شهر باستانی دارابگرد دارای قدمتی چند هزار ساله است و در جنوب شرقی استان فارس قرار دارد. دارابگرد اولین شهر مدور فلات ایران و جهان محسوب می‌شود. این شهر باستانی در شهریور 1310 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. شهر باستانی دارابگرد نام یکی از پنج شهرستان ایالت پارس در ایران قدیم بوده است که به آن دارابجرد نیز گفته می‌شده است و امروزه یکی از جاهای دیدنی داراب به شمار می‌آید. این شهر در ابتدا یک پایگاه نظامی مهم بود که در دوره هخامنشیان از آن بهعنوان محلی برای نگهداری اسیران رومی استفاده می‌شد. دارابگرد در دوره اشکانیان گسترش یافت و به شهر پررونقی تبدیل شد.
در اساطیر و داستان‌های ملی ایران بنای شهر باستانی دارابگرد به داراب‌شاه، از نوادگان اسفندیار و هشتمین پادشاه ایران نسبت داده شده است. برخی نیز مانند ابن‌حوقل بنای شهر دارابگرد را به دارا پسر داراب‌شاه نسبت داده‌اند. همچنین مطهر بن‌طاهر مقدسی معتقد است دارابگرد را بهمن، پسر اسفندیار ساخته است. داراب مدت دوازده‌سال پادشاهی کرد و پس از او پسرش دارا بر تخت سلطنت ایران نشست. بسیاری از مورخان بر این عقیدهاند که داریوش کبیر بنای شهر باستانی دارابگرد را ساخته است. به‌دلیل موقعیت مدور و خاصی که این شهر داشته است بهعنوان مرکز ولایت دارابگرد برگزیده شد. کتیبه داریوش بزرگ در بیستون نخستین سند مکتوبی است که در آن به نام برخی از شهرها و ولایت‌های پارس در عصر هخامنشیان اشاره شده است. نام این شهر نیز در کتیبه داریوش به چشم می‌خورد. گروهی از مورخان معتقدند که فتح اولیه دارابگرد در سال 23 هجری قمری و در جریان لشکرکشی سپاهیان عرب صورت گرفته است. بنا به گفته آنان اهالی این شهر در برابر سپاهیان ساریه بن زنیم کنانی مقاومت و سرسختی کردند. گروه دیگری از مورخان بر این عقیدهاند که سپاهیان عرب به فرماندهی عثمان‌بن‌ابی‌العاص در فاصله سال‌های 22-23 هجری قمری به شهر دارابگرد حمله کردند. این شهر در برابر سپاه مسلمانان هیچ مقاومتی نکرد و اهالی با پرداخت جزیه از تعرض مصون ماندند. در این میان روایت اول که فتح دارابگرد را به ساریه‌بن‌زنیم‌کنانی نسبت داده از صحت و اعتبار بیشتری برخوردار است. در دوران ایلخانان مغول و تیموریان شهر تاریخی دارابگرد مورد حمله قرار گرفت و خسارت‌های زیادی دید. در عصر صفویه شهر دارابگرد با توجه حکام وقت و قرار گرفتن اراضی این شهر تحت عنوان «اراضی خاصه» رو به آبادانی رفت. این شهر تا دوران زندیه از ولایت‌های مهم فارس بود. در عصر قاجار، شهر دارابگرد به‌دلیل دارا بودن اراضی وسیع و حاصل‌خیز مورد توجه حکام ایالتی قرار گرفت. با استقرار ایالات ترک و عرب در اطراف، این شهر به صحنه منازعات و درگیری‌های حکومت و ایالات تبدیل شد. متاسفانه در این عصر دارابگرد دچار صدمات جدی شد از توسعه و پیشرفت باز ماند.
دارابگرد از دو کلمه داراب و گرد تشکیل شده است. به‌دلیل اینکه داراب این شهر را ساخت، بخش اول آن به اسم این پادشاه نام‌گذاری شده است. درباره پسوند «گرد» مورخان و صاحب‌نظران عقاید مختلفی را بیان کردند. گروهی معتقدند که «جرد» یا «گرد» به‌معنای شهر است؛ پس دارابگرد شهر داراب معنا می‌دهد. عده‌ای دیگر می‌گویند که به‌دلیل مدور ساختن این شهر، آن را دارابگرد خواندند. برخی دیگر نیز عقیده دارند که «گرد» تصحیف «کرد» به‌معنای «ساخته» است. پس دارابگرد یعنی شهری که داراب آن را ساخته است. مرحوم ملک‌الشعرای بهار نیز اعتقاد داشت که نام این شهر در اصل «داراآباد کرد» بوده که تبدیل به دارابکرد و دارابگرد شده است.
شهر باستانی دارابگرد مانند بناهای بین‌النهرین ساخته شد. مساحت این شهر 32 کیلومتر مربع و شعاع دایره آن برابر با 1020 متر است. معماری این شهر با تاثیر از اردوگاه‌های نظامی حکومت آشور بنا شد. پیرامون شهر دیوار مخروطی عظیمی از گل رس، سنگ و ملاط آهک ساخته شده است و ارتفاع آن به بیش از 10 متر می‌رسد. این دیوار در طول زمان دچار فرسایش شده و در حال حاضر ارتفاع آن حدودا هفت متر است. وجود ماده چسبنده‌ای در میان ملاط و گل به‌‌کار رفته در دیوار سبب شده است تا با گذشت بیش از 2600 سال این دیوار با تخریب کم، پابرجا و استوار باقی بماند. پشت دیوار خندقی بزرگ برای حفاظت بیشتر از شهر ایجاد کردند که دسترسی به شهر را در مواقع خطر بسیار مشکل می‌کرد. عمق این خندق بیش از 10 متر و عرض آن حدود 50 متر بود که این قسمت نیز دچار فرسایش شده است. این خندق مملو از آب و گیاه بود؛ این گیاهان دور پای افرادی که وارد خندق می‌شدند، می‌پیچیدند و مانع از شنا کردن آن‌ها می‌شدند. آب مورد نیاز خندق نیز از رودخانه‌های اطراف مانند رودبال تامین می‌شد. در داخل شهر دارابگرد دو قله کم ارتفاع وجود دارد. قله بزرگ‌تر به قله شاه‌نشین معروف است و در گذشته روی آن، یک قصر یا ارگ قرار داشت. در دامنه قله شاه‌نشین غاری مصنوعی وجود دارد. این غار در گذشته محل نگهداری زندانیان، ذخیره آب و کالاهای ضروری بوده است و سقف و دیواره‌هایش از سنگ تراشیده‌شده ایجاد شدند. این شهر چهار دروازه داشت که شامل دو دوازه اصلی در غرب و شرق و دو دروازه فرعی در جنوب شرق و شمال بود. روبه‌روی این دروازه‌ها پل متحرکی قرار داشت که در هنگام حمله دشمن برچیده می‌شد.
در همه 24 ساعت شبانه روز بازدید از این محوطه باستانی بلامانع است و با صرف حدودا 2 ساعت می‌توان تمام قسمت‌ها را تماشا کرد. مستر بلیط به شما توصیه می کند که فصل پاییز را به علت آب و هوای خنک و مطلوب آن برای سفر به این نقطه انتخاب کنید؛ فصل بهار هم گزینه مناسبی برای این تجربه به یاد ماندنی به نظر می‌رسد.
