اعراض از مالکیت و آثار آن
اِعراض ازلحاظ لغوی به معنای روی گردانیدن و رها کردن است و در اصطلاح حقوقی به حالتی گفته می شود که شخص، از مالکیت خود نسبت به اموالش صرف نظر می کند و به عبارت بهتر از اموال خود روی می گرداند. در اِعراض شخصی که از مالکیت نسبت به اموال خود روی می گرداند، قصد ندارد که مالکیت آن را به اشخاص دیگر انتقال دهد، بلکه فقط می خواهد که پس از اِعراض، دیگر نسبت به این مال، مالکیت نداشته باشد. علاوه براین، اعراض از عوامل و اسبابی است که به شکل ارادی مالکیت اشخاص را نسبت به اموال ازبین می برد و باید کاملا ارادی و با قصد اسقاط مالکیت واقع شود. اگر شخص صرفا به خاطر کهنگی یا بی مصرفی یک مال از استفاده آن چشم پوشی کند، نمی توان گفت که او از مالکیتی که نسبت به اموال خود داشته، اِعراض کرده است، زیرا اِعراض باعث می شود که مالکیت افراد نسبت به اموالی که دارند ازبین برود و به همین خاطر باید مالک به طور صریح قصد داشته باشد که دیگر نسبت به اموال خود مالکیت نداشته باشد و نه اینکه نخواهد از آنها به دلایل مختلف استفاده کند. البته در برخی موارد، نیازی به وجود این قصد نیست و شرایط یا اقداماتی که شخص انجام می دهد به نحوی است که می توان عرفا این موارد را هم از موارد اعراض از مالکیت محسوب نمود. از این رو، در خصوص احراز این موضوع که آیا مالک از اموال خود اِعراض کرده است یا خیر، باید به قضاوت عرف نیز توجه نمود. برای مثال اگر اموال یک شخص به سرقت رود و او از پیدا شدن این اموال ناامید گردد، نمی توان گفت که او از اموال خود اِعراض نموده است. همچنین به صرف اینکه شخص بخواهد به دیگران اجازه دهد که از اموال او استفاده کنند، اِعراض تحقق پیدا نمی کند.
مثالی درباره اعراض از مالكيت
خانواده ثروتمندی با قصد تعويض مبل های كهنه خود، آنها را در كوچه می گذارند بدون اينكه برايشان اهميت داشته باشد شخص ديگری پس از آن، مالك اين مبل ها خواهد بود يا خير. در اين حالت مالكيت اين خانواده نسبت به اين مبل ها از بين خواهد رفت و اين مبل ها تبديل به اموال بدون مالك می شود كه اشخاص ديگر میتوانند آنها را به مالكيت خود درآورند. در همين مثال اگر اين خانواده به علت كهنه شدن مبل ها از استفاده آنها چشم پوشی كنند و آنها را در انبار يا گوشه حياط خانه قرار دهند نمیتوان گفت كه از اين مبل ها اِعراض كرده اند چون قصد اِعراض ندارند. به همين علت هيچ شخصی نمی تواند اين مبل ها را از انبار يا گوشه حياط بردارد و مورد استفاده خود قرار دهد. در اثر اِعراض، مالكيت شخص نسبت به اموال خود ساقط می شود و از آن پس مال تبديل به مال مباح و بلا مالك می شود. مباح و بلامالك شدن مالك اين حق را برای ديگران به وجود می آورد كه بتوانند اين مال را به مالكيت خود درآورند. در اين حالت اِعراض كننده ديگر نمی تواند اين شخص را وادار كند كه مال را به او برگرداند زيرا با اِعراض، مالكيت او نسبت به اين مال از بين می رود و ديگر هيچ حقی نسبت به آن ندارد.
شرایط اعراض از مالکیت
همان طور که پیشتر هم گفتیم، این حق مالکیت است که به اشخاص اختیار می دهد تا مالکیتی را که نسبت به اموال خود دارند رها کنند اما باید توجه داشت که روی گردانی از اموال بی ضابطه و بی قاعده نیست بلکه شرایطی دارد و حتی گاهی قانونگذار در برخی موارد اِعراض را به رسمیت نمی شناسد. برخی از شرایطی که برای تحقق اعراض باید رعایت شود، به شرح زیر است؛
۱. به طور قانونی منعی برای اِعراض وجود نداشته باشد.
برای نمونه طبق قانون ثبت، در خصوص املاک ثبت شده قانون شخصی را به عنوان مالک به رسمیت می شناسد که در دفتر املاک، ملک به نام او ثبت شده است. بنابراین چنین شخصی نمی تواند از طریق اِعراض مالکیت خود را نسبت به این اموال رها کند و در صورت روی گردانی و انصراف او از مالکیت نیز، رابطه مالکیت از بین نمی رود و هیچ کس نمی تواند با استناد به این اِعراض در پی آن باشد که این ملک را به مالکیت خود درآورد.
۲. اگر در یک مال شخص دیگری نیز دارای حقی باشد، مالک نمی تواند از آن اِعراض کند.
برای مثال اگر یک نفر مال خود را به رهن بانک بگذارد، به خاطر حقی که برای بانک در خصوص این مال به وجود می آید، مالک نمی تواند از طریق اعراض، مالکیت خود را نسبت به آن مال از بین ببرد زیرا در این صورت رابطه مالکیت او با این مال قطع می شود و معلوم نیست چه سرنوشتی در انتظار آن مالک خواهد بود و در نتیجه بانک متضرر می شود.
۳. مالک باید از تمامی کارهایی که نشان دهنده ی تصرفات مالکانه است اجتناب کند.
به عبارت بهتر مالک باید کارهایی را انجام بدهد که صراحتا نشان دهنده قصد او در خصوص اِعراض باشد یا اقدامات او به نحوی باشد که به طور متعارف این گونه بتوان برداشت کرد که مالکیت خود نسبت به این مال را رها نموده است.
در قانون مدنی، ابرا به چه چیزی گفته می شود؟
