به گزارش سایت خبری ساعد نیوز و به نقل از بهداشت نیوز، استرس از پدیده های گریزناپذیر زندگی امروز است و اغلب افراد در زندگی شخصی و حرفه ای آن را تجربه کرده اند. گاهی اوقات کوچکترین و جزیی ترینِ مشکلات در زندگی به استرس تبدیل می شود و گاهی نیز برخی مسایل جدی، تنش و استرس را برای آدمی به ارمغان می آورد.
برای مثال، نگرانی از تاخیر در رسیدن به محل کار، نگرانی از عدم انجام و یا انجام به موقع کار ها و یا استرس امتحان و امثال آن.
افراد با توجه به سبک زندگی، تجربه شخصی، شرایط زندگی و ویژگی های شخصیتی، درک متفاوتی از پدیده های پیرامون شان دارند و واکنش ها و پاسخ های رفتاری و هیجانی مختلفی به شرایط استرس زا نشان می دهند. وقتی فرد در شرایط اضطراری قرار می گیرد، استرس، به عنوان نوعی مکانیزم دفاعی برای مبارزه و غلبه بر شرایط نامطلوب، عمل می کند.
برخی از شایع ترین عوامل استرس زا در زندگی را می توان شامل «تراما» (استرس پس از سانحه)، مشکلات عاطفی، از دست دادن شغل، ازدواج، طلاق، مرگ عزیزان و اقوام، بیماری های مزمن، افزایش میزان تعهدات مالی، و… دانست.
در شهریور ۱۳۹۴ پژوهشی به با عنوان «شدت و فراوانی منابع استرس زا در ایران» از سوی بشرا هاتف، پژوهشگر در «مجله سلامت» که از جمله مجلات معتبر علمی و پژوهشی روانشناسی و روانپزشکی در ایران است، منتشر شدکه بر وجود استرس در ۱۰ شهر مختلف ایران متمرکز شده بود.
آن مطالعات روی «۵۱۹۹۹» نفر از کارمندان، مدیران و اقشار عادی مردم از شهر ها و استان های مختلفی، چون تهران، تبریز، زاهدان، سبزوار، اهواز و ماهشهر، اصفهان، مازندران، و نواحی نزدیک به خلیج فارس انجام شده بود، و بازه زمانی ۲۰ ساله ای را در برمی گرفت که در سال ۱۳۷۱ آغاز شده و در سال ۱۳۹۰ به پایان رسیده بود.
نتایج آن پژوهش نشان داد که به ترتیب، مشکلات اقتصادی، شغلی، محیطی، و خانوادگی، جزو عوامل استرس زا هستند. اما از آن میان، استرس های ناشی از فوت همسر، فرزند، و نیز مشکلات خانوادگی، در سطح بالایی گزارش شده است.
ایسنا در شهریور ۱۳۹۵ و به نقل از عباسعلی الهیاری، رییس سابق سازمان نظام روانشناسی، نوشت: «۹۵درصد ایرانی ها برای تامین معاش خود در استرس قرار دارند» و از «بی توجهی مردم به مسایل روانشناختی و بهداشت روان» انتقاد کرد.
اما آیا عوامل استرس زا در کشور های پیشرفته متفاوت از کشور های دیگر است؟ «انجمن روانشناسی آمریکا» که معتبرترین سازمان علمی و حرفه ای روانشناختی در آمریکاست، در گزارش سال ۲۰۰۶ خود در این زمینه، عوامل استرس زا در بین افراد در آمریکا را شامل عوامل اقتصادی، شغلی، محیطی، خانودگی، اجتماعی، سلامت، و مشکلات مسکن دانسته است. این رتبه بندی و میزان استرس در بین مردم آمریکا، شباهت زیادی به عوامل استرس زا در ایران دارد.
تفاوت استرس بین زنان و مردان
تحقیقات متعددی در زمینه تفاوت میزان استرس بین زنان و مردان انجام شده است، که از آن جمله می توان به نتایج پژوهش دکتر جولیان سامرز، روانشناس بالینی در امریکا در سال ۲۰۰۶ اشاره کرد که در یک ماهنامه معتبر علمی و پژوهشی روانپزشکی در کانادا (Can J. Psychiatry) منتشر شد.
این مطالعه حاصل بررسی مقالات منتشر شده درباره شیوع اختلالات اضطرابی و استرس بین سال های۱۹۸۰ تا ۲۰۰۴ است. نتایج این تحقیق نشان می دهد که میزان استرس و اضطراب، در زنان بیشتر از مردان است.
تحقیقات سال ۲۰۱۶ دکتر اولویا رمس، پژوهشگر در دانشگاه کمبریج انگلستان، که روی شیوع اختلالات اضطرابی بزرگسالان در فرهنگ های مختلفی، چون «یورو- انگلو، هندو آسیایی، آفریقایی، اروپای مرکزی و شرقی، آفریقای شمالی، خاورمیانه، لاتین و هیبرو» انجام شده است نیز داده های سامرز و همکارانش را تایید می کند.
نتایج این تحقیق درماهنامه معتبر روانشناسی و روانپزشکی Brain and behavior در کالیفرنیا، آمریکا، منتشر شده است و نشان می دهد که زنان دو برابر مردان به استرس و اضطراب شدید دچار می شوند.
همچنین می توان به نتایج تحقیقات موسسه ملی بهداشت و روان و انستیتوی استرس آمریکا استناد کرد که یک سازمان معتبر غیر انتفاعی است و به نقش استرس در سلامت و بیماری می پردازد. در گزارش سال ۲۰۱۱ این سازمان آمده است: «زمانی که فرد مدتی طولانی استرس داشته باشد، تحت تاثیر ترشح زیاد هورمون کورتیزول، تغییرات خُلقی، هیجانی و جسمانی را تجربه می کند.
از جمله این تغییرات می توان به اختلالاتی، چون افسردگی، اضطراب، سکته قلبی، سکته مغزی، فشار خون بالا، و اختلال سیستم ایمنی بدن اشاره کرد که به افزایش حساسیت به عفونت ها می انجامد». نتایج آن تحقیق همچنین نشان می دهد که مردان کمتر از زنان معتقدند استرس می تواند روی سلامتی آن ها اثرگذار باشد.
۸۸ درصد زنان و ۷۸ درصد مردان گزارش کرده اند که استرس بر سلامت جسمی و روانی آن ها تاثیر دارد. نتایج این تحقیق نشان می دهد که میزان ابتلای زنان به انواع بیماری هایی که اغلب با استرس تشدید می شود، بیشتر از مردان است.
استرس غیرطبیعی
هنگامی که فرد احساس تنش و اضطراب می کند، سیستم عصبی او میزان زیادی هورمون های استرس زا، از جمله آدرنالین و کورتیزول، ترشح می کند و بدن را در وضعیت مقابله با شرایط استرس زا قرار می دهد. در اثر ترشح این هورمون های استرس زا، تغییرات فیزیکی در بدن فرد ایجاد می شود؛ از جمله: افزایش ضربان قلب، انقباض عضلات، تشدید فشارخون و افزایش سرعت تنفس.
این تغییرات بدنی، پیامی را به مغز منتقل می کنند که مغز درمی یابد فرد در موقعیت استرس قرار دارد، و در آن روند، بر رفتار و هیجانات فرد تاثیر می گذارد. گاهی اوقات فرد به دلیل میزان استرس بالا ممکن است به سختی بتواند با شرایط استرس زا مقابله کند، در نتیجه استرس بالا منجر به افسردگی و اضطراب فرد می شود.
البته به همان اندازه که استرس های غیرطبیعی می توانند به سلامت روحی و روانی فرد آسیب وارد کنند، استرس طبیعی می تواند برای فرد مفید باشد. استرس های طبیعی به فرد انگیزه می دهد تا بتواند در کار و اهدافش موفق شود.
گاهی اوقات سیستم عصبی فرد به خوبی قادر به تشخیص تفاوت بین تهدیدات عاطفی و جسمی نیست. بر فرض، وقتی که فرد مشاجره ای با دوستی دارد، یا در اثر تاخیر در مهلت انجام و تحویل کار، پرداخت صورت حساب بانکی، و امثال آن. در این قبیل شرایط، بدن فرد به همان اندازه به محرک ها واکنش جدی نشان می دهد که در موقعیت های بسیار اضطراری، چون مواجهه با خطر مرگ زندگی. در نتیجه، هورمون های استرس زای بیشتری ترشح می شوند و فرد به سختی می تواند با استرس مقابله کند.
عوارض استرس غیرطبیعی
عوارض شناختی: مشکل در تمرکز یا کاهش میزان تمرکز، افزایش افکار منفی، افکار اضطراب آور، و نگرانی های مداوم.
عوارض عاطفی: اضطراب و آشفتگی، عصبانیت، احساس تنهایی و انزوا، احساس نارضایتی.
عوارض جسمی: حالت تهوع، درد در ناحیه قفسه سینه، اسهال یا یبوست.
عوارض رفتاری: پراشت هایی یا کم اشتهایی، خواب زیاد یا کم خوابی، انزوا، عادات عصبی، چون جویدن ناخن، بی قراری و قدم زدن، و در برخی از موارد، استفاده از مواد مخدر و سیگار برای کسب آرامش موقت.
چطور می توان استرس کمتری تجربه کرد؟
- مراقبت از جسم و بدن نقش زیادی در کنترل استرس فرد دارد. ذهن فرد، ارتباط زیادی با جسم او دارد و لذا میزان فعالیت های بدنی، میزان خواب و نحوه غذا خوردن نقش مهمی در تامین سلامتی جسمی دارد.
- تعاملات اجتماعی نیز نقش مهمی در مراقبت آدمی از خود دارد. شرایط پیچیده زندگی امروزی و مشکلات کاری و شخصی، گاهی باعث می شود که افراد از دوستان و آشنایان خود غافل شوند. بنابر این، اختصاصِ وقت و ساعاتی برای تعاملات اجتماعی، می تواند نقش زیادی در کاهش استرس داشته باشد.
- نحوه فکرکردن نیز تاثیر زیادی در سلامت روان فرد دارد. انجام برخی از فعالیت ها، چون خواندن کتاب، تماشای فیلم و گوش دادن به موسیقی، در کاهش افکار منفی و استرس موثر است.
- خودآگاهی و کسب مهارت برای مقابله با احساساتی، چون خشم و اضطراب، به فرد کمک می کند تا به شیوه درستی احساسات و هیجانات خود را بیان کند.
- آگاهی و توجه نسبت به تغییرات بدنی، از جمله افزایش ضربان قلب، افزایش سرعت تنفس، انقباض عضلات، و نشانه های مشابهی که در بالا به آن ها اشاره شد، به فرد کمک می کند که بداند آیا استرس نرمال و طبیعی دارد یا به استرس غیرطبیعی دچار شده است.
در واقع، فرد از طریق توجه به تغییرات بدنی، می تواند میزان استرس و نوع خود را ارزیابی کند، و در صورت بروز خطر، چاره ها و راه حل هایی برای بهبود وضعیت جسمی و روانی خود بجوید.
