ماه رمضان یکی از ماه های قمری است که برای مسلمانان دارای اهمیت بسیاری است. پرهیز از غذا خوردن در طول روز، شاخصه اصلی این ماه است. در ایران به دلیل وجود اقوام مختلف در سراسر کشور و داشتن سنت های محلی متنوع در این ماه، غذاهای مختلفی تدارک دیده می شود که هر یک دارای طعم، مزه، شکل و رنگ های متفاوت هستند.
نگاهی به آداب و رسوم اقوام مختلف ایران نشان می دهد که سنت های غذایی اقوام در ماه رمضان در گوشه و کنار ایران به صورت مجزا تصویری زیبا را می آفریند. شاید بسیاری از ایرانی ها هنوز هم از وجود این سنت های زیبای غذایی در ماه رمضان بی اطلاع باشند.
بسیاری از کشورهای مسلمان از تنوع غذایی خود در این ماه در زمینه گردشگری بهره می برند. ایران نیز می تواند از این سنت های غذایی خود که جزو جنبه های غنی فرهنگ محلی هستند، در ماه رمضان استفاده کند و آن را به گردشگران معرفی کند.
این سنت های غذایی در اکثر شهرهای ایران وجود دارد، طبیعی است که غذاهای هر منطقه از ایران بر اساس اقلیم، آداب بومی، مواد غذایی و محصولات پرورشی همان منطقه بنیاد گذاشته شده و به مرور به عنوان سنت های این مناطق جا افتاده و شناخته شده اند. در این نوشتار به برخی از نان های محلی شیرین و غذاهای رنگانگ محلی در برخی نقاط ایران اشاره می شود.
جشن ختم قرآن در خاش
در ماه رمضان مسجدهای شهرستان خاش استان سیستان و بلوچستان حال و هوای دیگری دارد و بر تعداد شركت كنندگان در آیین های مذهبی افزوده می شود.مردم شهرستان خاش از دیرباز رمضان را ماه دوستی، وحدت، محبت و احترام به بزرگان می دانند و آن را عزیز و گرامی می دارند.خواندن 20 ركعت نماز تراویح در طول ماه مبارك رمضان یكی از سنت هایی است كه مردم مسلمان اهل سنت خاش آن را به شكل گسترده ای در مسجدها انجام می دهند و جشن ختم قرآن كریم می گیرند.
روزه داران هر شب در 500 مسجد خاش پس از افطار، نماز 20 ركعتی تراویح را اقامه می كنند و تا پاسی از شب به خواندن قرآن مشغول می شوند.همچنین در ماه های شعبان و رمضان در حوزه های علمیه و مسجدهای این شهرستان قرآن كریم تفسیر می شود.قرآن خوانی و دادن صدقه فطر، صله ارحام و اطعام خویشان و نزدیكان از دیگر اعمالی هستند كه مردم در ماه مبارك رمضان به آنها پایبندند.مردم روزه را با خرما و یا آب باز می كنند و سفره های آنها در وقت افطار با حلوای خرما، نان، شربت و آب تزیین می شود.
شیرآش
از غذاهای محلی ماه رمضان در مازندران می توان به قماق، ترش او و شیرآش اشاره کرد. این غذاها هر سه با برنج یا آرد آن درست می شوند و همین می تواند نشان دهد که اکثر غذاهای محلی اقوام ایرانی بر اساس اقلیم و محصولات منطقه خود تدارک دیده می شوند.
باقلاقاتوق و رشته خوشکار
رشت یکی از شهرهای خلاق و پرتنوع در زمینه پخت غذا است، به طوری که از لحاظ خلاقیت در زمینه غذایی در یونسکو نیز مطرح شده است. بیشترین غذاهایی که در گیلان در ماه رمضان پخت می شوند، خورش های محلی هستند که معمولا دارای طعم های خوشمزه و ترش هستند.
مهم ترین این خورش ها ترش تره و باقلاقاتوق هستند که بیشتر در سفره های سحر این مردم دیده می شوند. غذاهای سنتی که در گیلان بر سر سفره افطار گذاشته می شوند بیشتر آش ها، کوکو و فرنی هستند. از ویژگی های خاصی که استان گیلان دارد، سرو غذاهای سنتی در رستوران های آن است. یکی دیگر از خوردنی هایی که در ماه رمضان خیلی راحت در گیلان قابل دسترس است، رشته خوشکار است که نوعی شیرینی معروف در گیلان محسوب می شود.
رمضان، ماه آشتی كنان تركمن ها
تركمن های ایران به لحاظ كثرت آداب و رسوم در زندگی روزمره، دارای فرهنگی بسیار غنی هستند. این مردم به دلیل داشتن پیشینه فرهنگی بسیار قدیمی، تقریبا برای هر مناسبتی، مراسم خاصی دارند كه یكی از این مناسبت ها، ماه مبارك رمضان است. فرارسیدن این ماه سبب خوشحالی هر تركمنی می شود. آنها در این ماه از مرد و زن و پیر و جوان با شور و شعفی بسیار، غیر از به جای آوردن فرایض، در تمامی مراسمی كه ویژه این ماه برگزار می شود، شركت می كنند.
تركمن ها حداقل یك هفته قبل از حلول ماه مبارك رمضان مقدمات ورود به این ماه پرفیض و بركت را فراهم می سازند. زنان بیشتر از روزهای معمول به نظافت خانه و حیاط منزل می پردازند و مردان نیز خواربار و ملزومات مورد نیاز این ماه را خریداری می كنند. در بسیاری از مناطق تركمن نشین، رسم است كه زنان و دختران تركمن آخرین جمعه قبل از حلول ماه رمضان، به شكل دسته جمعی، مسجد محل خود را نظافت كنند.
برخی از خانواده ها نیز سجاده هایی از جنس قالیچه و نمد را كه به آن نماز لیق می گویند، به مسجد محل خود اهدا می كنند. رویت هلال ماه رمضان نیز در میان تركمن ها با هیجان خاصی همراه است. آنان عقیده دارند هركس زودتر از بقیه هلال ماه را ببیند، ثواب بیشتری می برد و حتی باعث افزایش بینایی می شود به همین دلیل پیر و جوان سعی می كنند برای دیدن هلال ماه كه علامت حلول ماه مبارك است، به بالای ارتفاعات و پشت بام ها بروند تا زودتر از دیگران ماه را ببینند.
عصر شب های آخر ماه شعبان، نگاه اغلب مردم تركمن به سمت مغرب آسمان است تا شاید هلال ماه را رویت كنند و فردی كه هلال ماه را ببیند سوره شریفه بقره را قرائت و با خوشحالی و با صدای بلند به دیگران اعلام می كند كه ماه را رویت كرده است.
یكی دیگر از سنت های حسنه تركمن ها پیش از آغاز ماه مبارك رمضان برگزاری مراسم آشتی كنان است؛ به این ترتیب كه ریش سفیدان هر محله كه به آنها یاش اولی می گویند بنا به ابتكار خود، افرادی را كه با هم كدورت دارند، بدون اطلاع از همدیگر برای صرف چای به خانه دعوت می كنند و آنها را با هم آشتی می دهند. در طول ماه مبارك رمضان، مساجد تركمن ها پر از ازدحام است و حال وهوای خاصی دارد.
آش دوغ، فرنی و مربای گل سرخ
تبریز، اردبیل و شهرهای ترک نشین شمال غرب ایران نیز دارای غذاهای سنتی خاص خود در ماه رمضان هستند. شیربرنج، فرنی و هلیم، دلمه و کتلت پای ثابت سفره های افطار این دو شهر است. برخی از این غذاها را به عنوان غذاهای محلی این دو شهر در میدان های شهر می توان دید. در میدان مرکزی اردبیل حلوای سیاه به عنوان دسر محلی ماه رمضان به مردم شهر و مسافران عرضه می شود.
استان مركزی و بیدار شدن در سحرها با طبل
متداول ترین سنت كه در شهرها و روستاهای استان مركزی با گذشت زمان هنوز دستخوش تغییر نشده، تهیه نان مخصوص «فتیر» است. هنوز هم بسیاری از كدبانوهای شهری و روستایی در تنورها یا فرهای خانگی، اقدام به طبخ این نان شیرینی سنتی برای سفره افطار می كنند. گوش فیل، شیرینی مرسوم مردم استان در ماه رمضان است كه از هفته قبل از حلول ماه در قنادی ها دیده می شود.
بسیاری از مردم استان «آش رشته» غذای اصلی هر روزه سفره افطارشان است و كل جوش و شله زرد نیز دسر نیروبخش در كنارش به شمار می آید. هنوز هم مردم شهر و روستاهای خنداب، هنگام سحر با صدای چوبی كه نوجوان قنوت گوی مسجد بر تشت می كوبد و صدای مناجات پیرترین اذان گو كه فرازهایی از دعای خواجه عبدا...انصاری را با بانگ بلند در كوی و برزن می خواند با ندای «برخیزید سحر از راه رسید» از خواب برمی خیزند. پیرمرد در جلو و نوجوان در پشت سر از كوچه های شهر یا روستا یك به یك می گذرند و تا روشن شدن چراغ خانه بر سر در هر خانه می ایستند.
اما در شهر و روستاهای خمین نیز برخی مراسم بدون تغییر مانده است و جوانان از ٣ روز مانده به این ماه مبارك در بلندترین ارتفاع شهر یا روستای خود در انتظار حلول ماه، شب زنده داری می كنند و پس از رویت ماه با ندای الله اكبر، خبر از حلول ماه مبارك رمضان می دهند و پس از آنكه رویت ماه از سوی معتمدان و روحانیان تایید شد، فصل عبادت آغاز می شود. آنگاه مراسم سحرخوانی بر پشت بام ها با كوبیدن بر پشت تشتی وارونه و مناجات شروع می شود.
براساس رسم، بسیاری از روستاهای شهرستان خمین هر شب نوجوانی بر بام محله خود بر تشت می كوبد و هر چه زمان به پایان سحر و طلوع خورشید نزدیك می شود زمان كوبش چوب بر تشت نزدیك تر می شود تا روزه داران بدانند باید از خوردن امساك كنند و برای ایستادن به نماز آماده شوند و همان نوجوان سپس بر بام خانه اذان می دهد.
برساق و کولیره کردستان
یکی از نان های معروفی که در ماه رمضان در سنندج پخته می شود، نان برساق است. این نان در گذشته دارای اهمیت بیشتری بود و پخت آن در کردستان رایج بود. امروزه نان برساق و نان های تاوه ای کردستان به روستاها محدود شده و بیشتر در نمایشگاه های قومی این استان عرضه می شود.
هلیم یکی از غذاهای معروف بر سر سفره افطاری اهالی کردستان است. اما از غذاهای مخصوص اهالی کردستان در ماه رمضان می توان به «کولیره» اشاره کرد که در روزهای خاصی از ماه رمضان پخته می شود. در کردستان در روز عید فطر نیز نانی خاص با نام «نان جشن» پخته می شود و در میان روزه داران پخش می شود.
بژی برساق و حریصه
ایلام یکی دیگر از شهرهای کشور به شهر حریصه (هلیم) مشهور است. هلیم را در ماه رمضان می توان در تمام مغازه های ایلام برای افطار روزه داران مشاهده کرد. مردم ایلام به هلیم دیدگاهی متبرکانه دارند و خوردن آن در افطاری جزو فرهنگ خاص آن ها محسوب می شود. بژی برساق از مهم ترین شیرینی های سنتی ایلام است که در ماه رمضان پخت می شود و مورد استفاده مردم در افطار و سحر است.
كلیدزنی كرمانی ها در شب های قدر
مردم كرمان نیز در ماه مبارك رمضان آداب و رسوم ویژه ای را دنبال می كنند و در تزكیه نفس و انجام عبادات و فرایض مقدس این ماه مقید هستند. مردم كرمان سعی می كنند هرگونه جشن و مراسمی را كه تدارك دیده اند قبل از حلول ماه مبارك رمضان در ماه شعبان برگزار كنند. در قدیم، اوایل ماه مبارك رمضان در بین خانم ها به ویژه زنان سالخورده رسم بود به خاطر خواصی كه در قهوه وجود دارد، پس از حل كردن آن در آب، آن را به پیشانی خود می مالیدند. در كرمان بزرگ ترها با دادن سرروزه ای به دختران و پسران كه نوعی هدیه و كادوی مناسب بود، بچه هایی را كه به سن تكلیف می رسیدند، به انجام فریضه روزه داری ترغیب می كردند. یكی دیگر از رسوم ماه رمضان در برخی مناطق استان كرمان خواندن ا...رمضونی پسران و كلیدزنی دختران در شب های قدر است.
دوخت كیسه بركت در همدان
قدمت سنت های ویژه ماه مبارك رمضان در همدان به تاریخ اسلام برمی گردد و با وجود گذشت سالیان متمادی، بسیاری از این سنت ها همچنان پابرجاست. یكی از سنت های قدیمی این ماه در همدان، مراسم كیسه بركت در روز ٢٧رمضان است؛ در این روز، زنان روزه دار هنگام رفتن به مسجد و اقامه نمازظهر به همراه خود پارچه و نخ و سوزن می برند و در بین دو نماز ظهر و عصر با استفاده از این وسیله ها به كار دوختن یك یا چند كیسه بركت مشغول می شوند. به اعتقاد مردم همدان هر فردی كه داخل این كیسه پول بریزد، خداوند به وی مال و دارایی زیاد می بخشد. از دیگر آداب مخصوص این ماه در همدان، آیین توزیع آجیل مشكل گشا به هنگام افطار به قصد نیت و طلب حاجت است. یكی دیگر از رسوم مردم همدان در ماه مبارك رمضان جمع آوری خرده های نان سفره افطاری است.
آشنایی با آيينهاي باران خواهی در ایران
