کامیاران یکی از شهرهای استان کردستان و مرکز شهرستان کامیاران است که در فاصله ۶۵ کیلومتری جنوب سنندج واقع شده است. فرهنگ این شهرستان نیز مانند سایر نواحی استان کردستان است و مردم آن به زبان کردی تکلم می کنند. زبان ساکنان شهر کامیاران کردی اردلانی است، اما بخشی از مردم کردزبان این شهر کردنشین از گویشوران هورامی و لکی و کلهری کرمانشاهی هستند.در دوره حکومت آشوریان کامیاران مطابق با ایالت خارخار، یکی از ایالات کشور آشور بود.متعاقب جنگ جهانی اول که روس ها بخشی از کشور ایران در شمال و ترک ها بخش دیگری را در غرب اشغال کردند؛ در محرم سال ۱۳۳۴ قمری، نیروهای ایرانی به سرپرستی شونمام -کونسول آلمان در کرمانشاه- به فرماندهی سردار رشید و سنجرخان که از عشایر روانسر، جوانرود، گشکی و رمشتی تشکیل شده بود و تعدادی از مجاهدان به فرماندهی میرزا غفارخان زنوزی و یگان هایی از ژندارم های ایرانی به علاوهٔ یگان هایی از ارتش عثمانی به فرماندهی محی الدین بیگ به نیروهای روسیه به فرماندهی مامانوف در کامیاران حمله کردند. روس ها شکست سختی خورده و از راه سنندج به بیجار و از آنجا به زنجان عقب نشینی کردند.طرح جامع شهر کامیاران در جلسهٔ مٰورخهٔ ۲ خرداد ۱۳۴۵ شورای عالی شهرسازی از سوی استاندار استان کردستان پیشنهاد شده و تصویب گردید.
آب و هوا
کامیاران در فصول بهار و پاییز آب و هوای دلپذیری دارد. اما زمستان های این شهر سرد و تابستان ها نیز گرم می باشد.دلیل گرمای تابستانهای گرم در این شهرستان سد سازی های گستردە است بە طوری کە در این شهرستان بالغ بر 30سد بزرگ و کوچک وجود دارد.
جاذبه های گردشگری
کامیاران دارای ۱۳۰ بنای تاریخی است که ۷۴ اثر آن به ثبت ملی رسیده است. کامیاران همچنین دارای ۳۰ منطقه نمونه گردشگری و ۴ روستای هدف گردشگری می باشد؛ که زیباترین آن روستایی به نام پلنگان (به زبان محلی پالنگان) است و به آثار طبیعی و همچنین معماری خانه های مردمانش مشهور است. همین پتانسیل های سبب شده است که کامیاران بیشترین درصد بازدید گردشگر در استان و به ویژه در بخش گردشگری روستایی داشته باشد.
سنگ نبشته اورامان (کتیبه تنگی ور)
استان کردستان با جاذبه های متنوع تاریخی و طبیعی، یکی از مقاصد جذاب گردشگری است و تورهای کردستان، از خاص ترین تورها به شمار می رود. در میان دیدنی های گوناگون کردستان، آثار تاریخی جالب توجهی جای گرفته اند که از جمله آن ها می توان به سنگ نبشته اورامان یا کتیبه تنگی ور اشاره کرد. قدمت این کتیبه میخی به دوره امپراتوری آشور می رسد.کتیبه ها اغلب روی سنگ نوشته شده اند و اسنادی مهم در مورد گذشته تاریخی و باستانی ایران محسوب می شوند. کتیبه های سنگی توانسته اند گوشه هایی نادانسته و تاریک از تاریخ گذشته ایران را آشکار کنند. برخی از این کتیبه ها، به ویژه کتیبه های میخی، در گذشته قابل خواندن نبودند و گذشتگان تنها به عنوان آثاری تاریخی به آن ها می نگریستند. در دوران معاصر با رمزگشایی خطوط میخی و دیگر خطوط باستانی ایران، کتیبه های میخی بسیاری در ایران خوانده و با متون مکتوب مختلف تطبیق داده شدند. از این طریق زوایایی نو از تاریخ گذشته ایران کشف و تاریخ باستانی ایران بازخوانی شد.یکی از این کتیبه های ارزشمند، سنگ نبشته اورامان است که بر فراز کوه زینانه قرار دارد و به کتیبه تنگی ور و سنگ نبشته میخی اورامانات نیز مشهور است. سابقه این کتیبه میخی به دوره امپراتوری آشور می رسد و از جاهای دیدنی کامیاران به شمار می رود. از کتیبه تنگی ور به عنوان یادگاری از دوره حاکمیت آشور در منطقه شمال غرب ایران یاد می شود، یادگاری که قدمت آن به حدود هزاره اول قبل از میلاد، یعنی عصر آهن بازمی گردد. در این مکان علاوه بر کتیبه، نقش برجسته ای دیده می شود. برخی تصویر نقش برجسته را از آن سارگون دوم و کتیبه را نیز متعلق به وی می دانند.در حال حاضر حدود ۲۷ قرن از نگارش این کتیبه می گذرد و گذر زمان سبب شده است این اثر تاریخی در اثر ساییدگی، یخبندان و... دچار آسیب شود.کتیبه زینانه اولین بار در سال ۱۳۴۷ شمسی توسط یک هیئت باستان شناسی به سرپرستی علی اکبر سرفراز مورد بررسی قرار گرفت. وی قدمت کتیبه را به هزاره دوم و اوایل هزاره اول قبل از میلاد و مربوط به امپراتوری آشور دانست.اولین مقاله به زبان انگلیسی در رابطه با سنگ نبشته اورامان با عنوان «کتیبه سارگون دوم، کتیبه تنگی ور» به قلم گرانت فریم، استاد آشورشناسی در مجله شرق، چاپ شد که جامع ترین مطالعه در مورد این کتیبه است. این کتیبه و نقش برجسته با دو کتیبه دیگر مربوط به زمان سارگون دوم در قبرس و کرمانشاه، قابل مقایسه هستند و موارد مشترک بسیاری دارند.سنگ نبشته اورامان در بین روستاهای تنگی ور و یوزیدر، روی کوه زینانه قرار دارد. این کوه تقریبا ۵۰۰ متری شمال غرب روستای تنگی ور واقع شده است و ۴۵ کیلومتر با کامیاران فاصله دارد. این منطقه دارای اهمیتی بسیار از لحاظ گردشگری است؛ زیرا علاوه بر قرارگیری کتیبه و نقش برجسته، دره ای سرسبز و جنگلی زیبا را در خود جای داده است. در این دره چشمه های دایمی واقع شده اند. همچنین آبشارهای طبیعی فراوان از جمله آبشار دره تنگی ور از دیدنی ترین جاذبه های گردشگری استان کردستان در این منطقه هستند.به نظر می رسد در این محدوده قلعه ای وجود داشته است که با منابع آبی فراوان، مدتی طولانی می توانست در مقابل حملات مختلف مقاومت کند. رو به روی کتیبه در جانب دیگر دره شکافی وجود دارد که مردم منطقه آن را زینانه می نامند. زینانه به معنای زندان کوچک است و به احتمال بسیار زندان قلعه بوده است. در نزدیکی ورودی شمال غرب قلعه نیز سنگری از سنگ در مقابل معبری سخت قرار دارد که برای ورود به دژ از آن استفاده می شد.
نقش برجسته تنگی ور
نقش برجسته تنگی ور به احتمال بسیار شخص پادشاه آشور است که ریشی پرپشت دارد و می تواند یکی از نمادهای ویژه حاکمان آشور نیز باشد. این نقش برجسته در تاق نمایی به ارتفاع ۱۲۰ و پهنای ۱۷۰ و عمق ۳۵ سانتی متری در سال ۷۰۶ پیش از میلاد حجاری شده است. درون تاق نما نقش برجسته یک انسان به چشم می خورد که ۱۵۰ سانتی متر طول و ۳۵ سانتی متر عرض دارد. نقش انسانی اثر به صورت نیم رخ در لباس شاهی است که کلاهی استوانه ای بر سر و شلاقی در دست دارد. پای راست آن در جلو و پای چپ در عقب قرار گرفته و دست راستش به طرف بالا بلند شده است. دست چپ نیز روی شکم قرار داده شده است.
متن سنگ نبشته اورامان
این کتیبه به زبان آشوری باستان و خط میخی نگاشته شده است، ابعادی معادل ۱۲۰ در ۱۲۰ سانتی متر دارد و دربر گیرنده ۵۰ سطر است. در متن کتیبه، پس از ستایش خدایان آشوری مثل مردوخ، نابو، سین، شمش و ایشتار، به شرح پیروزی های آشوریان پرداخته می شود و در ادامه به نقاط مختلف شهرها، روستاها و مناطقی که در این جنگ تصرف و ویران شدند، اشاره می شود. با دقت در متن متوجه می شویم، محتوای کتیبه در پنج بخش تنظیم شده است:
- ابتدای کتیبه با مدح و نیایش خدایان آغاز می شود؛
- بعد از آن به نام و القاب سارگون اشاره می کند و به مدح و ستایش شاه و بیان خدمات وی می پردازد؛
- سپس پیروزی های بزرگ سارگون و لشکرکشی وی به سرزمین کرل و دیگر پیروزی های وی شرح داده می شود؛
- به شهرها، روستاها و مناطقی تصرف شده در حمله و جنگ اشاره می کند؛
- در پایان کتیبه به کسی نفرین فرستاده شده است که کتیبه را از بین ببرد.
روستای پلنگان
روستای پالنگان یکی از دیدنی ترین روستاها و جاذبه های گردشگری استان کردستان است که مردمان محلی به آن پلنگان نیز می گویند. پالنگان با معماری شگفت انگیز پلکانی و طبیعتی زیبا و بکر در فهرست میراث ملی کشور به ثبت رسیده است و لقب های «بهشت گمشده» و «ماسوله کردستان» دارد. روستای پالنگان از توابع کامیاران در استان کردستان نمونه ارزشمندی از روستاهای پلکانی ایران است. باهم به این روستا سفر می کنیم و گشت وگذاری تکرارنشدنی در طبیعت زیبای آن خواهیم داشت.روستای پالنگان یکی از جاهای دیدنی کامیاران از شهرستان های استان کردستان است که در مرز این استان و کرمانشاه و در ابتدای منطقه اورامان یا هورامان قرار دارد. فاصله کامیاران تا سنندج ۷۰ کیلومتر و فاصله پالنگان تا کامیاران ۵۷ کیلومتر است.روستای دیدنی و حیرت انگیز پالنگان با طبیعت زیبا و تماشایی در منطقه ای کوهستانی و در دامنه ی ارتفاعات شاهو جای گرفته است. جنوب غربی این روستا را کوه های کل و سرلو و جنوب شرقی آن را گردنه زمان گريوه احاطه کرده است که پالنگان همچون نگینی در میان می درخشد. ارتفاع این روستا از ارتفاع آن از سطح دريا در حدود ۱۰۲۰ متر است و با اقليمی معتدل و خشک دارد که در فصل های بهار و تابستان با آب و هوايی معتدل و مطبوع میزبان گردشگران زیادی است. البته در پاییز و زمستان نیز با وجود سردی هوا زیبایی و جلوه خاص خود را دارد.بهتر است بدانید که روستای پالنگان از طريق شهرهای مختلف دسترسی دارد. شما می توانید کامياران، پاوه، سروآباد و سنندج این روستای تماشایی بروید و در ضمن نگران جاده نباشید چراکه تمامی جاده های منتهی به پالنگان از این شهرها آسفالت است. اما مسیرتان را با توجه با اینکه از کدام مبدا حرکت کردید می توانید انتخاب کنید.اگر از تهران یا شهرهای مرکزی ایران راهی می شوید، کرمانشاه گزینه ی مناسب تری برایتان خواهد بود زیرا تمام این مسیر آزادراه و دارای ترافیک روان است. هر مسیری را که انتخاب کنید مقصد بعدی شما کامیاران خواهد بود. کامیاران در میانه راه سنندج به کرمانشاه قرار دارد. باید از کامیاران وارد جاده روستای «توبره ریز» شوید و بعد جاده را مستقیم ادامه دهید تا تابلوی سبز رنگ روستای پالنگان را ببینید. در طول راه نیز از روستاهای ماویان، گشکی، گازرخانی، بزوش، کاشتر و یوزیدر عبور خواهید کرد که می توانید از این روستاها نیز دیدن کنید. در گذشته در کوه های این منطقه پلنگ زندگی می کرده است و به همین علت مردمان محلی به آن «پلنگان» می گویند که به «پالنگان» بیشتر شناخته می شود. «پال» در زبان کردی به معنی تکیه گاه است.برای رسیدن به روستای پالنگان جاده ای با صفا به همراه مناظر خیره کننده را طی خواهید کرد. در انتهای این مسیر در میان کوه ها و در دل دره ای به نام تنگی ور تا تنگیور، پالنگان منتظر شما است. جایی که با دیدنش لحظاتی حیرت زده خواهید شد و غرق تماشایی معماری چشم نواز و طبیعت زیبا و دل انگیزش می شوید. هنگامی که از جاده خاکی و فرعی وارد پالنگان می شوید با منظره ای بی نظیر از درختان بلوط و زمین های کشاورزی روبه رو می شوید و احساس می کنید وارد دنیای دیگری می شوید به همین علت این جاده خاکی به دورازه ورود به بهشت پنهان معروف شده است. حقیقتاً پالنگان با شگفتی هایش همچون بهشتی در قلب کردستان است. روستایی پلکانی با مردمان مهربان و کُرد که صمیمانه در خانه ی سنگی در کنار یکدیگر و در دو سوی دره تنگی ور زندگی می کنند. در این روستا خبری از خانه ها چند طبقه و ساختمان های بلند نیست، بلکه تا چشم کار می کند خانه هایی را در دو طرف سوی دره و در دامنه شرقی و غربی آن می بینید که هر چند به ظاهر چند طبقه می آیند اما در واقع بین همه اهالی مشترک هستند؛ به گونه ای که سقف خانه ای، حیاط خانه همسایه است و در همین ایوان ها و حیاط ها خواهید دید که زنان و دختران با لباس های محلی و رنگارنگ خود، بعد از خستگی کار روزانه، بساط عصرانه را برپا کرده اند و در حال گپ و گفت وگو با دیگر زنان همسایه اند.مردمان پالنگان روی شیب ملایم خانه های خود را با آنچه در محیط زندگی شان یافت می شود مثل سنگ، چوب و گل و بدون به کار بردن ملاط که به صورت خشکه چین روی هم قرار می گیرند، برپا و نمای آن ها را با گل اندود کرده اند، هرچند امروزه از مصالح جدید نیز استفاده می کنند. کوچه پس کوچه های روستا را نیز باریک و طولانی ساخته اند؛ شاید برای به این خاطر اینکه وقتی در این کوچه ها به هم می رسند زمان بیشتری کنار هم باشند و باهم حرف بزنند.بدون شک روستایی با چنین معماری خارق العاده ای و مردمانی اصیل و با فرهنگ قدمت بالایی نیز دارد. وجود قلعه تاریخی، پل های قدیمی از دوره های مختلف نیز این مطلب را تأیید می کند. احتمال می رود هسته اولیه این روستا به دوران اسلامی و زمان سامانیان برسد. روزگاری این روستای خوش آب وهوا مقر حکومت بنی اردلان که از حاکمان محلی کردستان و پیش آز آن نیز محل فرمارنروایی امرای کلهر بوده است.
آداب و رسوم پالنگان
مردمان روستای پالنگان مردمان کرد و سنی مذهب هستند که با گویش اورامی صحبت می کنند و مانند ساير ايرانيان مسلمان در اعيادی دينی عيد فطر، عيد قربان و ميلاد پيامبر اکرم با برگزاری جشن به شادمانی می پردازند و مانند سایر هم وطنان کرد مراسم های خاص خود دارند.
نوروز کردی: یکی از آیین ها و مراسم های روستای پالنگان نوروز کردی است. بهار زودتر از جاهای دیگر به پالنگان می رسد و چون گیاهان پالنگان نسبت به سایر نقاط سردسیر کردستان زودتر رشد می کنند، این جشن در هفته اول اسفندماه برگزار می شود. این مراسم در در منطقه اورامان با مرکزیت پالنگان برگزار می شود. روشن کردن آتش، رقص کردی و پخش شیرینی و کلوچه سنتی از جمله کارهایی است که در این آیین انجام می دهند.استقبال از بهار در پالنگان او برپایی جشن این گونه است که کوچک ترها از دو روز قبل مشغول جمع آوری هیزم می شوند. روز جشن زنان و مردان با لباس های محلی و کردی مشعل به دست به زیر پل می روند و بعد از شنیدن شلیک تیر، هیزم هایی را که در پنج نقطه روستا گذاشته اند روشن می کنند. بعد از تیر دوم مردم مشعل های شان را آتش می زنند و با شلیک سوم از روستا بالا می روند و روی سقف خانه ها می ایستند. سپس روی خانه ها یا لب رود تنگیور، کنار بزرگ ترین آتش شروع به رقص کردی می کنند. این مراسم تماشایی فرصت و زمانی مناسب برای سفر به پالنگان است که در کنار دیدن آیین کهن و رقص زیبای کردی با مردمان خون گرم پالنگان و آداب و روسوم آن ها آشنا می شوید.
بازی های محلی: در روستای پالنگان انواع ورزش ها و بازی های محلی متداول است. مردان روستا اغلب در سوارکاری مهارت دارند. گرزبازی، قل قلان و چاک چاک از ديگر بازی های رايج در روستاست.
موسيقی محلی: کردی از غنا و شور و حال خاصی برخوردار است و انواع آهنگ های شاد و يا حزين آن در مراسم مختلف، نواخته مي شود. انواع موسيقی کردی سياه چمانه؛ چپله و گريان آواها و آهنگ های رايج در روستا است. برخی رقص های گروهی به نام هلپركی با همراهی زنان و مردان فاميل که دست در دست هم داده اند، از جمله مراسم محلی است که به خصوص در عروسی ها متداول است.
کوچ عشایر: تماشای آهنگ کوچ عشایر یکی از زیباترین صحنه ها است. آب وهوای بهاری و معتدل، مردمان عشایر را در این فصل به این سمت می کشاند. در هنگام کوچ عشایری مراسم های سنتی جذابی مانند موسیقی گریان، چپله و سیاچمانه اجرا می شود که در میان گردشگران از محبوبیت زیادی برخوردار هستند.
غذاهای محلی پالنگان
برای کسانی که اهل شکم گردی و امتحان کردن خوراکی ها و غذاهای محلی هستند، پالنگان یکی از بهترین جاها است به ویژه به خاطر ماهی کبابی های لذیذ و خوشمزه اش. در ابتدای روستا و قبل از رسیدن به داخل پالنگان و همچنین در راستای رودخانه، غرفه های می بینید که در بالای آن ها حوضچه های پرورش ماهی قزل آلا وجود دارد. در اینجا شما می توانید این ماهی کبابی عالی را سفارش دهید. ماهی کباب ها را به این گونه ای می پزند که بعد از آن ها را از آب گرفتند از وسط باز می کنند و بعد در کباب پزهایی توری و به شکل ماهی روی منقلی بزرگ قرار می کنند و آبلیموی رقیقی که با زردچوبه مخلوط شده است روی آن می ریزند که هم سبب شود ماهی نسوزد و هم طعمی بسیار خوب به آن می دهد، آماده شدن این غذا نیم ساعت زمان می برد. ماهی را بین نان های نازک محلی قرار می دهند.آش دوغ دوينه، شلمين، پرپوله، ولوشه، غازينه و انواع غذاهای گياهی نیز از متداول ترين غذاهای محلی در روستای پالنگان هستند.
سوغات پالنگان
ساکنان پالنگان به کشاوزی، دامداری، صنايع دستی و شيلات مشغول هستند. در غرب این روستا می توانید باغ های میوه را ببیند که خود از دیدنی های پالنگان است. گندم، جو، میوه هایی چون انار، هلو، زردآلو، انجیر و انواع لبنيات مثل دوغ و کشک مهم ترين محصولات این روستا است و البته ماهی تازه و عسل طبیعی و خوشمزه ای که در سفر به پالنگان می توانید از اهالی آن را خریداری کنید.صنایع دستی این روستا را نیز فراموش نکنید که حاصل هنرنمایی زنان خوش ذوق پالنگان است. گيوه بافی، جاجيم بافی و موج بافی از صنایع دستی پالنگانی ها است. اما موج و موج بافی چست؟ موج يا رختخواب پيچ، بيشتر در مناطق روستايی و در ماه های سرد سال به عنوان روانداز کاربرد دارد. ماده اوليه آن پشم است و با نقوش و طرح های متنوع بافته می شود.
پوشش گیاهی پالنگان
طبیعت بی نظیر و کوهستانی روستای پالنگان با آب وهوای مطبوعی که دارد بستری مناسب برای رویش گیاهان متتوع از جمله گیاهان دارویی است. انواع گياهان مثل گل گاوزبان، خاکشير، گل ختمی، گل بابونه و کاسنی و انواع درختان بلوط، کيکم، ارژن و بنه پوشش گیاهی پالنگان را تشکیل می دهند. در اطراف روستا مراتعی سرسبز وجود دارد که امکان چرای دام و دامداری را فراهم کرده است.
چشمه پالنگان
پالنگان علاوه بر معماری اصیل از طبیعتی سرسبز و دل نواز نیز برخوردار است. چشمه ها جلوه ای از زیبایی های پالنگان است. در این روستا بیش از ۲۰ چشمه وجود دارد که هشت چشمه دائمی و بقیه فصلی هستند و چشمه های سيد علاالدين، خاتون و شيته كه در باغ شيخ عمر قرار گرفته اند. از جمله آن ها است. چشمه های پالنگان به داخل رودخانه های سیروان و تنگی ور می ریزند و بسیار گوارا و خوش طعم بوده و دارای املاح معدنی اند و بسیار مفید. در ۱۰ كيلومتری شمال غربی پالنگان و در دامنه كوه های روستای گواز، چشمه های آب معدنی وجود دارد، رنگ آب خروجی چشمه شيری رنگ است كه نشان دهنده وجود مواد آهنی و گوگردی است. آب های گوگردی برای نوشيدن و برطرف كردن برخی بيماری های پوستی، بيماری های مجاری تنفسی، رماتيسمی و بيماری های جلدی مفيد هستند.
چشمه گواز
چشمه گواز در فاصله ۵۰ کیلومتری شهر کامیاران و ۱۰ کیلومتری روستای پالنگان، در استان کردستان قرار دارد. رنگ شیری آب این چشمه هنگام خروج، نشان از وجود مواد آهنی و گوگردی در آن است. از آب این چشمه، برای درمان برخی از بیماری ها مانند بیماری های مجاری تنفسی، روماتیسم و امراض جلدی استفاده می کنند. در ایام تعطیل، به خصوص در تابستان گردشگران زیادی برای استفاده از خواص درمانی آب چشمه گواز و همچنین فضای تفرجگاهی آن، به این نقطه سفر می کنند.
منطقه حفاظت شده کوسالان و شاهو
منطقه حفاظت شده کوسالان و شاهو حد فاصل شهرهای سروآباد، مریوان و کامیاران در استان کردستان قرار دارد و هم مرز با کردستان عراق است. همچنین بخشی از این منطقه در استان کرمانشاه واقع شده است. با بیش از ۵۷ هزار هکتار مساحت، تاکنون در این منطقه ۱۱۷ گونه پرنده، ۲۳ گونه پستاندار، ۱۷ گونه خزنده و ۲۴۲ گونه گیاهی شناسایی کرده اند که از جمله برخی از آن ها می توان به سیاه گوش، کل و بز، خرس قهوه ای، پلنگ، کرکس، هما و عقاب طلائی اشاره کرد. مهم ترین پوشش گیاهی حاضر نیز در این ناحیه جنگل های بلوط هستند.
کامیاران جنوبی ترین شهر استان کردستان است و در فاصله ۷۰ کیلومتری از شهر سنندج قرار گرفته است. این شهر که از گردشگرپذیرترین شهرهای استان به حساب می آید، دارای بیش از ۳۰ منطقه نمونه گردشگری و ۴ روستای هدف گردشگری است. می توان گفت شهر کامیاران شهرت خود را مدیون روستای پلکانی پالنگان است که به ماسوله کردستان معروف است؛ هرچند که این روستا تنها نمونه از نوع خود در استان کردستان نیست و در این استان اغلب شهرها و روستاهای کوهپایه ای از معماری پلکانی بهره جسته اند. سنگ نبشت اورامان نیز از دیگر جاذبه های مهم این منطقه است که قدمت آن به بیش از ۲۰۰۰ سال پیش برمی گردد.