حقایق کسوف و خسوف

خسوف و کسوف دو پدیده نجومی هستند که سالیان طولانی در مورد آن ها داستان ها و خرافات فراوانی وجود داشته است. اولین شواهد ثبت شده از این پدیده نجومی یعنی ماه گرفتگی در کتاب چینی «ژو-شو» (Zhou-Shu) کتاب مربوط سلسله ژو یافت شده است. این کتاب در سال 280 میلادی در مقبره یکی از پادشاهان گذشته کشف شد. خسوف ذکر شده در این کتاب قرن ها قبل از آن زمان رخ داده و در کتاب ذکر شده بود. در این مطلب قصد داریم در مورد پدیده خسوف و ویژگی های آن صحبت کنیم. اگر همواره در تفاوت بین خسوف و کسوف گیج می شوید به خاطر بسپارید که پدیده خسوف که با حرف «خ» آغاز می شود هیچ ارتباطی با خورشید گرفتگی ندارد.

ماه گرفتگی یا خسوف

ماه گرفتگی هنگامی رخ می دهد که زمین بین ماه و خورشید قرار گیرد و سایه زمین بر روی آن بیافتد. به عبارت دیگر ماه گرفتگی یا خسوف زمانی اتفاق می افتد که ماه در بدر کامل و در حال عبور از بخشی از سایه زمین باشد. گرفتگی قمری دارای سه مرحله یا نوع همانند گرفتگی های خورشیدی است که شامل کامل (کل) ، حلقوی و جزئی است. گرفتگی ماه را می توان با منطقه بسیار بزرگتر از خورشید گرفتگی مشاهده کرد. همچنین می توان آنها را بدون تجهیزات ویژه ای برای محافظت از چشم مشاهده کرد. گرفتگی قمری کاملاً تاریک نیست. ماه تابش نور خورشید را منعکس می کند که توسط جو زمین خنثی می شود. نوری که از بین می رود به رنگ مایل به قرمز است و می تواند باعث شود ماه به رنگ قهوه ای تیره به نظر برسد.

انواع ماه گرفتگی

همانطور که قرار گرفتن سه جسم نجومی ماه، خورشید و زمین همواره نمی تواند به صورت کامل در یک خط مستقیم باشد، می توان انواع خسوف را در سه نوع دسته بندی کرد.

• ماه گرفتگی یا خسوف کامل

ماه گرفتگی کامل زمانی اتفاق می افتد که زمین درست در وسط خورشید و ماه قرار گرفته و سایه کاملی را روی ماه ایجاد کند. با این حال از آنجا که خورشید 109 برابر بزرگتر از زمین است نور همچنان به ماه می رسد و باعث می شود وقتی ماه از سیاره زمین دیده می شود قهوه ای مایل به قرمز باشد.

• ماه گرفتگی جزئی

وقتی تراز بین ماه، زمین و خورشید به گونه ای است که زمین بر بخشی از ماه سایه می اندازد ماه گرفتگی جزئی رخ می دهد. بسیاری از افراد گرفتگی جزئی ماه را به راحتی شناسایی می کنند زیرا به نظر می رسد فردی یک تکه از ماه را برداشته است.

• ماه گرفتگی پنومبرا

در هنگام خسوف سایه خارجی زمین یا همان پنومبرا بر روی ماه می افتد و ظاهری تاریک تر به آن می بخشد که فقط زمانی مشاهده می شود که ماه نزدیک به پدیده خسوف یا گرفتگی قرار دارد.

خسوف قرمز ماه چیست؟

ماه ممکن است در کل یا قسمتی از ماه گرفتگی یا خسوف قرمز یا مسی شود. امکان قرمز شدن ماه به این دلیل است که در حالی که ماه در زیر سایه کامل زمین قرار دارد امکان عبور مقداری نور خورشید از جو زمین وجود دارد. این نور از سمت خورشید به سمت ماه خم می شود. در حالی که سایر رنگ های این پرتوی نوری توسط جو زمین مسدود و پراکنده می شوند نور قرمز راحت تر به سطح ماه می رسد. در نتیجه این موضوع سبب می شود تا بتوان تمام طلوع و غروب خورشید این سیاره را روی ماه مشاهده کرد. به گفته دانشمندان ناسا رنگ دقیق ماه به میزان گرد و غبار و ابر در جو بستگی دارد. اگر ذرات اضافی در جو وجود داشته باشد مانند ذرات گرد و غبار حاصل از فوران آتشفشان، ماه با سایه قرمز تیره تری به نظر می رسد. کریستوف کلمب در سال 1504 از خسوف قرمز خون استفاده کرد تا بومیان جامائیکا را ترسانده و آن ها را وادار کند تا به او و خدمه اش غذا دهند. این اتفاق در چهارمین و آخرین سفر کریستوف کلمب به دنیای جدید رخ داد. در این سفر شیوع کرم های کشتی باعث ایجاد سوراخ هایی در ناوگان کشتی او شد. در نتیجه کریستوف کلمب مجبور شد دو تا از کشتی هایش را رها کند. وی سپس در 25 ژوئن 1503 آخرین دو کشتی خود را در جامائیکا متوقف کرد و آنجا لنگر انداخت. بومیان در ابتدا از تازه واردها یعنی کلمب و همراهانش استقبال کردند و به آن ها غذا دادند. اما بعد از شش ماه خدمه و همراهان کلمب دست به شورش زدند و برخی از جامائیکایی ها را که از غذا دادن به آن ها خسته شده بودند را به قتل رساندند. کلمب در 29 فوریه 1504 یک خسوف را پیش بینی کرد. بر همین اساس وی با رئیس محلی جامائیکایی ها ملاقات کرد و به او گفت که خدایان از این که دیگر او و قبیله اش غذا تهیه نمی کنند از آن ها عصبانی است. کلمب گفت که انتظار دارد سه شب دیگر هنگامی که ماه کامل است نشانه هایی از خشم خدا را مشاهده کند و این خشم در ماه خشمگین نمایان خواهد شد. سه شب بعد هنگامی که به دلیل خسوف ماه سرخ شد بومیان به وحشت افتادند و با گریه و زاری از همه جهت کشتی های کلمب و همراهانش را مملو از غذا کردند. درست قبل از پایان خسوف، کریستف کلمب اعلام کرد که خدا بومیان را عفو کرده و ماه را باز خواهد گرداند. بدین ترتیب مجدداً او و گروه اش به خوبی توسط بومیان تغذیه شدند تا اینکه در ماه نوامبر او و افرادش با کشتی به اسپانیا برگشتند.

چند بار ماه گرفتگی یا خسوف می تواند رخ دهد؟

ماه گرفتگی می تواند دو تا پنج بار در سال رخ دهد. گرفتگی هایی که معمولاً اتفاق می افتند از نوع جزئی یا پنومبرا هستند. ماه گرفتگی کامل در مقایسه با این دو نوع کمتر دیده می شود.

چگونه می توان ماه گرفتگی را مشاهده کرد؟

در هنگام خسوف یا ماه گرفتگی برخلاف آنچه که در خورشید گرفتگی یا کسوف اتفاق می افتد، ماه پرتوهای مضر ساطع نمی کند. بنابراین شما می توانید از یک مکان امن با چشم غیر مسلح شاهد این پدیده طبیعی باشید. در صورت تمایل به بررسی دقیق ماه یا مشاهده خسوف به صورت واضح تر می توانید از یک دوربین شکاری یا یک تلسکوپ نیز استفاده کنید.

خورشید گرفتگی یا کسوف

خورشید گرفتگی یا Solar Eclipse هنگامی رخ می دهد که ماه از مقابل خورشید می گذرد و باعث می شود سایه ماه روی قسمت های خاصی از زمین بیفتد. گرفتگی از هر مکانی روی زمین دیده نمی شود، بلکه فقط از مکان هایی که سایه می افتد قابل مشاهده است. از این مکان ها به نظر می رسد که خورشید تاریک شده است.

انواع خورشید گرفتگی

بسته به اینکه در کدام قسمت از سایه واقع شده باشید، سه نوع گرفتگی وجود دارد:

• خورشید گرفتگی کامل یا کلی

یک خورشیدگرفتگی کامل جایی است که خورشید به طور کامل توسط ماه پوشانده شده است. بخشی از زمین که در این ناحیه قرار دارد ، گرفتگی کلی را تجربه می کند. در این حالت ماه در نزدیکترین فاصله خود به زمین قرار دارد و در یک خط راست نیز قرار دارند. در این حالت کل قرص خورشید در پشت ماه پنهان می شود.

• خورشید گرفتگی حلقوی

فاصله خورشید تا زمین و فاصله خورشید تا ماه ثابت نیست و اندکی تغییر می کند. زمانی که زمین از حالت عادی به خورشید نزدیکتر و از ماه دورتر است، اندازه ظاهری ماه کوچکتر از اندازه ظاهری خورشید می شود. (در حالت عادی اندازه ظاهری خورشید و ماه از زمین با هم برابر است)، در نتیجه اگر در این موقع گرفتگی رخ دهد، ماه نمی تواند قرص خورشید را بطور کامل بپوشاند. در نتیجه حلقه درخشانی از نور خورشید دور تا دور ماه را فرا می گیرد که به آن خورشید گرفتگی حلقوی می گویند.

• خورشید گرفتگی جزئی

یک گرفتگی جزئی در شرایطی است که تنها بخشی از خورشید توسط ماه مسدود می شود. ساعتی پیش از آغاز گرفتگی کامل، ماه شروع به پوشاندن بخشی از خورشید می کند. در این مرحله گرفتگی صرفا حالت جزئی دارد.

به گرفتگی خورشیدی نگاه نکنید

باید به شما هشدار دهیم که هرگز به طور مستقیم به یک گرفتگی خورشید نگاه نکنید. اگرچه خورشید تاریک تر به نظر می رسد، اما پرتوهای مضر خورشید هنوز می تواند به چشم شما آسیب برساند.

بررسی کسوف و خسوف از نظر علمی

اندازه ظاهری خورشید و ماه از زمین با هم برابر است. علت این امر آن است که فاصله این دو جسم از کره ما متفاوت است. در نتیجه در زمان هایی که ماه مسقیما از جلوی خورشید عبور می کند قرص خورشید در پس آن پنهان می شود. نکته جالب اینجاست که با اینکه خورشید ۴۰۰ بار دورتر از ماه است، اما ۴۰۰ بار هم بزرگتر از آن است. قطر بسیار بزرگ خورشید، در اثر مشاهده از این فاصله زیاد، کاملا کوچک دیده می شود.

گرفتگی در دوران باستان

گرفتگی ها از زمان های بسیار قدیم توسط اخترشناسان ردیابی و ثبت شده اند. درواقع تمدن هایی همچون بابل باستان و چینی های باستان به ثبت رسانده اند. تصور می شد که گرفتگی ها اغلب نشانه های خدایان بودند. این گرفتگی هااغلب روبدادهای شومی به شمار می آمد. به عنوان مثال در چین باستان هنگام خورشیدگرفتگی تصور بر این بود که خورشیدتوسط اژدهایی بلعیده می شود. اغلب تمدن های کهن خورشید گرفتگی را پدیده ای شوم می پنداشتند و درباره آن اعتقادات خرافی داشتند.

حقایق جالب در مورد گرفتگی ها

• کلمه “گرفتگی” از کلمه یونانی “ekleipsis” گرفته شده است که به معنی “ترک” یا “سقوط” است.
• طولانی ترین طول مدت خورشید گرفتگی هفت و نیم دقیقه بوده است.
• بیشترین تعداد خورشید گرفتگی از هر نوع ممکن است که طی یک سال روی زمین رخ دهد ، پنج عدد است.
• مجموع گرفتگی خورشیدی تقریباً در هر ۱٫۵ سال اتفاق می افتد.
• حیوانات گاها در طی یک گرفتگی کامل خورشید گیج می شوند و به طرز عجیبی رفتار می کنند.
  همه چیز در مورد خورشید گرفتگی