بعد از اینکه شخصی فوت می کند ، می بایست اموال و دارایی های او ، میان ورثه اش تقسیم شده و اصطلاحا ، انحصار وراثت انجام شود . با این وجود ، از آن جهت که اموال و دارایی های تعلق گرفته به ورثه ، به منزله نوعی درآمد برای آنها محسوب می شود بر اساس قانون مالیات های مستقیم ، قبل از اینکه تقسیم اموال یا ترکه متوفی انجام گیرد ، می بایست مالیاتی پرداخت گردد که به آن مالیات بر ارث گفته می شود. البته ، در کنار مالیات بر ارث ، ممکن است که متوفی ، ورثه ای نداشته باشد و بلاوارث محسوب شود که در این صورت ، باز هم دولت وارث متوفی محسوب شده و از وی ارث می برد . به همین دلیل ، آشنایی با این موضوع که در چه شرایط و مواردی دولت می تواند از اموال متوفیان ارث ببرد ، امری پر اهمیت است که بعضا برای ورثه ، محل سوال و ابهام است در همین راستا ، در ادامه این مقاله به بررسی سهم بردن دولت از اموال متوفی پرداخته و شرایط قانونی آن را مورد بررسی قرار می دهیم . در ادامه نیز ، میزان سهم دولت از اموال متوفی را در خصوص طبقات و درجات ارث ، توضیح خواهیم داد .
آیا دولت از اموال متوفی سهم می برد؟
سوالی که ممکن است برای ورثه که در فرایند انحصار وراثت هستند مطرح شود ، این است که آیا دولت از اموال متوفی ارث می برد ؟ در صورت مثبت بودن پاسخ ، شرایط و موارد آن چیست ؟ در پاسخ به این سوال ، باید گفت که دولت ، در دو فرض کلی ، از متوفیان ارث می برد که مورد اول ، شامل مالیات بر ارث متوفی بوده و مورد دوم ، ناظر بر ارث بردن از متوفیان بدون وارث است که در این قسمت ، قصد داریم به بررسی آنها بپردازیم . زمانی که فردی فوت می کند ، اموال و دارایی های وی به صورت قهری ، به ورثه اش تعلق می گیرد . این اموال و دارایی ها ، یا همان ترکه متوفی ، می بایست طبق قانون ، میان ورثه متوفی که شامل سه طبقه هستند ، تقسیم شود . اما قبل از تقسیم ارث میان وراث ، یک مجموعه اقداماتی نیز ، باید انجام گیرد تا ارث ، قابل تقسیم باشد . به عنوان نمونه ، در صورتی که متوفی ، به کسی بدهکار یا مدیون باشد ، ابتدا می بایست ورثه از ماترک ، بدهی ها را پرداخت کرده و اگر هم ، متوفی وصیت کرده باشد ، باید به وصیت او عمل شود . در کنار اینها ، قانون مالیات های مستقیم ، نوعی مالیات تحت عنوان مالیات بر ارث پیش بینی کرده است که در صورت وجود شرایط قانونی ، ورثه ، قبل از انحصار وراثت می بایست این مالیات را پرداخت نمایند . بر اساس ماده 17 قانون مالیات های مستقیم ، سهم دولت از اموال متوفی ، همان مالیات بر ارث می باشد که ورثه ، قبل از طی مراحل انحصار وراثت در شورای حل اختلاف ، می بایست آن را پرداخت نموده و سپس مابقی اموال را میان خود ، تقسیم کنند . علاوه بر مالیات بر ارث ، همانطور که اشاره شد ، در صورتی که متوفی بدون وارث بوده و هیچیک از خویشاوندان نسبی و سببی او وجود نداشته باشد ، ممکن است که کل ارث به جای مانده از متوفی ، به دولت تعلق گیرد ؛ چرا که بر اساس قانون امور حسبی و قانون مدنی ، اگر از تاریخ تحریر ترکه تا ده سال ، وارث متوفی معلوم شود ، ترکه به وی داده می شود ؛ در غیر این صورت ، پس از گذشت ده سال ، باقی مانده ترکه به خزانه دولت داده می شود و دیگر کسی نمی تواند ادعای حقی در مورد آن را داشته باشد .
شرایط سهم بردن دولت از اموال متوفی
در قسمت قبل ، توضیح دادیم که سهم دولت از اموال متوفی ، شامل دو مورد است که یکی مالیات بر ارث بوده و دیگری ، سهم دولت از ارث متوفیان بدون وارث است که در قانون مالیات های مستقیم ، قانون مدنی و امور حسبی ، احکام و شرایط آن مورد بررسی قرار گرفته است . لذا در این قسمت ، قصد داریم به بررسی این مطلب بپردازیم که شرایط سهم بردن دولت از اموال متوفی چیست ؟ در خصوص مالیات بر ارث متوفی ، باید گفت که بر اساس ماده 17 قانون مالیات های مستقیم ، کلیه اموال و دارایی هایی که در نتیجه فوت یک فرد ، به دیگران انتقال پیدا می کند ؛ خواه این فوت واقعی بوده و یا موت فرضی باشد ، مشمول مالیاتی تحت عنوان مالیات بر ارث خواهد بود . بر این اساس ، از جمله اصلی ترین شرایط سهم بردن دولت از اموال متوفی ، این است که فوت شخص ( طبیعی یا فرضی ) رخ داده و به واسطه گواهی فوت یا حکم موت فرضی ، مشخص شود . البته ، در ماده 24 همین قانون ، برخی از اموال و دارایی های متوفی که میان ورثه تقسیم می شود ، از شمول مالیات بر ارث ، معاف می باشد . از جمله آنها ، می توان به حقوق بازنشستگی ، وظیفه پس انداز خدمت و مزایای پایان خدمت اشاره کرد . همچنین ، مطالبات مربوط به خسارت اخراج ، بازخرید خدمت و مرخصی های استحقاقی استفاده نشده و بیمه های تامین اجتماعی و یا بیمه های پرداختی توسط موسسات مانند بیمه های عمر و زندگی ، خسارت فوت ، دیه و مانند آن ، شرایط سهم بردن دولت را نداشته و به صورت یکجا به ورثه تعلق می گیرد. همچنین ، اموالی که برای سازمان های مشمول قانون ، وقت ، نذر یا حبس شده است ، به شرط تایید سازمان های مزبور ، معاف از مالیات است و از اثاث البیت و اسباب زندگی که در محل سکونت متوفی هستند نیز ، مالیاتی به دولت تعلق نمی گیرد و سهم الارث ورثه محسوب می شوند. لازم به ذکر است که بر اساس ماده 25 این قانون ، در صورتی که متوفی ، از شهدای انقلاب اسلامی باشد و ورثه وی ، شامل وراث طبقه اول و دوم باشند ، اموال و دارایی های وی ، مشمول مالیات بر ارث نخواهد بود و شرایط سهم بردن دولت از اموال ایشان ، وجود نخواهد داشت. نکته مهم دیگری که در خصوص شرایط سهم بردن دولت از اموال متوفی وجود دارد ، این است که قانون مالیات های مستقیم ، در سال 1394 تغییر کرده و از تاریخ 1395/1/1 لازم الاجرا شده است . بر این اساس ، محاسبه و دریافت میزان مالیات بر ارث برای متوفیان قبل از تاریخ لازم الاجرا شدن این قانون ، بر اساس قانون قبلی محاسبه شده ؛ اعم از اینکه پرونده مالیاتی داشته باشند یا خیر و متوفیانی که از تاریخ 1395/1/1 فوت کرده اند ، مشمول شرایط و احکام مندرج در این قانون هستند. اما در مورد شرایط سهم بردن دولت از اموال متوفیان بدون وارث ، می بایست به قانون مدنی و قانون امور حسبی مراجعه نمود . بر اساس قانون مدنی ، در صورتی که متوفی بدون وارث باشد ، تقسیم ترکه وی ، به حاکم یا همان دولت ارتباط پیدا می کند و به همین دلیل ، اگر متوفی ، هیچ خویشاوندی در طبقات و درجات ارث خود نداشته باشد ، کلیه سهم الارث وی به دولت تعلق می گیرد. در یک شرایط دیگر نیز ، ممکن است دولت ، وارث متوفی محسوب شود و آن هم ، زمانی است که متوفی ، مرد بوده و صرفا یک زوجه داشته باشد . در این حالت ، ارث زوجه ( یک چهارم ترکه ) مطابق قانون به وی تعلق خواهد گرفت ؛ اما مابقی سهم الارث مرد ، به دولت تعلق پیدا می کند ؛ چرا که بقیه اموال ، در حکم اموال بلاوارث تلقی می شود. لازم به ذکر است که اگر متوفی بدون وارث ، در مورد اموال خود وصیتی کرده باشد ، دیگر دولت نسبت به ترکه متوفی ، نمی تواند دخالتی انجام بدهد . همچنین ، باید اشاره کرد که بر اساس قانون امور حسبی ، شرایط سهم بردن دولت از اموال متوفی این است که اگر از تاریخ تحریر ترکه ، ده سال گذشته و تا این تاریخ ورثه ای پیدا نشود ، سهم الارث متوفی به دولت تعلق می گیرد و در صورتی که قبل از ده سال ، وارث پیدا شود ، سهم الارث متعلق به وی خواهد بود .
میزان سهم دولت از اموال متوفی
در قسمت قبل ، توضیح دادیم که شرایط سهم بردن دولت از اموال متوفی ، بر اساس قانون مالیات های مستقیم و قانون مدنی چیست . اما سوالی که در ارتباط با این مطلب پرسیده می شود ، این است که میزان سهم دولت از اموال متوفی چقدر است که برای پاسخ دادن به این سوال ، موضوع را در دو فرض جداگانه مورد بررسی قرار می دهیم ؛ اول ، در مورد متوفیان بدون وارث و دوم ، در حالتی که ورثه باید مالیات بر ارث بپردازند. در خصوص میزان سهم دولت از اموال متوفی ، در فرضی که متوفی بدون وارث محسوب می شود ، میزان سهم دولت ، تمامی ترکه متوفی می باشد . در حالتی هم که متوفی ، زوج بوده و صرفا یک زوجه داشته باشد ، پس از اینکه زن ، سهم الارث قانونی خود ( یک چهارم ) را برداشت ، مابقی اموال متوفی ، متعلق به دولت خواهد بود که پس از ده سال از زمان تحریر ترکه ، می تواند از آن بهره مند شود . اما در ارتباط با میزان سهم الارث دولت در فرض مالیات بر ارث ، باید گفت که اصولا نرخ و میزان سهم دولت از اموال متوفی ، بر اساس اینکه ورثه ، در چه طبقه ای قرار داشته باشند و اموال متوفی ، شامل چه اقلامی باشد ، متفاوت خواهد بود . با این توضیح که ، هر چقدر ورثه متوفی ، در طبقات نزدیک تری باشند ، سهم دولت از ارث متوفی کمتر است . مثلا سهم دولت از اموال متوفی در مورد وراث طبقه اول ، کمتر از سهم دولت در مواردی است که وراث ، از طبقه سوم هستند . ابتدا ، باید به این نکته اشاره کنیم که از منظر قانون مالیات های مستقیم ، وراث متوفی ، به سه طبقه تقسیم می شوند که در صورت وجود طبقات نزدیک تر ، طبقات دورتر ، محروم از ارث بوده و به همین دلیل ، نیازی به پرداخت سهم به دولت هم ندارند . طبقات و درجات ارث بر اساس این قانون ، عبارتند از :
- وراث طبقه اول ؛ شامل پدر ، مادر ، زن ، شوهر ، فرزند و نوه ها می باشد ؛
- وراث طبقه دوم ؛ شامل اجداد ، برادر ، خواهر و اولاد آنها می باشد ؛
- وراث طبقه سوم ؛ شامل عمو ، عمه ، دایی ، خاله و اولاد آنها می باشد .
علاوه بر این ، از آن جهت که اموال و دارایی های متوفی ، شامل اقلام مختلفی از قبیل سهام بورسی ، سپرده های مجاز بانکی یا سپرده های غیر بانکی ، وسایل نقلیه ، حقوق واگذاری و سرقفلی و در نهایت ، املاک متوفی هستند ، هر کدام ، مشمول نرخ و میزان متفاوتی از مالیات شده اند . به همین مناسبت ، در ادامه ، برای اطلاع مخاطبین محترم از میزان سهم دولت از اموال متوفی ، جدول آن را ارائه می نماییم . با توجه به ضروری بودن گواهی انحصار وراثت، جهت انتقال سند، از متوفی، به نام مورث یا امتناع بانک، در خصوص تحویل دارایی های حساب بانکی متوفی، به وراث، بدون این گواهی، باید گفت، تقسیم ارث بدون انحصار وراثت و اخذ گواهی آن، امکان پذیر نمی باشد. نرخ مالیات اموال و دارایی های ورثه ای برای انواع مختلف اموال و دارایی ها به شرح زیر است:
| نوع اموال و دارایی ها | وراث طبقه اول | وراث طبقه دوم | وراث طبقه سوم |
| سپرده های بانکی | 3% | 6% | 12% |
| سپرده مؤسسات مالی و اعتباری | 10% | 20% | 40% |
| ملک مسکونی | 7.5% | 15% | 30% |
| مغازه و املاک تجاری | 3% | 6% | 12% |
| اجناس موجود در مغازه | 10% | 20% | 40% |
| املاک اداری | 3% | 6% | 12% |
| خودرو | 2% | 4% | 8% |
| سهام بورسی | 0.75% | 1.5% | 3% |
| سهام غیر بورسی | 6% | 12% | 24% |
| باغ، ملک زراعی، اراضی بایر و … | 7.5% | 15% | 30% |
| اوراق مشارکت | 3% | 6% | 12% |
| حق امتیاز | 10% | 20% | 40% |
| صندوق امانات | 10% | 20% | 40% |
| سایر اموال و دارایی ها | 10% | 20% | 40% |
موانع انحصار وراثت
ممکن است بعضی از وراث حضور داشته باشند ولی به دلایلی که در ادامه توضیح می دهیم که مانع از ارث بردن می شود، ماترک متوفی به سهم دولت از ارث تبدیل می شود.
- اگر وارث، متوفی را به قتل رسانده باشد نمی تواند از متوفی ارث ببرد.
- اگر وارث کافر باشد (فرقی نمی کند که به چه دین دیگری اعتقاد دارد و یا کتاب مقدس دارد، هر دینی غیر از اسلام کافر محسوب می شود) از متوفی مسلمان ارث نمی برد.
- اگر شوهر فرض کند که همسرش به او خیانت کرده ولی نتواند اثباتش کند، چهار بار قسم بخورد و همسرش چهار با انکار کند، این دو شخص تا آخر عمر بر یک دیگر حرام می شوند و لعان صورت می گیرد و از یک دیگر ارث نمی برند.
نحوه محاسبه مالیات بر ارث
میزان مالیات بر ارث بر اساس قانون مالیات؛ به مواردی از قبیل تاریخ فوت متوفی، ارزش اموال به جا مانده و نسبت وارث با متوفی بستگی دارد. پس از محاسبه میزان مالیات هر کدام از وراث و پرداخت مالیات، گواهی واریز آن صادر شده و امکان انتقال ماترک فراهم می شود. قانون مالیات بر ارث در سال ۱۳۹۵ دچار تغییراتی شده است. بنابراین اگر فردی قبل از سال ۹۵ فوت کرده باشد، مالیات بر اساس قانون قدیم محاسبه می گردد. اما در صورتی که فوت متوفی بعد از سال ۹۵ باشد، میزان مالیات بر ارث طبق قانون جدید و در زمان تقسیم ارث مشخص می شود.
اموال معاف از مالیات
سهم دولت از ارث برای این که یکسری از اموال مالیات ندارند مقدار نا پیزی می شود. برای مثال اگر متوفی از جانبازان و شهدای انقلاب اسلامی بوده، همه اموال ایشان که به طبقه اول یا دوم می رسد شامل مالیات نمی شود که شامل اموال معاف از مالیات بر ارث می شوند. لوازم و اسباب خانه متوفی شامل مالیات نمی شود. همچنین وجوه بازنشستگی، وظیفه و پس انداز خدمت و مزایای پایان خدمت، بازخرید خدمت، مطالبات مربوط به خسارت اخراج، مرخصی استحقاقی استفاده نشده و بیمه های اجتماعی و نیز وجوه پرداختی توسط موسسات بیمه یا بیمه گذار و یا کارفرما از قبیل انواع بیمه های عمر و زندگی، خسارت فوت، بیمه عمر معا از مالیات هستند.
بنابراین در مدت زمانی که هر فرد در حال تلاش و کوشش و جمع آوری مال می باشد. پس از یک بازه زمانی که عمرش به پایان می رسد. تمام اموالی که از ایشان به جای می ماند. بین وراث ایشان تقسیم می شود که سهم دولت از انحصار وراثت نیز باید قبل از تقسیم ماترک بین وراث مشخص شود. در غیر این صورت نمی توان تقسیم ترکه را انجام داد. امیدوارم از محتوای مسائل حقوقی نهایت استفاده را برده باشید و برای کسانی که دچار مشکل حقوقی هستند، میتوانید ارسال نمایید. همچنین برای مشاهده ی مطالب پر محتوای دیگر میتوانید به بخش آموزش ساعدنیوز مراجعه نمایید. از همراهی شما بسیار سپاسگزارم .
مال مصرف شدنی و مال قابل بقا چیست؟
