تاج محل (به هندی: ताज महल) از پرآوازه ترین بناهای جهان و آرامگاه زیبا و باشکوهی است که در نزدیکی شهر آگرا و در ۲۰۰ کیلومتری جنوب دهلی پایتخت هندوستان واقع شده است و یکی از عجایب هفتگانه جدید دنیا به شمار می رود.بر اساس کتاب نقش فارسی بر احجار هند، این بنا به دستور شاه جهان، پنجمین پادشاه گورکانی هند به خاطر یادبود همسر ایرانی اش بنام ارجمند بانو که در سال ۱۰۱۵ قمری یا ۱۰۴۰ شمسی در سفری جنگی به هنگام وضع حمل فوت کرد بنا شده است. خود شاه جهان نیز بعدتر در همان جا به خاک سپرده شد.معماری این ساختمان ترکیبی از معماری ایرانی و معماری گورکانی است و در ساخت آن ۲۰٬۰۰۰ هنرمند به رهبری معمار ایرانی، احمد لاهوری و برادرش حمید لاهوری شرکت داشته اند در برخی متون نیز از عیسی خان شیرازی و امانت خان شیرازی طغرانویس، نام برده شده است که گویا خوشنویسی کتیبه های در و دیوارهای تاج محل به امانت خان واگذار شده بوده است.آغاز ساخت تاج محل سال ۱۶۳۲ میلادی (۱۰۴۲ خورشیدی) بوده و در سال ۱۶۴۷ میلادی (۱۰۵۷ خورشیدی) تکمیل شده است. برای ساخت این بنا در زمان خود ۳۲ میلیون روپیه هزینه شده است. این مبلغ امروزه برابر با ۵۲٫۸ میلیارد روپیه هند و ۸۲۷ میلیون دلار آمریکاست. تاج محل در سال ۱۹۸۳ در لیست میراث جهانی یونسکو با عنوان «جواهر هنر اسلامی در هند و یکی از شاهکارهای تحسین شده میراث جهانی» به ثبت رسید.
تاج محل کجاست؟
تاج محل (به اردو: تاج محال) بنایی زیبا و باشکوه در هندوستان است که به عبارتی نوعی نماد برای این کشور محسوب می شود و از عجایب هفت گانه جدید دنیا به شمار می آید. از این عمارت مرمرین چشم نواز امروزه به عنوان یکی از پرآوازه ترین بناهای موجود در جهان نام می برند که ساختمان آن با ترکیبی از معماری ایرانی، گورکانی و اسلامی شکل گرفت.تاج محل در واقع آرامگاه «شاه جهان» پنجمین امپراتور گورکانی هند و همسر ایرانی اش «ارجمند بانو بیگم» مشهور به «ممتاز محل» به حساب می آید که به یادبود این بانو و به دستور شاه جهان در فاصله سال های ۱۶۴۷ - ۱۶۳۲ میلادی ساخته شد.مقبره تاج محل در مرکز باغ وسیعی در کرانه جنوبی رودخانه یامونا (جمنا) واقع شده که در یکی از ایالت های شمالی هندوستان به نام اوتار پرادش (Uttar Pradesh) و در نزدیکی شهر آگره یا آگرا (در ۲۰۰ کیلومتری جنوب دهلی نو پایتخت هند) قرار گرفته است. این بنای با عظمت و منحصربه فرد سالانه پذیرای جمع کثیری از گردشگرانی می شود که شکوه معماری و تبلور عشقی راستین را یک جا به تماشا می نشینند.
داستان ساخت تاج محل
اج محل آواز عشقی فرازمینی و افسانه ای است؛ عشقی که در آتش فراق سوخت و دگرباره چون ققنوس سر برآورد و نماد جاودانگی آن شد. ازاین رو، شکوه و عظمت تاج محل را نه در معماری چشم نواز این بنا، بلکه در داستان عاشقانه غمگین و جاودان آن جست وجو می کنند. چنانچه «رابیندرانات تاگور» فیلسوف، ادیب و شاعر فقید هندوستان و برنده جایزه نوبل، در وصف این مکان می گوید:تاج محل یک قطره اشک بر رخسار ابدیت (تاریخ) است.داستان ساخت این عمارت مجلل و باشکوه نیز بر همین اساس شکل گرفت. «شهاب الدین محمد شاه جهان گورکانی» ملقب به «شاه جهان اعظم» فرزند «جهانگیر شاه» و پنجمین امپراتور سلسله گورکانیان هندوستان (امپراتوری مغول هند) به حساب می آید.او در ۱۵ سالگی و پیش از نشستن بر تخت سلطنت، در دومین ازدواج خود با اشراف زاده ای ایرانی به نام «ارجمند بانو» وصلت کرد. ارجمند دختر «یمین الدوله آصف خان» از نوادگان شاه اسماعیل صفوی و وزیر «جهانگیر خان» پدر شاه جهان بود. وی همچنین برادرزاده ملکه نور جهان (نامادری پرنفوذ شاه جهان) محسوب می شد.شاه جهان همسر ایرانی و محبوب خود را به جهت برتری بر سایر زنان آن دیار «ممتاز محل» نامید و ۱۸ سال عاشقانه با او زندگی کردارجمند بانوی محبوب شاه جهان، بعد از سلطنت همسرش، ملکه اعظم گورکانی شد و شاه علاوه بر توجه و امتیاز خاص، او را از اعتماد بی حدومرز خود نیز برخوردار کرد. به واسطه اینکه شاه جهان او را در ظاهر و شخصیت در میان همه زنان آن زمان برتر یافت، «ممتاز محل» لقب گرفت و ۱۸ سال عاشقانه با پادشاه گورکانی زندگی کرد. ثمره عشق و زندگی این دو، ۱۴ فرزند بود که تنها هفت یا هشت تن از آن ها زنده مانده و بزرگ شدند.در روایات تاریخی از علاقه شاه به همسر ایرانی اش، بسیار گفته اند. داستان عشق این دو دلداده تا جایی بود که شاه جهان حتی جدایی اندک و کوتاه مدت ممتاز محل را نیز تحمل نکرده و در همه سفرها (حتی برای جنگ) او را با خود همراه می کرد.
در یکی از این لشکرکشی ها که در حدود سه سال پس از سلطنت اتفاق افتاد، پادشاه کورگانی برای سرکوبی حاکم افغانی دکن عازم سفر شده و ارجمند بانو را نیز همراه خود می برد. در بحبوحه جنگ، به شاه جهان خبر می دهند که ممتاز محل که تولد چهاردهمین فرزندشان را انتظار می کشید، درد و کسالت بسیار دارد و امیدی به بقایش نیست.زمانی که شاه به بالین همسر باردار خود می آید، ارجمند بیگم دو خواسته به عنوان وصیت مطرح می کند؛ اول اینکه پادشاه پس از وی همسری اختیار نکند و دیگر اینکه مقبره ای برای یادبود نام و خاطره اش بنا سازد:شاها گفته و شنیده ما را عفو فرمایند، عن قریب مسافر هستم… شاها در ایام محبوسی همدرد شما ماندم. الحال که ایزد تعالی پادشاهی نصیب شما کرد و فرمانروایی جهان بخشید ما پرحسرت انتقال می کنیم و می رویم بنابر آن دو وصیت است، امید که هر دو قبول شوند.خدیو جهان اقبال کرده استفسار کردند، بیگم صاحب فرمودند که حق تعالی شما را چهار پسر و چهار دختر داده است برای نام و نشان همین کفایت می کند، چنان نشود که نسل دیگر از کسی پیدا شود که با هم جنگ و جدل دارند. وصیت دوم آن است که برای ما همچنان مکان تعمیر باید که بر منصه ظهور نایاب و کمال عجیب و غریب گردد.پادشاه عاشق پیشه که به گواه تاریخ در غم از دست دادن همسر محبوبش در مدت کوتاهی مو سپید کرد، پس از اندکی تسلی خاطر، به هر دو وصیت ملکه جامه عمل پوشاند. یک سال سوگوار معشوق جوان از دست رفته بود و عطای فرمانروایی و توسعه ملک شاهی را به لقایش بخشید.سال بعد (۱۶۳۲ میلادی) دستور بنای آرامگاهی بر مزار ارجمند بانو صادر کرد که تا سال ۱۶۴۷ میلادی تکمیل و در نهایت طی ۲۱ سال، در ۱۶۵۳ میلادی سایر متعلقات عمارت به آن افزوده شد.ظاهرا امپراتور مغولی هند نام آن را به یاد همسرش «ممتاز محل» گذاشت که به مرور زمان به نام فارسی «تاج محل» تغییر کرد. مورخان آن زمان نیز، نام بنا را «روضه ممتاز محل» یاد می کنند و برخی دیگر بر این عقیده اند که تاج محل در واقع مخفف ممتاز محل است.۳۵ سال پس از مرگ ممتاز محل، امپراتور مخلوع گورکانی در حبس درگذشت و چون همسرش، داخل عمارت تاج محل به خاک سپرده شدشاه جهان حدود ۳۵ سال بعد از ممتاز محل زندگی کرد و هشت سال آخر عمر را به دستور پسرش «اورنگ زیب» در حبس به سر برد. گفته می شود که از پنجره کوچک زندان به تاج محل چشم می دوخت و با معشوق از دست رفته نجوا می کرد. سرانجام در ۱۶۶۶ میلادی پادشاه مخلوع گورکانی درگذشت و پیکرش در کنار ارجمند بانویش آرام گرفت و تاج محل تا ابد به عنوان خانه ابدی این دو دلداده، شخص دیگری را به داخل عمارت راه نداد.اکنون و در گذر تاریخ، تاج محل ممتاز و شگفت انگیز، چون تاجی بر سر جاذبه های گردشگری هندوستان نشسته است. این عمارت صرفا یک آرامگاه و میراثی تاریخی نیست و بنای یادبودی به حساب می آید که به مظهر وفاداری و عشقی نامیرا و ابدی تبدیل شد. این اثر در سال ۱۹۸۳ میلادی با عنوان «جواهر هنر اسلامی در هند و یکی از شاهکارهای تحسین شده میراث جهانی» در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
سازنده تاج محل کیست؟
هیچ کس از نام دقیق معمار اصلی تاج محل آگاهی ندارد و همچنان این نام یکی از معماهای حل نشده این بنای شگفت انگیز محسوب می شود. تاریخ نگاران دربار گورکانی از ۳۷ معمار اسم می برند که در طراحی و ساخت بناهای سلطنتی آن زمان، نقش مهم و اساسی داشته اند. از این جهت گمان می رود که طرح ریزی و اجرای بنای عظیم تاج محل نیز نه به دست شخصی خاص، که بر عهده گروهی از معماران بوده باشد.در این بین «میلو بیچ» تاریخ دان آمریکایی اعتقاد دارد که فارغ از گمانه زنی هایی که در مورد نام معمار تاج محل می توان داشت، علاقه شاه جهان به هنر معماری را نباید نادیده گرفت و بر این اساس، احتمال می رود که معمار یا معماران این بنا، از مشورت های وی نیز استفاده کرده باشند.بنای تاج محل با ترکیب سه اسلوب معماری ایرانی، اسلامی و گورکانی طراحی و ساخته شده است؛ اما بیشترین سهم را در این میان هنر ایرانی ایفا کردهرچند آرمگاه تاج محل، از ترکیب معماری ایرانی، اسلامی و گورکانی پدید آمده، نکته ای که غیرقابل انکار به نظر می رسد، نقش ایرانیان در بنای این عمارت یادبود است. این بنای مرمرین زیبا بدون شک، نشان معماری ایرانی و خط فارسی را بر پیشانی خود دارد. چنانچه «گیوین هامبلی» خالق کتاب «شهرهای هندوستان گورکانی» نیز به این نکته اشاره کرده است:ریشه های ایرانی تاج محل، نخستین و پایدارترین برداشتی خواهد بود که یک دانش پژوه رشته معماری اسلامی با دیدن این بنای یادبود حاصل می کند. تاج محل یک نمونه از معماری صفوی است و در واقع، نمایانگر حد اعلای نبوغ ایرانی در هنر معماری در خاک هند است. تاج محل از بهترین نمونه های معماری است که با ذوق و سلیقه صفوی انجام شده است.بنا به یک دستنویس بازمانده از سده ١٧ میلادی «استاد احمد لاهوری» مهندس و اخترشناس ایرانی تبار متولد لاهور، سرمعمار تاج محل و نیز مجموعه دیدنی لال قلعه یا قلعه سرخ دهلی (بزرگ ترین و زیباترین جاذبه گردشگری شهر دهلی) بود. در کنار استاد لاهوری، برادرش «حمید لاهوری»، «اسماعیل افندی» یا «اسماعیل خان» معمار ایرانی که در دربار عثمانی کار می کرد و «مکرمت خان» و «عبدالکریم مامور خان» از شیراز نیز، از دیگر نام های مطرح شده در بنای تاج محل هستنددر این میان، نامی که بدون شک و قطع به یقین به آن اشاره می کنند، «عبدالحق شیرازی» ملقب به «امانت خان» خوش نویس سده ۱۱ هجری است که کتابدار ایرانی و مشهور دربار گورکانی هند بود و خط ثلث حک شده بر در و دیوارهای مقبره تاج محل و کتیبه های قرآنی آن، مهم ترین اثر به جا مانده از وی معرفی می شود.عبدالحق شیرازی به همراه برادر بزرگ ترش، در حدود سال های ۱۶۰۹ - ۱۶۰۸ میلادی از شیراز به هند مهاجرت کرد و شاه جهان به دلیل استعداد خارق العاده اش در هنر خوشنویسی، به او لقب «امانت خان» داد. نام این خوشنویس برتر ایرانی به شکل «امانت خان الشیرازی» زیر یکی از خطاطی ها در ایوان جنوبی تاج محل حک شده که مورخان درج امضای او را نشان از مقام رفیع امانت خان در دربار گورکانی می دانند.
چرا تاج محل جزو عجایب هفت گانه است؟
تاج محل به عنوان نگین آثار باستانی هند و شکوه معماری ایرانی اسلامی، در سال ۲۰۰۷ میلادی به عنوان عجایب هفت گانه نو و یکی از آثار برجسته جهان معرفی شد. این انتخاب بر اساس یک نظرسنجی و تعیین میزان رواج و محبوبیت این عجایب انجام گرفته و تاج محل هندوستان در کنار اثر باستانی «چیچن ایتزا» در مکزیک، «مجسمه مسیح» در برزیل، تماشاخانه «کولوسئوم» در ایتالیا، شهر «ماچو پیچو» در پرو، شهر باستانی «پترا» در اردن و دیوار بزرگ چین به عنوان عجایب هفت گانه جدید برگزیده شدند.۶۰۰ میلیون نفر در سراسر جهان، تاج محل را بنایی خاص با معماری چشم نواز و داستانی شگفت انگیز معرفی کردند تا این بنا به میراثی جهانی و یکی از عجایب هفت گانه جدید دنیا تبدیل شودمیان این هفت جاذبه گردشگری جهانی، حضور تاج محل هندوستان بیش از ارزش تاریخی و شکوه معماری، رویکردی احساسی دارد. بنا بر آرای به دست آمده، ۶۰۰ میلیون نفر در سراسر جهان به این میراث جهانی رای داده و آن را انتخاب کرده اند.گفته می شود که انگیزه ساخت بنای تاج محل که سمبلی از عشق حقیقی و ابدی و آخرین هدیه یک امپراتور به همسر فقیدش است، بیشترین تاثیر را در رای مثبت شرکت کنندگان در این نظرسنجی داشت. در واقع شکوه این عشق جاودان و بی بدیل است که سالانه گردشگران بسیاری را عازم شهر آگرا در هندوستان و تماشای بی واسطه این مقبره زیبا و مرمرین می کند.چنانچه «سر ادوین آرنولد» شاعر و روزنامه نگار انگلیسی در توصیف بنای شگفت انگیز تاج محل و معماری زیبای آن می گوید:این بنا همچون دیگر بناها فقط یک اثر معماری نیست؛ بلکه عشق غرورآمیز یک امپراتور است که در سنگ های زنده نمایان شده است.
تاج محل اوج معماری مغول و آغاز سبکی نو در معماری اسلامی - گورکانی بود. نوآوری ها و خلاقیت هایی که در ساخت این بنا به کار رفته چون استفاده از مرمر سفید به جای سنگ قرمز که در معماری گورکانی هند مرسوم بود، به کارگیری سنگ های قیمتی گران قیمت، حفظ تقارن و استفاده از ترفندهای خطای دید در ساخت و مواردی از این دست، معماری تاج محل را متفاوت و منحصربه فرد کرده است.تاج محل اوج معماری مغول و آغاز سبکی نو در معماری اسلامی- گورکانی بود که یک سال پس از مرگ ممتاز محل و به عنوان آرامگاه برای وی، ساخت آن را با دستور شاه جهان آغاز کردندیک سال پس از درگذشت ممتاز محل در سال ۱۶۳۲ میلادی، چندین هزار نفر از طراحان، مهندسان، معماران و استادکاران از هند، ایران و آسیای مرکزی، به دستور شاه جهان گرد هم آمدند تا آرامگاهی در خور ملکه فقید و دلدادگی شاهانه بنا کنند. ازاین رو، معماری متفاوت و باشکوه بنای تاج محل تلفیقی هماهنگ و موزون از شیوه معماری آسیای مرکزی، ایران و هند را به نمایش می گذارد.چنانچه ذکر شد طبق منابع جدید به دست آمده، معمار اصلی این عمارت باشکوه «استاد احمد لاهوری» بود که با همراهی برادرش «حمید لاهوری» سرمعماران تاج محل محسوب می شدند؛ اما برخی متون تاریخی قدیمی تر از ایرانی دیگری به نام «استاد عیسی شیرازی نقشه نویس» ملقب به «عیسی خان» به عنوان طراح و معمار اصلی عمارت تاج محل نام می برند. اصول طراحی که این معماران برای تاج محل در نظر گرفته اند، ترکیب معماری گورکانی اولیه و الگوی معماری ایرانی است که با تاکید بیشتر بر تناسبات هندسی به سرانجام رسید. از دیگر ویژگی های ممتاز معماری تاج محل، توجه به اصول تقارن، مرکزیت و ریتم در ساخت این مجموعه است.در این میان، توجه به برخی ساختمان های دودمان تیمور و گورکانی از جمله گور امیر (مقبره تیمور نخستین پادشاه گورکانی در سمرقند)، آرامگاه همایون (دومین پادشاه امپراتوری مغولی هند)، مقبره اعتمادالدوله و مسجد جامع دهلی از نظر دور نماند و در واقع انگیزه ایجاد بنای تاج محل معرفی می شود. با این توضیح که عناصر پایه ای اکثر مقبره های گورکانی، ریشه در فرهنگ فارسی دارند.تفاوت معماری تاج محل با دیگر میراث معماری هند، استفاده از سنگ مرمر سفید بود. اکثر بخش های ساختمان های گورکانی بر ماسه سنگ سرخ بنا شده است؛ اما شاه جهان می خواست در مقبره یادبود همسرش، از سنگ مرمر سفید تزیین شده با گوهرسنگ استفاده شود.یک مکعب چند طبقه با زوایای برش خورده، ساختمانی هشت ضلعی و متقارن ایجاد کرده که سازه اصلی تاج محل را تشکیل می دهد. مقبره اصلی یک بنای متقارن همراه با یک ایوان دارد و چهار مناره در اطراف آن دیده می شود.مقبره که در مرکز مجموعه تاج محل قرار گرفته، بنایی بزرگ از جنس مرمر سفید است که با گنبدی مرمری پوشیده شده و این گنبد زیباترین ویژگی معماری تاج محل به شمار می آید. گنبد ۳۵ متر ارتفاع دارد و کمی نامتقارن به نظر می رسد. پایه های ستون دار آن که به بام مقبره باز می شود، نور محیط داخلی را تامین می کنند.در گوشه های گنبد اصلی، چهار چتری گنبدی شکل کوچک تر قرار گرفته که از لحاظ بصری گنبد را برجسته تر می کنند و گلدسته های لبه دیوار، ارتفاع گنبد را بیش از حد واقعی جلوه می دهند. مناره های بنای تاج محل نیز از سنگ مرمر ساخته شده و هریک ۴۰ متر ارتفاع دارند. سه طبقه در هر مناره طراحی کرده و برای هر طبقه بالکنی در نظر گرفته اند.از لحاظ سمبلیک حضور مزار در باغ را استعاره ای از حضور انسان در بهشت می دانند. همچنین گفته می شود معماری این مجموعه با عظمت، با حرکت شخص از دنیوی ترین نماد (بازار) آغاز و به اخروی ترین نماد یعنی مزار ختم می شود. میدان جلوخان را نیز فضایی رابط و برزخ گونه میان بازار و مزار (دنیا و آخرت) در نظر می گیرند.تزیینات و جزئیات داخلی این سازه نیز بسیار چشم نواز و خیره کننده بوده و با حجاری، خاتم کاری و کتیبه های خوشنویسی فارسی آذین شده است.
افسانه ها و اسرار تاج محل
در طی همه این سال ها (حدود سه قرن و نیم) که از ساخت عمارت عظیم و زیبای تاج محل می گذرد، همچنان بسیاری از اسرار این مجموعه شگفت انگیز در پرده ای از ابهام و تخیل یا ظن و گمان قرار دارد. حتی افسانه های فراوانی در ارتباط با این مکان به وجود آمده که فراتر از تخیل و بسیار دور از ذهن به نظر می رسد.
سر به نیست کردن معماران تاج محل
اولین افسانه مشهوری که بسیار نقل شده و گاه چون حقیقتی تاریخی از آن یاد می کنند، دستور سر به نیست کردن سازندگان این بنا توسط امپراتور مغول است. می گویند شاه جهان می خواست عمارتی مشابه تاج محل هیچ گاه در هیچ کجای جهان ساخته نشود تا این مقبره یک شاهکار ابدی بی همتا باقی بماند.برای اطمینان از عدم ساخت بنایی این چنین، دستور به قطع دست یا نابینایی معماران، طراحان و سازندگان این اثر می دهد. تا به امروز هیچ مدرکی دال بر حقیقت این ماجرا یافت نشده و مورخان نیز هنوز آن را تایید یا رد نکرده اند.
اتاق های مخفی و مخوف با درهای همیشه بسته
در زیر بنای تاج محل، طبقه ای بزرگ و وسیع با ۱۰۸۹ اتاق و پایین تر از آن طبقه ای دیگر با ۲۲ اتاق وجود دارد که هیچ کس اجازه بازدید از آن ها را ندارد. در طبقه اول بنا که برای بازدید عموم آزاد است نیز، درهای بسته فراوانی دیده می شود که هرگز باز نشده اند. رازی که پشت این درها نهفته، گمانه زنی های بسیاری را پدید آورده است.برخی از کارشناسان معتقدند از آنجایی که فرآیند ساخت این بنا تمام و کمال به اتمام نرسیده، این اتاق های مخفی از لحاظ معماری کامل نبوده و زیبایی سایر اتاق ها و بخش های عمارت را تحت الشعاع قرار می دهند. از این جهت شاه جهان دستور می دهد این درها هیچ گاه باز نشوند تا تاج محل همواره بی نقص جلوه کندبرخی دیگر نیز بر این باورند که جایی پشت این درهای بسته و تالارهای سر به مهر، جنازه مومیایی شده ممتاز محل را پنهان کرده اند؛ هرچند که با توجه به مسلمان بودن پادشاه و ملکه و تکیه بر قوانین اسلامی، این امر کمی دور از ذهن به نظر می رسد.عده ای از تاریخ نگاران نیز از اسناد و مدارکی حرف می زنند که پشت این درها پنهان شده و حکایت از این دارد که تاج محل توسط شاه جهان ساخته نشده است. این افراد اعتقاد دارند که تاج محل در اصل معبد لرد شیوا (از قدرتمندترین خدایان هندو) بود که به زبان سانسکریت «تجو ماهالایا» نامیده می شود. این معبد پیش از شاه جهان در سال ۱۱۵۵ میلادی وجود داشته و بعدها پادشاه گورکانی آن را به مقبره تبدیل می کند. می گویند در این اتاق های مخفی، نقاشی ها و مجسمه های بودا را از دید عموم پنهان کرده اند. این تئوری نیز تاکنون به صورت رسمی تایید نشده، هرچند تخریب معابد هندوها توسط مغولان، بر هیچ کس پوشیده نیست.
مقبره های خالی تاج محل
داخل آرامگاه تاج محل دو مزار در محفظه ای هشت طرفه و مزین به سنگ های نیمه قیمتی و منبت کاری دیده می شود که به شاه جهان و ممتاز محل نسبت می دهند. این مقبره ها در واقع صورت نمایشی مزار شاه و همسرش بوده و گفته می شود مزار اصلی این دو، در اتاقی مهر و موم شده در طبقه همکف مجموعه قرار دارد.از آنجاییکه در آیین اسلامی، قرار دادن جسد در تابوت و قبرهای تزیین شده ممنوع است، اجساد امپراتور و ملکه گورکانی که مسلمان بودند نیز در زیرزمین تالار و طبق شریعت اسلام به خاک سپرده شد.برخی نیز می گویند که محل دفن شاه جهان در تالار مرمری مخفی است که زیر مقبره، محلی برای آن در نظر گرفته اند و همچنین جسد ممتاز محل در اتاقی مخفی قرار دارد تا آرامش ملکه برای ابد حفظ شود. با این حال ظاهرا هیچ کس از محل دقیق دفن این دو نفر آگاهی چندانی ندارد.
ساخت تاج محل سیاه در کنار تاج محل سفید
برخی مورخان بر این عقیده اند که شاه جهان در ادامه ساخت بنای سفید و مرمرین تاج محل، قصد داشت در آن سوی رودخانه، عمارتی با سنگ مرمر سیاه برای خود بسازد و این دو عمارت را با پلی به یکدیگر متصل کند که نشان وابستگی ابدی این دو دلداده باشد. اجرای این تصمیم به عمر شاه جهان قد نداد و پس از وی نیز اتفاق نیفتاد. پسرش «اورنگ زیب» نیز هرگز با این کار امپراتور خلع شده موافق نبود و آن را به عنوان جرم برای پدر تلقی می کرد.با این حال این تئوری در حد فرضیه باقی مانده چراکه هزینه بسیار بالایی را بر خزانه پادشاهی تحمیل می کرد. سنگ مرمر سیاه گران تر و کمیاب تر از مرمر سفید بود و ساخت پر هزینه عمارت تاج محل، خزانه کشور را به طور کامل خالی کرده و امکان ساخت بنایی مشابه هرگز مقدور نبود.
تغییر رنگ بنای تاج محل در طول شبانه روز
تاج محل بنایی است که به اسرار مگو و رازهای مخفی و شگفتی های بسیار شهرت دارد. یکی از این شگفتی های منحصربه فرد را، تغییر رنگ مداوم عمارت در ساعات مختلف روز معرفی می کنند. ایده ای شگرف در طراحی که از ذات تغییر پذیر انسان سرچشمه گرفته و گفته می شود نشانی از خلق و خوی ممتاز محل، ملکه فقید گورکانی دارد.آفتاب در هر ساعت روز، رنگی تازه بر صورت تاج محل می پاشد و جلوه ای نو بر آن می پوشاند. در آغاز روز و هنگام طلوع فجر، تاج محل عمارتی صورتی رنگ و رویایی می شود. عصرهنگام، رنگ بنا به سفید شیری تغییر کرده و شب ها و زیر نور درخشان ماه، طلایی رنگ به نظر می رسد.
تاریخچه و تغییرات تاج محل در گذر زمان
آرامگاه باشکوه تاج محل که امروزه از مشهورترین ابنیه تاریخی جهان و دلیلی بر شکوه و استواری عشق شناخته می شود، حدود سه قرن و نیم قدمت دارد. این بنای مرمرین سفید رنگ در فاصله ۲۱ سال ساخته و تکمیل شد و در طی این سال ها، مراقبت های بسیاری از آن صورت گرفت تا تاج محل همچنان بدون تغییر یا تخریب باقی بماند. با این وجود چنان که در تاریخ آمده این بنا نیز دست خوش تحولاتی بود و از آسیب حوادث روزگار مصون نماند.گفته می شود روزگاری در باغ تاج محل، گل ها و گیاهان فراوانی از جمله نرگس، رزهای زیبا و درختان میوه وجود داشت که با کاهش قدرت امپراتوری گورکانی، رو به تغیرات اساسی گذاشت. زمانی که هند مستعمره انگلستان شد، امپراتوری بریتانیا تا پایان قرن ۱۹ میلادی کنترل بیش از سه پنجم هند و مدیریت تاج محل را به دست گرفته بود. گفته می شود که منظره اصلی تاج محل را این امپراتوری تغییر داد و به چمن کاری های رسمی شهر لندن نزدیک کرد.از سویی دیگر، گذر زمان و اثرات آلودگی هوا که بر چهره تاج محل می نشیند، روشنی و درخشش و زیبایی رنگ سفید آن را به تیرگی نزدیک می کند. برای ترمیم ظاهر تاج محل از ماسک خاک رس مخصوص زنان هندی استفاده می کنند تا غبار آلاینده ها را از صورت این عمارت پاک کرده و درخشش سابق را به آن بازگردانند.با وجود این پاکسازی و مراقبت ها، در سال های اخیر و با بررسی عکس های حافظان محیط زیست، این طور به نظر می آید که مرمر سفید این مقبره تاریخی تغییر رنگ داده و ته رنگی از رنگ های زرد، قهوه ای و سبز به خود گرفته است. آلودگی محیط اطراف، ساخت وساز و فضولات حشرات از جمله دلایل تغییر رنگ و درخشش سنگ های تاج محل عنوان می شود. این تغییرات آن قدر واضح بود که دادگاه عالی هند در حکمی، خواستار رسیدگی دولتی برای ترمیم ظاهر تاج محل، توسط کارشناسان داخلی و کمک های خارجی شد.
زمان و هزینه و مصالح ساخت تاج محل
ساخت بنای با عظمت تاج محل در سال ۱۶۳۲ میلادی (۱۰۴۲ خورشیدی) آغاز و در حدود سال ۱۶۴۷ میلادی (۱۰۵۷ خورشیدی) تکمیل شد. سایر متعلقات این مجموعه وسیع، در سال های بعد به تاج محل افزوده و در نهایت سال ۱۶۵۳ میلادی و پس از ۲۱ سال هزینه بسیار و تلاش فراوان، ساخت این مجموعه تاریخی به پایان رسید.تاج محل یکی از گران ترین آثار تاریخی در سراسر جهان و به زعمی گران ترین آن ها به شمار می آید و تابه حال هزینه هیچ ساختمانی با آن برابری نکرده استتاج محل یکی از گران ترین آثار تاریخی در سراسر جهان و به زعمی گران ترین آن ها به شمار می آید و تابه حال هزینه هیچ ساختمانی با آن برابری نکرده است. هزینه های سرسام آور ساخت این بنا تا جایی بود که نقل می کنند در کل ایالت قحطی شکل گرفت. حتی در برخی منابع آمده که غلاتی که قرار بود بین تمامی استان ها تقسیم و ارسال شود را برای تغذیه کارگران تاج محل استفاده کردند تا زودتر به نتیجه برسند. در تاریخ آمده که ساخت عمارت تاج محل در حدود ۳۲ میلیون روپیه هزینه در بر داشت که امروز معادل چندین میلیارد یورو می شود.مصالحی که برای ساخت مقبره تاج محل استفاده شده را از سراسر هندوستان و قاره کهن جمع آوری کردند. مرمر سفید شفاف از ماراکانا در راجستان، یشم سبز و کریستال چینی، فیروزه های تبتی در کنار سنگ لاجورد افغانستان و یاقوت کبود سریلانکا و عقیق جگری عربستان، از جمله مصالح و جواهراتی بودند که در ساختمان تاج محل به کار گرفته شد.طبق منابع موجود شاه جهان دستور داد از راجستان، افغانستان، تبت و چین، بهترین و خالص ترین نوع سنگ مرمر و بیش از ۲۸ نوع سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی بیاورند. علاوه بر آن، اطمینان حاصل کرد که سازندگان در مصالح صرفه جویی نمی کنندگفته می شود از هزاران فیل و گاو برای حمل و نقل سنگ های مرمر و سایر مصالح از سراسر آسیا استفاده کرده اند. برای انتقال سنگ ها به مکان مورد نظر، نیاز بود از سطحی شیب دار به طول ۱۵ کیلومتر عبور کنند. بدین منظور این مصالح و سنگ ها را در واگن هایی گذاشته و گروهی از گاوها آن را جابه جا می کردند. برخی معتقدند که امپراتور گورکانی که چون دیگر اجداد مغولی خود، از بی رحمی و قدرت طلبی چیزی کم نداشت، با صرف هزینه بسیار و ساخت بنایی گران قیمت و جواهرنشان، فارغ از دلدادگی، سعی در به رخ کشیدن شکوه و عظمت سلطنت خود داشت که تا حدودی به موفقیت رسید.
بخش های مختلف تاج محل
تاج محل از بلندترین بناهای تاریخی هند به شمار می آید که ۷۳ متر ارتفاع دارد. این بنا همچنین لقب یکی از متقارن ترین سازه های دنیا را یدک می کشد. چهار گوشه این عمارت خاص، کاملا مشابه یکدیگر است و به جهت معماری خاص، نقش هر گوشه نیز متقارن و یک شکل دیده می شود. عده ای از کارشناسان می گویند که این تقارن منظم، نمادی از قدرت مطلق شاه جهان را به نمایش می گذارد. ظاهرا تنها بنای نامتقارن تاج محل به قبور نمادین شاه و ملکه اختصاص دارد، چراکه سنگ مزار شاه جهان را مشابه اما بزرگ تر از ممتاز محل ساخته اند.مجموعه باغ و عمارت تاج محل در باغی به وسعت ۱۷ هکتار قرار گرفته و از بخش های متعددی تشکیل شده است. بخش هایی که هریک نقش مهمی در نمایش تاریخ و فرهنگ این مکان دارند و اهمیت و عظمت نگین مرمری هند را در نظر تماشاگران مضاعف می کنند.
ورودی مجموعه
ورودی مجموعه تاج محل می تواند آغاز بهت و شگفتی از عظمت معماری و طراحی این بنا باشد که در ادامه به شکل والاتری خود را نمایان خواهد کرد. دروازه ورودی مجموعه به «دروازه روضه» موسوم بوده و با نقش و نگارهای شگفت انگیزی مزین شده است. این درب حدود ۳۰ متر ارتفاع دارد که نصف ارتفاع ساختمان اصلی محسوب شده و در حاشیه چشم نواز آن، آیاتی از قرآن کریم را بر سنگ سیاه حکاکی کرده اند.
مقبره
مقبره به عنوان اصلی ترین بخش مجموعه در انتهای باغ واقع شده و شکوه تماشایی اش، تاج محل را به تاج مرمری هند مبدل ساخت. زیباترین بخش این قسمت را نیز گنبدی می دانند که به همراه گلدسته ای زیبا، بر بالای مقبره قرار گرفته است. این گنبد زیبا با ارتفاع تقریبی ۳۵ متر برسازه ای هفت متری قرار دارد و به دلیل طراحی خاصش، گنبد پیازی نیز نامیده می شود. یک میله طلاکاری شده در قسمت فوقانی گنبد اصلی وجود داشت که از عناصر تزئینی هندی و ایرانی ساخته شده بود. این میله طلایی را بعدها (در اوایل قرن نوزدهم میلادی) با میله ای برنزی و طلاکاری شده، جایگزین کردند.
مسجد
مسجد یکی از مهم ترین بخش های تاج محل به شمار می آید که در سمت چپ بنا قرار گرفته و به رنگ قرمز طراحی شده است. فضای داخلی این قسمت چون دیگر مساجد جهان اسلام دارای محراب و منبر بوده و در روزهای خاص با جمعیت مسلمانان ساکن آگرا روبه رو می شود.
قسمت های داخلی و خارجی مسجد را با آیات الهی خوشنویسی کرده اند و به دلیل تقارن موجود در بنا، ساختمان دیگری نیز در سوی دیگر مجموعه مشابه آن ساخته اند. این مسجد برای حضور ۵۷۰ نمازگزار گنجایش دارد و نزد مسلمانان آگرا از اهمیت بالایی برخوردار است. می گویند زمانی که جسد ممتاز محل به آگرا رسید، به طور موقت در کنار دیوار غربی مسجد او را به خاک سپردند تا پس از ساخت مکان مناسب به آنجا انتقال دهند.
مهمان خانه
مهمان خانه یا نقاره خانه، در سمت راست مجموعه تاج محل قرار گرفته و شباهت بسیاری به مسجد دارد. با این حال در رابطه با کاربرد این بخش، اطلاعات دقیقی در دست نیست جز اینکه ظاهرا زمانی به عنوان مهمان سرا از آن استفاده می کردند.این بنا را با سنگ قرمز (ماسه سنگ قهوه ای مایل به قرمز) ساخته اند و معماری آن با سه گنبد زیبا، یک ایوان بزرگ در وسط و دو ایوان در طرفین طراحی شده است. چهار گنبد کوچک نیز بر فراز بخش های انتهایی مهمان خانه به چشم می آید.
موزه
ساختمان کوچکی به عنوان موزه و با نام «موزه تاج» در بخش غربی باغ های تاج محل واقع شده که همه روزه برای تماشا در دسترس بازدیدکنندگان قرار دارد. در این بخش مجموعه ای از ظروف، سکه ها و طلاها در کنار نقاشی های معماری تاج محل نگهداری می شود. همچنین مجموعه ای از نقاشی های ارزشمند مینیاتور مغولی چون پرتره های عاجی شاه جهان و ممتاز محل را می توان در این قسمت از عمارت به تماشا نشست.
باغ
باغ تاج محل در واقع یکی از زیباترین و جذاب ترین بخش های این مجموعه به حساب می آید که از الگوی چهار باغ ایرانی الهام گرفته و در حدود ۲۵۰ هزار متر مربع وسعت دارد. این باغ زیبا شامل چهار بخش بوده که با مسیرهای باریک به ۱۶ باغچه تقسیم می شود.در مرکز مسیر سر سبز و تماشایی باغ، حوضی بزرگ به چشم می خورد که به «حوض کوثر» شهرت داشته و نمازگزاران برای وضو از آن استفاده می کنند. از جذاب ترین تصاویری که می توانید در تاج محل با آن روبه رو شوید، تصویر انعکاس بنای تاج محل در آب این حوض است.
بهترین زمان بازدید از تاج محل
تاج محل تقریبا در تمام فصول سال زیبایی های خود را با شکوهی منحصربه فرد به نمایش می گذارد. با این وجود اگر قصد سفر به آگرا و تماشای این میراث معماری جهانی را دارید، اواسط مهرماه تا اواسط فروردین (ماه های اکتبر تا مارس) می تواند بهترین انتخاب ممکن باشد. آب و هوای شهر آگرا در این زمان ها به بهترین حالت خود می رسد و تماشای تاج محل را لذت بخش تر و دلنشین تر خواهد کرد.هرچند تاج محل در محلی قرار گرفته که در تمام طول شبانه روز جلوه متفاوت خود را دارد و گردشگران را به وجد می آورد؛ اما حیرت انگیزترین زمانی که می توانید به دیدار این بنای زیبا بروید، در طلوع و غروب آفتاب است.هنگامه طلوع فجر و ساعات ابتدایی صبح، در زمان غروب آفتاب و زیر نور ماه کامل، تاج محلی جلوه ای خاص تر و زیباتر از همیشه برای تماشا داردمرمر صیقلی تاج محل در آغاز روز و هنگام طلوع خورشید درخشان تر از همیشه به نظر می رسد. زیبایی جاودانه این اثر در زیر تلالو درخشان خورشید، منظره باشکوهی را پیش چشم تماشاگران به نمایش می گذارد. از سویی دیگر این زمان از روز، خلوت ترین موقعیت را در اختیارتان خواهد گذاشت تا با خیال راحت و در میان جمعیتی کمتر، از همه قسمت های عمارت تاج محل بازدید کنید.هنگام غروب آفتاب نیز چشم انداز تاج محل رویایی، دوست داشتنی و آرام بخش است. رنگ آتشین آسمان در هنگامه غروب آفتاب، جلوه عاشقانه تری به عمارت مرمرین عشق می دهد و جمعیت فراوانی در این زمان، خود را به تماشای شکوه جاودانه عشق دعوت می کنند.از دیگر زمان های ویژه ای که لحظه دیدار تاج محل را خاص تر و زیبایی آن را دوچندان می کند، زمانی است که مهتاب بر عمارت می تابد. به خصوص در شب هایی که ماه کامل می شود، حضور قرص ماه و تابش نور آن لحظاتی شاعرانه و دلپذیر را به همراه خواهد داشت که گردشگران بسیاری در جهان منتظر این لحظه خاص هستند.
و در پایان...
تاج محل، مهم ترین جاذبه گردشگری، نگین مرمری انگشتری هند و تاجی جواهرنشان بر تارک آسمان آن است. مکانی شگفت انگیز که با اسرار فراوان و رازهای مگو که حس کنجکاوی تماشاگران را تحریک و با عظمت معماری خویش، آنان را به تحسین و شگفتی وا می دارد. با این حال تنها بخشی از شهرت و عظمت و زیبایی تاج محل، در معماری ایرانی آن نهفته است. داستان عشق پر سوز و گدازی که در پس پرده تاج محل قرار گرفته، آن را بیش از آنچه باید، در مرکز توجه جهانیان قرار داده است.دلدادگی «شاه جهان» امپراتور گورکانی هند به همسر ایرانی و محبوبش «ارجمند بانو بیگم» و قصه تلخ فراق آنان بود که تاج محل را به سمبلی از عشق در جهان تبدیل کرد. اتفاقی که سالانه گردشگران بسیاری را برای لمس واقعیت و تماشای عظمت عشق، راهی هند و شهر آگرا می کند. این محبوبیت و شهرت فراوان و منحصربه فرد، تاج محل را در فهرست عجایب هفت گانه جدید دنیا قرار داد و نامش را در میراث جهانی یونسکو به ثبت رساند. امیدواریم از خواندن این مطالب لذت ببرید با ساعد نیوز همراه باشید.
میسور ،درخشان ترین شهر هند
