نحوه تشخیص و شناسایی ایرادات گیربکس خودرو
خودرو نیز مانند هر وسیله دیگری در معرض آسیب یا مشکلات قرار دارد. سیستم انتقال خودرو یکی از پیچیده ترین مکانیسم های موجود در یک خودرو است که به کار کردن چندین بخش کوچک و بزرگ وابسته است و اگر بخشی از این قطعات کوچک با مشکل مواجه شود، کل سیستم با در کار کردن مشکل پیدا می کند.البته باید بدانید که مشکلات گیربکس از رایج ترین دلایل خرابی و مشکلات در خودروهای سواری و وسایل نقلیه سنگین تر هستند. مشکلات گیربکس می تواند یک سردرد واقعی باشند چون ممکن است ماشین را فلج کنند.هر نوع خرابی گیربکس باید با کمک یک متخصص برطرف شود. با این حال، داشتن دانش اولیه از انواع مشکلات جعبه دنده و شناختن علائم خرابی گیربگس می تواند به شما در رفع مشکلات اولیه کمک کند.
گیربکس چیست ؟
هر خودرویی برای حرکت نیاز به یک عامل تولید کننده نیرو و یک عامل انتقال دهنده آن دارد. تولید کننده نیرو در خودرو موتور یا پیشرانه می باشد. انتقال دهنده هم سیستمی تشکیل شده از بخش های مختلف است که عمل انتقال نیرو را در کنار هم و به صورت پیوسته انجام می دهند. در حقیقت نیروی تولید شده توسط موتور ، باید توسط یک سیستم انتقال دهنده، به چرخ ها منتقل شود.سه بخش اصلی این سیستم انتقال دهنده شامل کلاچ، جعبه دنده یا گیربکس ( gearbox ) و دیفرانسیل هستند که در میان آنها جعبه دنده از اهمیت ویژه ای برخوردار است. به جعبه دنده اصطلاحا گیربکس هم می گویند. اهمیت این بخش از خودرو می تواند در حد موتور یا مولد نیرو محسوب شود. تعمیرات گیربکس نیاز به تخصص بالایی دارد و توجه به حفظ سلامت آن نیز در اولویت های نگهداری اصولی خودرو است.
وظایف و عملکرد gearbox
گیر ها یا چرخ دنده ها برای انتقال نیرو از یک قسمت ماشین به قسمت دیگر استفاده می شوند. به عنوان مثال ، در یک دوچرخه چرخ دنده ها (با کمک زنجیر) نیرو را از رکاب به چرخ عقب می رسانند. به طور مشابه ، در اتومبیل ، چرخ دنده ها نیرو را از میل لنگ (محور چرخشی که نیرو را از موتور می گیرد) به میل سوپاپ در حال حرکت در زیر ماشین منتقل می کنند و در نهایت چرخ ها را تغذیه می کند.موتورهای احتراق داخلی با سرعت بالا کار می کنند ، بنابراین کاهش دنده برای انتقال نیرو به چرخ های محرک ، که بسیار کندتر می چرخند ، ضروری است.
گیربکس با دارا بودن چرخ دنده مختلف شرایط را برای رانندگی در موقعیت های مختلف امکان پذیر می کند مثلا : بالا رفتن از تپه ، یا کروز بر روی سطوح . هرچه دنده پایین تر باشد سرعت چرخ ها نسبت به دور موتور کندتر می شوند.عملیات انتقال گشتاور خروجی موتور به چرخ ها ، توسط مجموعه ای از چرخ دنده ها انجام می دهند، که روی دو میله (شَفت) ورودی و خروجی قرار دارند. کلاچ مورد استفاده در گیربکس، از نوع خشک بوده و معمولا عملیات انتقال قدرت، توسط پدال کلاچ پایی یا دسته ی دنده دستی، انجام می گیرد.
انواع گیربکس
قبل از این که به علائم خرابی گیربکس بپردازیم باید در خصوص گیربکس ها اطلاعاتی داشته باشید. گیربکس ها به صورت کلی به دو نوع گیربکس اتوماتیک و گیربکس دستی تقسیم می شوند. گیربکس های اتوماتیک به صورت خودکار اقدام به تغییر دنده می کنند و به دلیل عدم وجود پدال کلاچ در ماشین راحتی بیشتری را برای رانندگان مخصوصاً در خیابان ها و اتوبان های پرترافیک شهرها به همراه دارند. گیربکس های دستی نیاز به تغییر دنده به صورت دستی دارند. در این گیربکس ها باید پدال کلاچ را فشرد و سپس دنده را تغییر داد.
چگونه مشکلات گیربکس را تشخیص دهیم ؟
آیا تا به حال توجه داشته اید که در هنگام رانندگی ، برای تغییر دنده دچار مشکل می شوید ؟ لحظه ای که راننده از پارک بیرون می آید و رانندگی را شروع می کند ، باید فوراً وارد دنده مناسب شود . اما اگر چنین نبود و دنده خودرو به خوبی جا نمی رفت و یا عوض کردن دنده با تأخیر و ایجاد صدا همراه بود ، باید بدانید این مشکل می تواند ناشی از چند مورد اساسی باشد .اولین مورد می تواند عدم فشار دادن کامل کلاچ ماشین باشد ، معمولاً اگر کلاچ را تا انتها فشار دهید ، دنده راحت جا خواهد رفت . اما اگر این کار را انجام دادید و هنوز مشکل برطرف نشده بود ، باید سطح روغن جعبه دنده ( واسکازین ) را مشاهده کنید . سطح روغن واسکازین نباید پایین باشد .
موارد دیگر می تواند شامل اختلال در اهرم دنده ، اختلال در سیم کلاچ ( نرمی یا سفتی زیاد ) ، تمام شدن دیسک صفحه کلاچ ، مشکل در فلایویل ( حرکت دورانی میل لنگ را متعادل می کند ) ، اختلال در صفحه سلکتور ( این صفحه جابجایی دنده را برعهده دارد ) و اختلال در ماهک های دنده ( وظیفه جابجایی کشویی دنده را برعهده دارد ) باشند .
نشت روغن گیربکس
احتمالاً نشتی قابل تشخیص ترین علامت است و باید در اسرع وقت تعمیر شود . توجه نکردن به نشت مایعات یکی از متداول ترین علل خراب شدن گیربکس است . روغن جعبه دنده یا روغن واسکازین ATF) ) مانند خون در شریان های گیربکس است و به عنوان مایع هیدرولیک عمل می کند . بدون وجود روغن ( یا در صورت کم بودن سطح روغن ) ، موتور از کار می افتد و کاملاً متوقف می شود .روغن واسکازین به رنگ قرمز روشن است و بوی شیرینی دارد . اگر روغن تیره شود یا بوی سوخته ای بدهد ، زمان آن رسیده است که روغن عوض شود . برای بررسی سطح روغن گیربکس ، ماشین را روشن کرده و بگذارید به اصطلاح گرم شود ، سپس کاپوت را بالا بزنید و میله نشانگر را ببینید ( مطمئن باشید که خودرو روی سطح صاف و مستقیم است . )
برخلاف روغن موتور ، روغن واسکازین سوخته و مصرف نمی شود ، بلکه باید در هر 50000 کیلومتر تعویض شود . بنابراین اگر سطح روغن پایین باشد ، در جایی نشتی وجود دارد که باید آن را برطرف کنید . برای خودروها با دنده دستی میله نشانگر وجود ندارد ، برای این منظور باید به مکانیک خبره مراجعه کنید و یا در زمان تعویض روغن موتور ، به مکانیک بگویید که میزان روغن گیربکس را نیز چک کند .
لرزش و یا احساس برخورد دو قطعه به یکدیگر
یک خودرو باید بدون هیچ گونه لرزش و تکانی به راحتی حرکت کند و قرار نیست صداهایی ناشی از برخورد دو قطعه به وجود بیاید . همه ی این ها نشان می دهند که مشکلی در گیربکس وجود دارد . گیربکس دستی معمولاً با ایجاد صدای برخورد دو قطعه یا احساس ضربه در زمان تغییر دنده ، مشکلات را نشان می دهد .اگر برخورد دو قطعه بعد از درگیر کردن کلاچ و تعویض دنده اتفاق بیفتد ، این مشکل می تواند نشانه آن باشد که ممکن است نیاز به تعویض یا تنظیم کلاچ داشته باشید . این مورد همچنین می تواند ناشی از فرسودگی یا خرابی سيستم هم سرعت کننده ( synchronizer ) باشد ، که باید تعویض شود .
گیربکس اتوماتیک کمی متفاوت عمل می کند . به جای ایجاد صدای سروصدا ، به احتمال زیاد احساس خواهید کرد که دنده تکان می خورد . هرچه مشکل بدتر شود ، مشکل به قسمت های دیگر نیز منتقل شده و لرزش بیشتری ایجاد می شود . لرزش در این حالت ممکن است ناشی از شکستگی دسته موتور ، شکستگی و خرابی در پلوس ، کیفیت پایین و یا کم بودن میزان روغن واسکازین و ایراد در صفحه کلاچ و دیسک باشد .
صدای زوزه
شنیدن صدای ناله یا زوزه ( کم یا زیاد ) می تواند نشان از آسیب دندانه های دنده یا یاتاقان توپی دنده باشد . محتمل ترین منبع این آسیب ، کمبود روان کاری است ( کمبود روغن واسکازین ) . اگر روغن روی دندانه های دنده خیلی کم باشد ، دندانه ها بر روی یکدیگر لیز می خورند و با کاهش دوباره روغن ، متعاقباً اصطکاک بین دو سطح سخت باعث ایجاد صدا می شود . حتی اگر روغن برای کمک به روان کاری جایگزین شده یا دوباره پُر شود ، چرخ دنده های آسیب دیده هرگز به حالت اول باز نمی گردند ( باید تعویض شوند . )
از دیگر منابع رایج صدا می توان به خوردگی اشاره کرد . آب موجود در روغن گیربکس می تواند به سطح فولاد چرخ دنده ها حمله کند که در نهایت منجر به خوردگی فولاد می شود . تغییر روغن واسکازین اغلب روشی اثبات شده برای جلوگیری از خوردگی است . تمیز کردن دندانه ها و روان کاری مداوم می تواند صدای زوزه گیربکس را کاهش دهد . اما برای خاموش کردن کامل صدا باید مشکل به طور تخصصی ( رفتن پیش مکانیک مجرب ) برطرف شود .
بلند شدن بوی سوختگی
هر بوی سوختگی باید شما را نگران کند . گرم شدن بیش از حد روغن واسکازین می تواند یکی از دلایل احساس بوی سوختگی باشد . روغن گیربکس برای جلوگیری از فرسودگی و ایجاد آسیب ، به روان کاری ( چرب کردن سطوح ) و سرد نگه داشتن قطعات کمک می کند . اگر روغن خراب شود ( قابل تعویض باشد ) ، سیستم خیلی گرم شده و منجربه افزایش اصطکاک و فعالیت خورنده ( ناشی از برخورد قطعات ) و همچنین ایجاد لجن و مواد زائد اضافی می شود .
اگر از این امر مراقبت نشود ، سرانجام گیربکس به اندازه کافی به خود آسیب می زند تا به طور کامل خراب شود . نتیجه نهایی این خرابی ، صرف هزینه زیاد جهت جایگزین کردن جعه دنده جدید است . علل شایع دیگر برای بوی سوختگی ، شامل سطح پایین روغن و یا استفاده از نوع نادرست روغن واسکازین است ( برند هم شامل این مورد می شود . )
بررسی چراغ چک موتور
چراغ چک موتور روی داشبورد جلویی اتومبیل قرار دارد که می تواند نشان از یک مشکل خاص باشد . در بسیاری از قسمت های موتورِ خودرو ، سنسورهایی قرار داده شده اند که درصورت احساس فعالیت غیر معمول ناشی از یک فرآیند خاص ، به کامپیوتر هشدار داده می شود . سنسور های موجود در یک گیرنده می توانند کوچک ترین خرابی یا لرزش ها را تشخیص دهند .
بنابراین ، با روشن شدن چراغ چک خودروی خود ، سریعاً به دنبال رفع مشکل باشید . در این موارد ضروری است نگاهی به خودرو خود بیندازید و فوراً با استفاده از ابزارهای تشخیص ایراد ماشین مانند دیاگ ، مشکل را بررسی کنید . به دلیل این که بسیاری از افراد، خود به تنهایی دستگاه دیاگ در دسترس ندارند ، بهتر است به نزدیک ترین تعمیرگاه رجوع کنند تا با تعمیرات گیربکس مشکل خودروی خود را حل کنند .
بیرون پریدن دنده
گیربکس تا زمانی که یک تغییر دنده توسط راننده به صورت دستی یا اتوماتیک اعمال می شود ، در یک دنده مشخص باقی می ماند ( مثلاً دنده 2 یا هر دنده دیگری ) . اگر هنگام رانندگی ، دنده به طور خودکار از جای خود خارج شود و به حالت خلاص درآید ، باید بگوییم : ( ایمنی خودرو شما در خطر است . )علت این مشکل می تواند ساییده شدن خوردگی در خارها و بوش های داخلی دنده ها یا ساییده شدن کشویی و یا شُل بودن بلبرینگ های سر و ته گیربکس باشد . در زمان مواجه شدن با این مشکل ، در اسرع وقت به مکانیکی مراجعه کنید .
بک سواد کلاچ
بک سواد کردن کلاچ علامتی است که نشان از دستی بودن گیربکس دارد . این مشکل شامل فشار دیسک صفحه در هنگام فشار دادن پدال کلاچ است ( درگیر بودن کلاچ و فلاویل ) . در این حالت کلاچ هنوز در حال چرخش است و باعث می شود تعویض دنده به سختی انجام شود . این مشکل هر بار که سعی در تعویض دنده دارید با صدایی شبیه به برخورد دو قطعه به یکدیگر همراه است .در بیشتر مواقع علت این امر خستگی زیاد در پدال کلاچ است . با وجود استفاده بیش از حد و ارتباط مداوم بین دیسک صفحه و پدال ، به مروز زمان کلاچ با فلاویل درگیری زیادی خواهند داشت . خوشبختانه ، این مشکل نسبت به مشکلات دیگر گیربکس به راحتی قابل تعمیر است .
علائم خرابی گیربکس دستی
- نشت روغن از جعبه دنده دستی ، جزو علائم خرابی این سیستم محسوب می شود .
- شنیدن صداهای غیر عادی ، از جمله نشانه هایی است که با بروز آن ، دنده های جعبه دنده را باید تعویض کرد . یکی از دلایل بروز چنین مشکلی، کمبود روغن جعبه دنده است .
- گرم شدن بیش از اندازه جعبه دنده نیز یکی از نشانه های خرابی آن و از نتایج کم شدن یا بی کیفیت شدن روغن جعبه دنده است . یکی از مهم ترین وظایف روغن جعبه دنده ، خنک کردن جعبه دنده است .
- دنده ها به راحتی تعویض نمی شوند . در چنین مواقعی اگر از سالم بودن و عملکرد صحیح کلاچ خودروی تان مطمئن بودید ، به سراغ عیب یابی سیستم جعبه دنده بروید .
- اگر در حین رانندگی ، دنده به صورت خود به خود از جا پرید و از جای خود خارج شد ، قطعاً سیستم جعبه دنده شما به مشکل برخورده است .
- لرزش غیر عادی دسته دنده ، نشانه دیگری است که ممکن است به دلیل عدم نصب صحیح آن پیش آید .
عوامل خرابی گیربکس دستی
- اگر جزو رانندگانی هستید که بی جهت و برای مدت طولانی ، پای خود را روی کلاچ نگه می دارند ، بهتر است بدانید که این کار نادرست از دلایل اصلی خراب شدن جعبه دنده است . این کار باعث می شود که بلبرینگ های شفت داخلی جعبه دنده با صفحه کلاچ درگیر شده و دچار فرسایش شوند .
- رانندگی با دنده نامناسب و کشیدن دنده معکوس نیز باعث خراب شدن جعبه دنده خودرو می شود .
- کم یا بی کیفیت بودن روغن جعبه دنده ، خوردگی و ساییدگی دنده ، کشویی دنده یا دنده برنجی ، خراب شدن بلبرینگ ها ، فنر و ساچمه هم از دیگر دلایل خرابی جعبه دنده دستی است .
جمع بندی تعمیرات گیربکس
گیربکس خودرو همان چیزی است که نیرو را از موتور به چرخ ها منتقل می کند . اگر جعبه دنده و اجزای آن ( ازجمله سنسور ها و رایانه ها ) کار خود را به درستی انجام ندهند ، شما به جایی نخواهید رسید ( ماشین متوقف می شود . )رعایت توصیه های لازم در تعمیر ، نگهداری و برنامه ریزی برای جلوگیری از مشکلات مرتبط با گیربکس ، باعث می شود جعبه دنده به مدت طولانی تری قابل استفاده باشد و بهترین علکرد خود را نشان دهد . اگر در زمان خرابی ، ایراد های گیربکس خود را نادیده بگیرید ، این مشکلات در طولانی مدت افزایش می یابند و باعث می شوند هزینه های زیادی را متحمل شوید .