وکیل کیست؟
وکیل یا نماینده یا جانشین کسی است که از طرف شخص دیگری حقوقی یا حقیقی به موجب عقد وکالت برای انجام کاری مأمور می شود. وکالت یک عقد جایز است که در چارچوب مقررات قانون مدنی منعقد می شود و طرفین آن وکیل و موکل نامیده می شوند. می توان برای وکیل انتخابی حد و مرزی مشخص کرد که در چه زمینه ای اجازه وکالت از طرف موکل دارد و در چه زمینه ای خود شخص باید برای آن کار حضور داشته باشد.
حدود وکالت
درباره حدود وکالت باید به ۲ ماده قانون مدنی استناد کرد. طبق ماده ۶۶۳: وکیل نمی تواند عملی را که خارج از حدود وکالت است انجام دهد. ماده ۶۶۱ نیز مقرر کرده است: در صورتی که وکالت به طور مطلق داده شده و قیدی در آن نیامده، مربوط به اداره اموال خواهد بود. مثلاً در بیع، حدود وکالت، فروش است و قبض ثمن آن جزء وکالت در بیع نیست، مگر اینکه قرینه قطعی برای آن باشد.
مورد وکالت
راجع به مورد وکالت، می توان موارد زیر را به طور خلاصه اشاره کرد
- مورد وکالت نباید از مواردی باشد که قانون مباشرت شخص اصیل را ضروری بداند، مثل وکالت در سوگند.
- وکالت باید معلوم باشد؛ پس اگر به صورت مطلق باشد، به امور اداری و تصرفات مادی محدود می شود.
- موضوع وکالت می تواند امور مادی یا حقوقی باشد؛ مثلا وکالت در عقد نکاح یک امر حقوقی است، ولی وکالت در اخذ ثمن یا وکالت در پرداخت مالیات یا قبض مبیع، مادی و تصرف مادی محسوب می شود. وکالت در همه امور ممکن است، مگر اینکه مباشرت اصیل قانونا لازم و ضروری باشد.
انواع وکالت
- وکالت مطلق: یعنی این که شخصی را برای تمام امور شخص دیگری را وکالت کند (فروش یا خرید یا پرداخت هزینه خانواده ……) که وکیل نیازی به اجازه از موکل خود را ندارد.
- وکالت مقید: مورد وکالت معین است و وکیل باید در همان مورد معین، عمل نماید (صرفا خرید خانه یا فروش ماشین و…..)
مورد وکالت باید امری باشد که به موجب قانون یا طبیعتاً در انحصار شخص نباشد و خود شخص موکل بتواند آن را انجام دهد. برای نمونه وکالت در مجلس معامله که باید خودش عمل نماید و نمی تواند دیگری را وکیل نماید.
اقسام وکالت
برای وکالت چهار قسم متذکر شده اند:
- وکالت تعیینی
- وکالت تسخیری
- وکالت معاضدتی
- وکالت اتفاقی
وکالت تعیینی
وکالت تعیینی یا وکالت قراردادی آن است که هریک از اصحاب دعوا برای اقامه و تعقیب آن و دفاع از حق، به وکیل دادگستری مراجعه و با وی قرارداد وکالت می بندند. وکیل دادگستری شخصی است که به غیر از داشتن تحصیلات حقوقی باید پروانه وکالت کردن را از قوه قضاییه یا از کانون وکلا در پی قبولی در امتحان، اخذ کرده باشد.
وکالت تسخیری
وکالت تسخیری یا وکالت انتخابی نوعی از وکالت است که از طرف دادگاه در امور کیفری به منظور برابری موقعیت متهم و دادستان برای نتیجه عادلانه آن و دفاع از حقوق متهم به وکلای دادگستری ارجاع می شود. دامنه اختیارات وکیل تسخیری با وکیل تعیینی تفاوتی ندارد و تنها در مرجع تعیین کننده متفاوت است. در برخی از امور کیفری که مجازات آنها اعدام، قصاص نفس، سنگسار یا حبس ابد است، به دلیل پایین بودن معلومات حقوقیِ متهمین برای دفاع از خود در این جرایم سنگین، داشتن وکیل در دادگاه اجباری است. حال اگر شخص متهم، نخواهد یا نتواند وکیلی به دادگاه معرفی کند یا حتی خودش نیز چنین درخواستی نکند، دادگاه اجبارا برای وی وکیل تسخیری تعیین می کند. البته در جرایم منافی عفت عمومی (مانند زنا و لواط و …) متهم اختیار دارد که از حضور یا معرفی وکیل برای خود امتناع کند. در مابقی دعاوی کیفری اگرچه داشتن وکیل اجباری نیست اما متهم و شاکی حق دارند که از وکیل استفاده کنند. در اقشار ضعیف جامعه که فرد توانایی مالی برای انتخاب وکیل نداشته باشد و احتمالا اطلاعات کافی نیز برای دفاع از خود ندارد، می تواند از دادگاه تقاضای تعیین وکیل کند. حال اگر دادگاه تشخیص دهد که متهم قادر به انتخاب وکیل نیست، می تواند با استفاده از بودجه دادگستری برای متهم، وکیلی تسخیر کند. نکته قابل ذکر این است که در صورت تعیین وکیل از طرف دادگاه، قابل تغییر از سوی متهم نیست مگر در مواردی که ترس آن باشد تا بی طرفی و امین بودن وکیل دچار اخلال شود؛ در این رابطه مواردی در قانون ذکر شده است مانند اینکه وکیل تسخیری، همسر یا فرزند او دارای نفع شخصی در پرونده باشند، بین وکیل با یکی از اصحاب دعوا رابطه خویشاوندی وجود داشته باشد، وکیل قیم یا مخدوم یکی از طرفین باشد، یکی از طرفین مباشر یا متکفل امور وکیل یا همسر وی باشد، وکیل تسخیری یا همسر یا فرزند او، وارث یکی طرفین دعوا باشد، وکیل تعیین شده در گذشته پیرامون موضوع دعوای اقامه شده به عنوان دادرس یا داور یا کارشناس یا گواه اظهارنظر کرده باشد و همچنین بین وکیل تسخیری و یکی از طرفین یا همسر یا فرزند او دعوای حقوقی یا جزایی مطرح باشد یا در سابق مطرح بوده و از تاریخ صدور حکم قطعی دو سال نگذشته باشد. همچنین با معرفی شخص به عنوان وکیل تسخیری، وی نمی تواند مسئولیت محول شده را نپذیرد، زیرا که هر وکیل دادگستری در سال باید سه دفعه، تسخیرا و مجانا برای متهمین وکالت کند. البته اگر وکیل تسخیری مایل نباشد که به صورت رایگان وکالت کند، می تواند از دادگاه تقاضای حق الزحمه نماید و همان طور که ذکر شد، حق الوکاله وی از ردیف های مربوط به بودجه دادگستری پرداخت می شود و بر اساس مقدار کاری است که انجام شده و از تعرفه قانونی تجاوز نمی کند. اما وکلای دادگستری باید تمامی سعی و تلاش خود برای دفاع از متهم را به کار گیرند تا تفکر غالب بر اذهان عمومی مبنی بر اینکه وکلای تسخیری به این علت که رایگان عمل می کنند انگیزه ای برای حاکم شدن یا نشدن متهم ندارند یا به عبارتی وجدان کاری ندارند، کمرنگ شود.
وکالت معاضدتی
وکالت معاضدتی یا انتخابی بر خلاف وکالت تسخیری در امور مدنی از جمله انحصار وراثت و تقسیم ارث و میراث، ازدواج و طلاق انجام می گیرد. به این ترتیب دادگاه شرایط خواهان دعوا را بررسی کرده و در صورتی که واقعا فرد توانایی مالی برای پرداخت حق الوکاله را نداشته باشد، او را به کانون وکلا معرفی می نماید. وکیل معاضدتی وظیفه دارد قرارداد حق الوکاله ای را با موکل خود تنظیم نماید و نسخه ای از آن قرارداد را برای واحد معاضدت قضایی در کانون وکلا ارسال نماید و زمانی که دعوا تمام گردید یا اخذ محکوم به، بایستی یک پنجم حق الوکاله را به صندوق کانون بدهد. مگر این که قادر باشد تا ثابت نماید که گرفتن حق الوکاله به صورت قانونی امکان پذیر نمی باشد.
وکالت اتفاقی
ازجمله اصحاب وکالت، وکالت اتفاقی یا موقت است. در ماده ۲ قانون وکالت مصوب ۱۳۱۵ بیان می دارد: اشخاصی که واجد معلومات کافی برای وکالت باشند ولی شغل آنها وکالت در عدلیه نباشد؛ اگر بخواهند برای اقربای سببی یا نسبی خود (تا درجه دوم از طبقه سوم) وکالت بنمایند، ممکن است که به آنها سه نوبت در سال جواز وکالت اتفاقی داده شود. قابل ذکر است که جواز وکالت اتفاقی با رعایت شرایط و مقررات مربوطه توسط کانون وکلای دادگستری صادر می شود. این شرایط و مقررات در آیین نامه صدور جواز وکالت اتفاقی که عیناً نقل می گردد، پیش بینی شده است.
آیین نامه ی صدور جواز وکالت اتفاقی(موقت)
در اجرای ماده ۲ قانون وکالت مصوب سال ۱۳۱۵ و به تجویز ماده ۲۲ لایحه استقلال کانون وکلای دادگستری مصوب ۱۳۳۳ و به منظور امور مربوط به صدور جواز وکالت اتفاقی و شرایط درخواست آن، ضوابط زیر تعیین و اعلام می گردد. درخواست اخذ جواز وکالت اتفاقی باید توسط شخص متقاضی به عمل آمده باشد و در آن ضمن معرفی کامل خود و اعلام میزان تحصیلات و تجربیات و سایر جهات و دلایل احتمالی مؤثر در قضیه، مشخصات کامل و نشانی موکل و موکلین موردنظر و درجه قرابت آنان و نیز مشخصات موضوعی را که متقاضی قرار است طرح نماید یا عهداه دار دفاع از آن شود، ثبت نماید.
- فتوکپی مصدق مدارک زیر نیز باید به همراه درخواست صدور جواز وکالت اتفاقی به کانون وکلا تسلیم شود:
- فتوکپی شناسنامه و آخرین مدرک تحصیلی و دو قطعه عکس
- فتوکپی شناسنامه موکل یا موکلین و مدارک مثبته قرابت وفق ماده ۲ قانون وکالت مصوب ۱۳۱۵
- اصل درخواست موکل به عنوان کانون وکلا (به شرح فرم تهیه شده) که امضای موکل توسط کانون یا یکی از دفاتر اسناد رسمی گواهی شده باشد.
- اخطاریه یا گواهی مرجع قضایی درمورد مشخصات پرونده و وقت مشخصات پرونده و وقت رسیدگی آن نسبت به دعاوی طرح شده
- فتوکپی کارت پایان خدمت یا معافیت دائم برای متقاضیانی که مشمول خدمت نظام وظیفه می باشند.
تبصره: مدارک فوق به هیچ صورتی قابل استرداد نیستند.
درباره وکالت در توکیل چه می دانید؟
