رای مردمی که در مناطق خشک و کم آب زندگی می کنند، نزول باران امری حیاتی است . «بعل » خدای بزرگ کوچ نشینان سوری فلسطینی «سوارکار ابرها» خوانده می شد و او را همچون تقسیم کننده نعمت ها پرستش می کردند. عبرانیان کهن باران را به صورت مخزنی تصور می کردند که در آسمان قرار دارد، و معتقد بودند کسانی که خدا را دوست بدارند و از قوانین الهی اطاعت کنند، خداوند به آن ها نعمت و برکت می بخشد و برای شان باران نازل می کند و کسانی که گناه کنند، خداوند نعمت باران را از آن ها دریغ می دارد.
پرستش خدای باران به مثابه مظاهر فراوانی در میان مردم شرق و شاخه های اصلی آریایی های اروپایی کهن و بخشی از افریقا ، اقیانوسیه و بومیان آمریکا رواج داشته است . خدایان مصری به نوعی با آب در ارتباط بودند. اهورامزدا در وندیداد وعده می دهد که «به زمین باران بباراند تا برای مؤمنان غذا و برای گاوان سودمند علف بیاورد».
در سرزمین گرم و خشک و کم آب ایران ، باران و آب همواره از بزرگ ترین نعمت های خدا به شمار می رفته است . ایرانیان به ایزدان آب و باران اعتقاد داشتند و آن ها را نیایش می کردند. مثلاً از آناهیتا (ناهید) که هم نام رودی است مینوی و هم اسم فرشته موکّل آب ، تمنای باران می کردند.
پرستندگان ناهید در زمان کم آبی به نیایش او می پرداختند و برای او قربانی می کردند و او که انگاشته می شد بر گردونه ای سوار است ، به فرمان اهورامزدا از فراز آسمان باران و تگرگ و برف و ژاله برای مردم فرو می بارید.
در اوستا از جدال فرشته باران و دیو خشکی سخن رفته است . همیشه در فصل باران ، اپوش ، دیو قحطی و خشک سالی ، در مقابل تشتر یا تیر، فرشته باران ، به مقابله بر می خاسته است . فرشته باران با شکست دیو خشکی ، خاک را خرمی و مردم را روزی می بخشیده است .در «تیریشت » به تفصیل از جدال فرشته باران و دیو خشکی یاد شده است .
مراسم دعاي باران در حوزه كوير:
با توجه به اینکه فلات ایران – بویژه نواحی مرکز و حاشیه و اطراف کویرهای بزرگ «لوت» و «نمک» – خشک و کم آب است، یکی از مشکلات اساسی مردم شهری و در روستایی تأمین آب است. ارزش حیاتی باران برای کشاورزان و دامداران – که بشدت به نم و رطوبت زمین متکی اند – سبب شده است که همیشه چشم به آسمان بدوزند و در انتظار آمدن ابرهای بارانزا باشند و همین امر موجب برگزاری مراسم برای طلب و تمنای باران شده است. این مراسم به دو صورت فردی و گروهی انجام می گیرد .
نمونه های فردی:
– نهادن قیچی در زیر ناودان (در روستاهای سربند، علی آباد، مهاجران، فراهان).
– وارونه گذاردن بیل در آبراه خانه ها (در روستاهای مشک آباد، خمین، محلات، ساوه، سربند).
– نوشتن نام هفت یا چهل کچل و گره زدن ریسمان و آویختن آن از ناودان (در روستاهای سربند، ده کوهر، ده داوود، هند رود، شازند، خمین، محلات، و در میان بختیاریها).
نمونه های گروهی:
– نماز استسقاء یا نماز باران، چمچه گلین، عروسی قنات.
در این بخش، باختصار و به عنوان نمونه مراسم «چمچه گلین» و «عروسی قنات» را برای شما شرح می دهیم:
چمچه گلین:
این مراسم از جمله مراسم فراگیر و رایج در آیین نمایشی بارانخواهی در نقاط مختلف ایران و حتی دیگر کشورهاست (از جمله ترکیه، بلغارستان، یوگسلاوی، سوریه، ترکمنستان، تاجیکستان، پاکستان) .
عروسی قنات
عروسی قنات امروزه در بسياری از نقاط ايران از جمله روستاهاي اراك، تفرش، ملاير، تويسركان، محلات، خمين، گلپايگان، دليجان، چهارمحال، اصفهان، دامغان، شاهرود، يزد، شهركرد، متداول است. در حال حاضر، در ايران اين آيين ويژه قنات است. احتمال دارد كه در دوران باستان عروسي چشمه و رودخانه و ... نيز وجود داشته است.
در مراسم عروسی قنات، اجراي شادي و دادن طعام نماد بركت و نعمت خواهي از طبيعت است و شايد عروس قنات بازمانده اي از رسم كهن قرباني دادن براي آب باشد. در حوزه هاي متفاوت جغرافيايي و فرهنگي، مراسم و آيينهاي گوناگوني براي باران خواهي در مورد تقدس آب برگزار مي شود، آنچه مهم است اين است كه ممکن است صورت ظاهري اجراي اين آيينها متفاوت باشد، ولي ريشه هاي مشتركي دارند.
در مراسمي چون «جشن آب نو» (تعويض آب حوضها و آب انبارها به هنگام سال نو) «جشن تيرگان»، بردن آب به سر سفره عقد و نوروز، سپردن سبزه به آب در سيزده نوروز، عروسي باران و يا چهل كچلون، كوسن گلين، اعتقاد به جاندار بودن آب در باورداشت هاي مردم، به چشم مي خورد كه همواره نماد بركت و زايش و فزوني نعمت است.
آشنایی با مراسم حنابندان در ایران
