سیری در زیبایی های نقش رجب مرودشت! 

مجلس اول

در مجلس اول که در شمال این محوطه کوچک قرار گرفته و یک متر و نیم بالاتر از سطح زمین است، شاپور یکم دومین شاهنشاه ساسانی سوار بر اسب درشت اندامی است و در پشت سر شاهنشاه 9 نفر از بزرگان کشور ایستاده‌اند. چنین به نظر می‌رسد که این جمع برای گرفتن تاج شاهنشاهی، یا حضور در مجلس شادی، یا برای امر مهمی افتخار حضور دارند. در سینه اسب شاهنشاه چهار سطر به خط پهلوی ساسانی حجاری شده و نزدیک آن شش سطر خط یونانی به همان مضمون کنده شده‌است. مضمون سنگ‌نوشته چنین است: «اهورامزداپرست، خداوندگار شاپور، شاهنشاه ایران و انیران، فرستاده از طرف خدا، پسر اهورامزداپرست خداوندگار اردشیر شاهنشاه ایران و انیران، فرستاده از سوی خدا، پسر خداوند پاپک شاه».

مجلس دوم

مجلس دوم در وسط نشان‌دهنده مراسم تاجگذاری اردشیر بابکان بنیانگذار شاهنشاهی ساسانی است. این مجلس که چهار متر و نیم پهنا دارد از هشت نفر مرد و زن و کودک تشکیل یافته و همان‌طور که می‌نمایاند تاج یا حلقه پادشاهی از طرف روحانی عالی‌مقام «موبدان موبد» یا مظهر اهورامزدا به شاهنشاه اعطا می‌گردد. در پشت سر شاهنشاه دو نفر دیده می‌شوند که یکی از آن دو از ملازمان درباریست که مگس پرانی بالای سر شاهنشاه نگاهداشته و دیگری یکی از بزرگان کشور است که به حالت احترام ایستاده‌است. در جلو شاهنشاه و اعطاکننده تاج، دو کودک روبه‌روی هم ایستاده‌اند، یکی از آن‌ها که در جلو شاهنشاه ایستاده به‌ظاهر ولیعهد و فرزند شاهنشاه است. مظهر اهورامزدا یا روحانی بزرگ با یک دست، تاج را به اردشیر می‌دهد و با دست دیگر، عصای پادشاهی را به شاهنشاه تقدیم می‌نماید و پشت سر او دو نفر از بانوان درباری دیده می‌شوند که به‌طور جداگانه مراسم احترام را به‌جا می‌آورند. بیرون از این مجلس، به‌طرف چپ، تصویر حجاری شده انسانی را می‌بینیم که دست راست را به‌حال احترام برداشته و سنگ‌نوشته‌ای را نشان می‌دهد، این نبشته سی سطر و به‌خط پهلوی ساسانی است که در حدود بیست سطر آن کاملاً سالم و بقیه از بین رفته‌است. سنگ‌نوشته مربوط به کرتیر موبد موبدان، بزرگترین روحانی آن عصر، و نقش هم به‌ظاهر خود اوست. کرتیر در این کتیبه خدمات دینی خود را به کشور شاهنشاهی شرح داده‌است.

مجلس سوم

مجلس سوم، مراسم تاج‌گذاری شاپور یکم، فرزند اردشیر پاپکان، بنیانگذار شاهنشاهی ساسانیست که از سال 241 تا 272 میلادی در ایران سلطنت داشت. در این حجاری شاپور سوار بر اسب، تاج شاهی را از روحانی بزرگ یا مظهر اهورا مزدا که او هم سوار بر اسب است می‌گیرد. جلو نقش رجب میدانگاه وسیعی است که می‌توان حدس زد زمانی آباد و خانه‌هایی در آنجا وجود داشته‌است و حجاری آبی که در کوه نقش رجب دیده می‌شود این تصور را تقویت می‌نماید که چشمه آبی در آنجا وجود داشته و به‌طور کلی تفرجگاه باطراوتی بوده که دو تن از شاهان ساسانی نقش مراسم تاجگذاری خود را در آنجا به یادگار گذارده‌اند. نقش رجب چون نزدیک شهر باستانی استخر است و این شهر زادگاه اردشیر و شاپور و نیاکان آن‌ها بوده از همین رو مراسم تاجگذاری خود را در این شهر انجام می‌دادند و به همین جهت نقوش و تصاویری از این گونه مراسم در نقش رستم و نقش رجب به یادبود گذارده‌اند. اردشیر، بنیانگذار شاهنشاهی ساسانی در سه نقطه مراسم تاجگذاری خود را نقش کرده که یکی در همین نقش رجب، دومی در نقش رستم و سومی در تنگاب فیروزآباد است.

تاریخچه نقش رجب

ریشه سلسله «ساسانیان» روشن نیست؛ با این وجود گفته می‌شود که ساسان یکی از رجال محلی و نگهبان پرستشگاه «آناهیتا» بوده و اصالت وی در اصل به دودمان «هخامنشی» باز‌می‌‌‌‌‌‌گشته است. البته او هویت خود را از فرمانروای آن ناحیه به نام «پاپک» پنهان داشته بود. در افسانه آمده است که «پاپک» در خواب می‌بیند که پسر «ساسان» فرمانروای جهان می‌شود؛ برای همین، دختر خود را به ازدواج «ساسان» در می‌آورد. حاصل این ازدواج «اردشیر اول» است که از تاریخ 220 پس از میلاد سلسله ساسانیان را بنیان می‌گذارد.

آغاز سلسله ساسانیان و هخامشیان در افسانه‌ها شبیه هم است و اغلب «اردشیر» و «شاپور» را با «کوروش» و «داریوش» مقایسه می‌کنند. ساسانیان همچون هخامنشیان دین زرتشت را رسما به‌عنوان دین دولت و تقویم هخامنشی را به‌عنوان تقویم رسمی معرفی کردند، آن‌ها جشن نوروز را ادامه دادند و لبه تاج‌های خود را به‌شکل کنگره‌های پلکان «تخت جمشید» آراستند.

کتیبه‌ها و سنگ‌نگاره‌های ساسانی به قصد جاودان کردن تاریخ سلسله ساسانی و اطلاع‌رسانی برای آیندگان به نگارش درمی‌آمدند و معمولا موضوع مشترک تمام آن‌ها، نشان دادن تبار شاهی و منشا سلطنتی پادشاهان و حق الهی در دست‌یابی به قدرت و فر ایزدی است که خود ریشه در اعتقادات باستانی و اندیشه سیاسی دوره ساسانی دارد.

در نقش رجب یا نقش شهریاران، بل محوطه روباز غار مانندی روبه‌رو خواهید شد که بر سه بدنه شمال شرقی و جنوبی، سه مجلس از مراسم‌های تاج‌گذاری شاهان در آن حجاری شده است. روبه‌روی نقش رجب محوطه یا میدانگاه بزرگی قرار دارد که گفته می‌شود در زمان‌های گذشته مکانی آباد بوده و در آن خانه‌هایی وجود داشته است. طبق نظر برخی محققان چشمه آبی نیز در آن مکان وجود داشته و در حقیقت این منطقه تفرجگاه زیبایی بوده است. همین دلایل در کنار نزدیکی این منطقه به شهر باستانی استخر سبب شد تا شاهان ساسانی مراسم بزم و تاج‌گذاری‌های خود را در آن انجام دهند. این مسئله با توجه به حجاری نقش آب روان در کوه رحمت نیز قابل اثبات است.
همچنین گفته می‌شود که به‌ احتمال خیلی زیاد اردشیر بابکان در حوالی شهر استخر به دنیا آمده و تاج‌گذاری خود را در حوالی همین مکان انجام داده است. به همین دلیل نقش برجسته‌های مجلس تاج‌گذاری وی و شاهان بعدی در این مکان قرار گرفته‌اند. وجود این سه نقش ساسانی در این مکان نباید موجب تعجب بیننده شود؛ زیرا پادشاهان هخامنشی مراسم تاج‌گذاری خود را در پاسارگاد در نزدیکی آرامگاه «کورش کبیر» برگزار می‌کردند و بعید نیست که ساسانیان نیز به به پیروی از هخامنشیان، مراسم تاج‌گذاری خود را به همان مجللی برگزار کرده باشند.

نقش رجب در تاریخ 24 شهریور 1310 با شماره 22 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این منطقه به‌همراه نقش رستم به‌عنوان پیوست تخت جمشید در حال ثبت در میراث یونسکو نیز هستند.

کتیبه های نقش رجب

کتیبه ها یا نقش برجسته های موجود در نقش رجب این 4 مجلس را نشان می دهد:

• تاجگذاری اردشیر پاپکان بنیان گذار شاهنشاهی ساسانی

• تاجگذاری شاپور اول پسر و جانشین اردشیر پاپکان

• شاپور اول پسر و جانشین اردشیر پاپکان و همراهان او

• نقش برجسته کرتیر موبدان موبد و بزرگ روحانی عالی مقام دوره ساسانی

نقش رجب کجاست؟

نقش رجب در 13 کیلومتری (15 دقیقه با ماشین) شمال شهر مرودشت و در فاصله 9٫4 کیلومتری شمال تخت جمشید در سمت راست جاده شاهی قرار دارد. جاده شاهی در 25 قرن پیش شاهراهی بوده که شهرهای بزرگی چون تخت جمشید، پاسارگاد، شوش، شوشتر و رامهرمز را به شهر سارد (پایتخت لیدی) در غربی‌ترین نقطه شبه جزیره آناتولی فعلی متصل می‌کرده است. راه شاهی به فرمان داریوش بزرگ در زمان حیات امپراتوری بزرگ هخامنشی ساخته شد و نخستین شاه‌راه بین‌المللی جهان به شمار می‌آید.

نقش رجب در شکاف کوهی به نام کوه رحمت واقع شده است که در دوره‌ ساسانی در مسیر تخت جمشید به شهر استخر قرار داشت؛ استخر یا اصطخر یکی از بزرگ‌ترین شهرهای باستانی ایران و زادگاه اردشیر و شاپور بوده است. فاصله نقش رجب با شیراز، 67 کیلومتر (54 دقیقه با ماشین) است. این جاذبه مشهور با تهران نیز 854 کیلومتر فاصله دارد که برای طی کردن آن با ماشین، باید حدود 9 ساعت رانندگی کنید.

• آدرس: استان فارس، مرودشت، جاده مرودشت - سارویی