد محصول تأثير زيادى دارد. زمين هاى عميق و سنگين با سطح آب زيرزمينى حدود يک متر، شرايط مناسبى را براى توليد کلم ها فراهم مى کنند.

از اين نظر شمال ايران براى کشت انواع کلم ها مناسب است. انواع کلم ها در خاک هاى مختلف به خوبى رشد مى کنند. مثلاً کلم هاى زودرس اغلب در خاک هاى سبک و در مناطق نسبتاً گرم نتيجه خوبى مى دهند. کاشت انواع پائيزه و يا زمستانه (ميان رس و ديررس) در مناطق شمالى ايران که داراى بارش زياد و خاک هاى نسبتاً سختى هستند به خوبى امکان پذير است.

به طور کلى مناطقى که داراى آب وهواى خنک و معتدل و نيز داراى رطوبت و بارش کافى باشند، مانند سواحل درياى خزر، مناسب ترين منطقه براى کاشت انواع کلم ها هستند. انواع کلم پيچ در PH بين ۵.۵ تا ۶٫۸ نتيجه خوبى مى دهد.

آفات بیماریهای کلم پیچ :

شته ها یکی از افات مهم کلم پیچ هستند زیرا در داخل جوانه های متراکم جای می گیرند و از برگ های جوان شیره گیاه تغذیه می کنند کرم کلم نیز مشکل بزرگی مخصوصا در فصل کاشت زود هنگام است .

حشره تخم ها را در سطح خاک ذخیره کرده و کرم حشره از ریشه تغذیه می کند و گیاه از مواد غذایی و اب بی بهره می ماند. رگه های قهوه ای در بخش تحتانی ساقه نشانه این افت است.

پوسیدگی سیاه یک بیماری باکتریایی بوده و باعث ایجاد مناطق نکرزه در گیاه می شود این بیماری معمولا رگه های متورمی می سازد که سیاه می شوند.

بیماری Plasmodiophora brassica : این بیماری در خاک های اسیدی و دمای بالا بسیار فعال است که سلول را تحریک به تقسیم و بزرگ شدن می نماید. دکمه ای شدن نیز یک اختلال فیزیولوزیکی است که به دلیل کم شدن حرارت است این وضعیت قبل از شکل گیری مجموعه های گل صورت می گیرد و باعث کوچکی انها می گردد.

گیاه برای تولید گل نیاز به سرما دارد .با کمبود مواد غذایی نیز ساقه گل پوک می شود.