طلاق در لغت یعنی ترک کردن، رهایی و آزاد کردن. در واقع با طلاق، زن و مرد یکدیگر را ترک و رها می سازند. طلاق در حقوق به معنای انحلالِ عقدِ دائمِ نکاح، با رعایت تشریفات ویژه است. در این نوشته نیز قصد داریم بیشتر با این پدیده و همچنین با شرایط طلاق غیابی آشنا شویم.
در هر مرحله از رسیدگی به دعوا در دادگاه، دعوت نامه ای برای حضور طرفینِ دعوا ارسال می شود که به این دعوت نامه ابلاغیه می گویند. هرگاه ابلاغیه مذکور اصلا به خوانده ی دعوا (یعنی شخصی که دعوا علیه او طرح شده) ابلاغ نشده باشد یا در محل سکونت وی به یکی از بستگانش تحویل داده شود و خوانده در نتیجه ی این ابلاغ در جلسه ی دادگاه حاضر نشود یا لایحه نیز نفرستاده باشد، چنانچه رأی به محکومیت وی صادر شود، رأیِ صادره غیابی محسوب می شود. راجع به موضوع خواسته ی طلاق هم این شرایط وجود دارد. چنانچه که خواهان طلاق، دادخواست طلاق بدهد و ابلاغیه ی زمان رسیدگی دادگاه، به دست خوانده نرسد یا به وی ابلاغ شده باشد و در دادگاه حاضر نشود و لایحه هم ندهد، چنانچه محکوم شود رأی صادره شده راجع به طلاق، غیابی محسوب می شود. خواهانِ طلاق می تواند هر کدام از زوج (مرد) یا زوجه (زن) باشد.
شرایط طلاق غیابی از طرف مرد
طبق قانون ایران، حقِ طلاق به مرد داده شده است و چه زن در دادگاه حاضر شود چه نشود حکم راجع به طلاق صادر می شود. اما اگر زن در دادگاه حضور نیابد و لایحه هم ندهد رأی صادره راجع به طلاق، غیابی می شود و زن در مهلت ۲۰ روز حق واخواهی دارد. به درخواست مرد امکان صدور رأی طلاق وجود دارد اما برای ثبت طلاق مرد باید حق و حقوقِ مالیِ زن که عبارت است ازمهریه، اجرت المثل ایام زوجیت، نفقه ی ایام عده، نفقه ی معوقه (چنانچه که زوجه شرایط مطالبه داشته باشد و مطالبه نماید) و شرط تنصیف (نصف شدن) اموال درج شده در عقدنامه (به شرایط امضا و وجود شرایطش) را بپردازد که این موضوع در رأی دادگاه درج می شود.
شرایط طلاق غیابی از طرف زن
اگر دادخواست طلاق از طرف زوجه (زن) صادر شده باشد و دلیل موجه طلاق را هم دارا باشد و زوج با وجود ابلاغ، در دادگاه حضور نیابد و لایحه نفرستد و برگه ی ابلاغیه به خود شخص زوج داده نشده باشد، دادگاه رأی طلاق غیابی صادر می کند.
هرگاه زوج چهارسال تمام غایبِ مفقودالاثر باشد (یعنی غایب باشد و هیچ خبری از وی در دست نباشد) و زوجه دادخواست طلاق بدهد، محکمه سه نوبت آگهی -هریک به فاصله ی یک ماه- در جراید محل و یکی از جراید کثیرالانتشار محل تهران با هزینه ی خواهان منتشر می کند. پس از گذشتن یک سال از اولین آگهی چنانچه خبری از زنده بودن زوج نشود دادگاه حکم به موتِ فرضی زوج می دهد.
یکی دیگر از شرایطی که زن می تواند غیابی طلاق بگیرد نپرداختن نفقه توسط زوج در زمان ۶ماه است، حتی اگر خودداری مرد از دادن نفقه به دلیل تنگدستی و فقر وی باشد. ابتدا زن می تواند برای مطالبه ی نفقه به دادگاه مراجعه کند و در صورت عدم پرداخت نفقه از جانب مرد، می تواند دادخواست طلاق دهد. البته اگر زن در قبال شوهر تمکین نکند و از انجام تکالیف مقرره برایش بدون دلیل موجه امتناع ورزد ناشزه محسوب می شود و حق دریافت نفقه را نخواهد داشت.
درست است که حق طلاق برای مرد در نظر گرفته شده است اما زن می تواند برای خلاصی از زندگی پرمشقت و تحمل ناپذیر درخواست طلاق نماید و در صورت اثبات عُسر و حَرَج خود و احراز این شرایط توسط دادگاه، دادگاه رأی به طلاق صادر می کند.
عسر و حرج یعنی سختی و مشقتی که توان و تحمل ادامه ی زندگی برای زن وجود نداشته باشد. زن می تواند به با رجوع به دادگاه تقاضای طلاق نماید و دادگاه می تواند زوج را مجبور به طلاق کند. چنانچه اجبار میسر نباشد در این صورت حق طلاق از شکل انحصاری بودن آن برای مرد خارج می شود و به زن داده می شود و زوجه به اذنِ حاکمِ شرع طلاق داده می شود.
معیار تعیین عسر و حرج زن، عرف است که با توجه به شرایط روحی و اجتماعی زوجین و محیط و زمان و مکان تعیین می شود.
اما مصادیق عسر و حرج میان دادگاه های خانواده مورد اختلاف است و دامنه ی شمول عسر و حرج میان شعبات متفاوت است.
به همین دلیل یک تبصره به ماده ی ۱۱۳۰ قانون مدنی اضافه شد که موارد عسر و حرج را مشخص کرد.
مصادیق عسر و حرج
ماده ی ۱۱۳۰ قانون مدنی اینگونه مقرر می دارد:
درصورتی که دوام زوجیت موجب عسر و حرج زوجه باشد وی می تواند به حاکم شرع مراجعه و تقاضای طلاق کند، چنانچه عسر و حرج مذکور در محکمه ثابت شود دادگاه می تواند زوج را اجبار به طلاق نماید و در صورتی که اجبار میسر نباشد زوجه به اذن حاکم شرع طلاق داده می شود.
موارد ذیل در صورت محرز شدن برای دادگاه از مصادیق عسر و حرج محسوب می شود:
- ترک زندگی خانوادگی توسط زوج حداقل به مدت ۶ ماه متوالی یا ۹ ماه متناوب و در مدت یک سال بدون عذر موجه؛
- اعتیاد زوج به یکی از مواد مخدر یا ابتلای وی به مشروبات الکلی که بر اساس زندگی خانوادگی خلل وارد آورد و امتناع یا عدم امکان الزام وی به ترک آن در مدتی که به تشخیص پزشک برای ترک اعتیاد لازم بوده است. در صورتی که زوج به تعهد خود عمل ننماید یا پس از ترک، مجددا به مصرف مواد مذکور روی آورد بنا به درخواست زوجه طلاق انجام خواهد شد؛
- محکومیت حتمی زوج به حبس پنج سال یا بیشتر؛
- ضرب و شتم یا هر گونه سوءِرفتار مستمر زوج که عرفا با توجه به وضعیت زوج قابل تحمل نباشد؛
- ابتلای زوج به بیماری های صعب العلاج روانی یا ساری یا هر گونه عارضه صعب العلاج دیگری که زندگی مشترک را مختل نماید؛
- خودداری از آمیزش، بی اعتنایی و اهانت به همسر، ازدواج مجدد وفادار نبودن در زندگی زناشویی و ارتباط نامشروع هم می تواند از دیگر موارد عسر و حرج باشد.
البته در غیر این موارد، دادگاه ها با احراز زندگی پرمشقت و تحمل ناپذیرِ زن، می توانند حکم طلاق صادر نمایند.
البته اکثر قضات، سلیقه ای عمل می کنند. امکان دارد در شعبه ای مورد عسر و حرج یک زن، خیلی زود به نتیجه برسد و در شعبه ای دیگر همان مورد، برای قاضی مورد قبول نباشد.
زوجه بری اثبات ادعای عسر و حرج خود، شرایط زندگی مشترک زناشویی خود را در معرض تحلیل و قضاوت دادگاه قرار می دهد و باید توجیه و ثابت نماید که هر کسی با شرایط و وضعیت مشابه او قادر به ادامه ی زندگی مشترک نخواهد بود. در عمل اثبات این ادعا از مشکل ترین مواردی است که زن برای مطالبه ی طلاق با آن مواجه است. هر چند زوجه در صورت عسر و حرج باید دادخواستی علیه زوج تنظیم کند تا اثبات شرایط عسر و حرج خویش را تسهیل کند.
مطابق ماده ی ۱۱۱۹ قانون مدنی: طرفین عقد ازدواج می توانند هر شرطی که مخالف با اقتضای عقد مزبور نباشد، در ضمن عقد ازدواج یا عقد لازم دیگر بنماید. یعنی طرفین می توانند هر شرطی را که نامشروع و غیر قانونی نبوده و با شالوده و ذات عقد ازدواج در تعارض نباشد را در عقد نکاح شرط کنند. مثل اینکه شرط شود هر گاه شوهر، زنِ دیگری بگیرد یا در مدت معینی غایب شود یا ترک انفاق نماید یا علیه حیات زن سوءِ قصد کند یا سوءِ رفتاری نماید که زندگانی آنها با یکدیگر غیرقابل تحمل شود، زن بتواند با مراجعه به دادگاه و اثبات شرایط حاصل شده، طلاق خود را بگیرد.
چنانچه مرد هر کدام از موارد شروط ضمن عقد یا همه ی آن را پذیرفته باشد، در صورت تخلف از هر کدام به زن حق می دهد که دادخواست طلاق بدهد. البته امکان اضافه نمودن شروط ضمن عقد توسط زن نیز وجود دارد. پس از درج این شروط در ضمن عقد، هرگاه مرد از آن عدول نماید، زن حق تقاضای طلاق دارد.
در مورد حق طلاق به این نکته باید توجه شود که زن فقط ضمن عقد نکاح یا در قراردادی مستقل می تواند از همسر خود وکالت در طلاق بگیرد که در این صورت، زن، وکیلِ شوهر خود برای اجرای طلاق می شود و پس از صدور حکم توسط دادگاه زن مطلقه می شود. بنابراین حتی اگر زن، از جانب شوهرِ خود وکالت در طلاق هم داشته باشد به این معنا نیست هر وقت بخواهد بتواند خود را مطلقه کند، با اینکه بدون حضور شوهر در دفتر ثبت طلاق، خودش وکیلِ شوهر می شود اما این امر مستلزم صدور حکم طلاق از طرف دادگاه است.
