مفهوم تمکین چیست:
آنچه در عرف از مفهوم تمکین (به معنای خاص کلمه و در نظام خانواده) به ذهن متبادر می شود عبارت است از اطاعت خانم از خواسته های همسرش. البته این معنای عرفی از معنای لغوی و اصطلاحی هم دور نمانده است. مفهوم لغوی تمکین تن در دادن است. واژه تمکین در قانون مدنی نیامده است و تعریف نیز نشده است ولی در ماده ۴ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ از این واژه استفاده شده است.
انواع تمکین:
- تمکین عام
زن می بایستی در منزلی که شوهر انتخاب می کند و البته متناسب با شان زوجه باشد سکونت نماید و در واقع مرد به زن دسترسی داشته باشد مگر اینکه انتخاب مسکن با زوجه در عقد نکاح شرط شده باشد ولی در عین حال بایستی پس از انتخاب مسکن تمکین عام از شوهر داشته باشد تا ناشزه محسوب نشود.
پذیرفتن ریاست مرد در خانواده (ماده ۱۱۰۵ قانون مدنی) و همچنین حق سکونت زوجه نیز تمکین عام زن از شوهر محسوب می شود.
- ماده ۱۱۰۵ قانون مدنی: در روابط زوجین ریاست خانواده از خصائص شوهر است.
- ماده ۱۱۱۴ قانون مدنی : زن باید در منزلی که شوهر تعیین می کند سکنی نماید مگر آنکه اختیار تعیین منزل به زن داده شده باشد.
-
تمکین خاص
بر قراری رابطه خاص جنسی و زناشویی متعارف است. و ناظر به اطاعت پذیری زن از مرد در مسائل جنسی به طور متعارف است. که در واقع تمکین جنسی است.
راه های مقابله با بی احترامی های خانواده ی همسرناشزه کیست؟
ناشز و ناشزه به مرد یا زنی گفته می‌شود که حقوق واجب و وظایف شرعی را نسبت به همسرش رعایت نکند. هرگاه نشوز و نافرمانی، از سوی زن باشد، مرد می‌تواند زمینه آن را از بین ببرد. به این ترتیب که نخست او را نصیحت کند و اگر تأثیر نگذاشت، می‌تواند از همخوابی با او بپرهیزد؛ یعنی، در بستر خواب به او پشت کند و یا نزد او نخوابد. اگر این روش نیز در او اثر نداشت، چنانچه امید دارد با تنبیه او را از نافرمانی باز دارد. البته این کار به قصد اصلاح (نه از روی خشم و انتقام) و به اندازه ای باشد که باعث توجه و تنبه او گردد.هرگاه نشوز و نافرمانی از سوی مرد باشد، زن نخست او را نصیحت میکند و اگر تأثیر نگذاشت، می‌تواند شکایت خود را نزد حاکم ببرد تا او را به انجام وظایفش وادار کند. البته حق ندارد با او قهر کند و یا او را کتک بزند.
در قانون مدنی ایران عنوان تمکین و نشوز به کار نرفته و حقوقدانان آن را از برخی مواد استنباط کرده اند:
- ماده 1108: هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند مستحق نفقه نخواهد بود.
- ماده 1085: زن می تواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفاء وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند مشروط بر اینکه مهر او حالّ باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود.
ماده نخست بر نشوز دلالت دارد. برخی حقوقدانان از آن تمکین عام را نیز استفاده کرده اند و ماده دوم را مستند برای تمکین خاص گرفته اند.
- ماده 1103: زن و شوهر مکلف به حسن معاشرت با یکدیگرند.
- ماده 1104: زوجین باید در تشیید مبانی خانواده و تربیت اولاد خود به یکدیگر معاضدت نمایند.
مفهوم عدم تمکین:
هرگاه زن همسرش را تمکین نکند و در اصطلاح حقوقی ناشزه شود، همسر می تواند به دادگاه و محکمه حقوقی مراجعه کند و الزام زن را به تمکین خواستار شود. به علاوه، زن نمی تواند در مدتی که تمکین نمی کند از همسر خود طلب نفقه داشته باشد. به عبارت دیگر اگر زن بدون هیچ گونه مانعِ شرعی از انجام وظایف و تکالیف زوجیت امتناع کند، استحقاق خود را برای دریافت نفقه از دست می دهد. بنابراین اگر زن برای عدم اطاعت از خواسته های مشروع همسر خویش، عذر موجه و قانونی داشته باشد نفقه به او تعلق خواهد گرفت.
از طرف دیگر، همان گونه که بیان شد ممکن است مردی نیز ناشز شود و به وظایف خویش عمل نکند. در این صورت زن می تواند با مراجعه به دادگاه الزام همسر را به انجام وظایف و تکالیف قانونی و شرعی خود درخواست کند. نشوز مرد، سوءِ معاشرت یا همان بدرفتاری تلقی می شود و می تواند از مصادیق عسر و حرج باشد و طبق قانون زن می تواند با طی مراحل قانونی، درخواست طلاق بدهد.
یک نمونه از دادخواستهای تمکین چنین است:
«ریاست محترم دادگاه خانواده……….. با سلام و احترام؛ به استحضار میرساند اینجانب………………… طی سند رسمی عقدنامه به شماره…………….. مورخ…………………. با خوانده دعوی سرکار خانم………………………… ازدواج نموده ام. اکنون………….. سال از زمان عقد ما میگذرد اما خوانده بدون عذر و دلیلی موجه منزل مسکونی را ترک کرده و در حال حاضر در………………… ساکن است. برای بازگشت وی به منزل تاکنون چند نفر از اقوام را واسطه کرده ام، اما این مساله نتیجه ای نداده است. اظهارنامه های ارسالی از سوی بنده برای زوجه نیز تا این تاریخ بی پاسخ مانده است. با توجه به نکات یاد شده در دادگاه تقاضا دارم نسبت به صدور حکم الزام به تمکین برای زوجه مساعدت فرمایید. با تشکر و احترام…………………..»
پس از این مرحله دادگاه با تشکیل جلسه اقدام به بررسی ادعای مرد میکند. «مرد باید در جلسه اول دادگاه ثابت کند و دلایلی را بگوید که بر اساس آن مشخص شود همسرش بدون اجازه او خانه را ترک کرده است؛ البته پیش از هر اقدامی برای اینکه زن نیز از این شکایت مطلع شود، باید نشانی دقیقی از محل سکونت فعلی زن به دادگاه ارائه شود تا برای زن اخطاریه جهت حضور در دادگاه ارسال شود.
اثبات عدم تمکین:
اثبات عدم تمکین زن از شوهر (عام وخاص) بسیار دشوار است زیرا تمکین امری کاملاً خصوصی بوده و ارائه شاهد برای آن میسر نیست،مگر آنکه خود زن نزد دادگاه به عدم تمکین اقرار نماید و یا این موضوع را به اطلاع اشخاصی رسانده باشد و آنها بر علیه او شهادت دهند و یا اینکه قاضی با توجه به قرائن و امارات و شواهد پیرامونی و اظهارات طرفین علم به عدم تمکین پیدا کند.
موارد ناشزه بودن:
تمکین به معنای اقامت در اقامتگاه زوج می باشد یعنی زن برای دریافت نفقه می بایست در خانه شوهر زندگی نماید و استثنائاتی در این زمینه وجود دارد و آن این است که در خود عقد ازدواج شرطی غیر از آن شده باشد که زن در منزل دیگری یا خانه دیگری زندگی کند یا در موارد دیگری که قانون معین می کند.
- اگر زن بدون علت موجه و بدون رضایت شوهر خانه را ترک نماید و حتی در خانه پدر یا مادر خویش اقامت نماید زوج می تواند از پرداخت نفقه او امتناع نماید.
- سوء رفتار زوجه یا انتخاب شغلی مغایر با شئون اخلاقی خانواده و وظایف زناشویی و داشتن معاشرت فاقد صلاحیت اخلاقی مرد می تواند حتی از طریق قانونی منع نماید. البته تمکین به معنای تسلیم بی چون چرای زن در مقابل مرد و پاسخ دادن به خواسته های نامشروع او نمی باشد. چنانچه زن به علت عذر شرعی یا مسائل پزشکی قادر به ایفای وظایف قانونی و شرعی نباشد یا برای انجام واجب شرعیه ناچار باشد به مسافرت برود و از همسر خود اجازه نگیرد ناشزه تلقی نمی گردد و نفقه وی همچنان بر عهده شوهرمی باشد.
مجازات عدم تمکین:
- عدم استحقاق نفقه
- اجازه ازدواج مجدد مرد
- محرومیت زن از تنصیف دارایی
موارد عذر موجه عدم تمکین:
- بیماری جنسی و مقاربتی
- ضرر بدنی ، مالی و شرافتی
- حق تعیین مسکن ضمن عقد نکاح
- استفاده زن از حق حبس
