تحولات مانتو در 40 سال گذشته در ایران 

مانتو پوششی است که عمری طولانی را از سر گذرانده است و مدل های زیادی را به خود دیده است. اما موضوع مدنظر ما تاریخچه کامل این پوشش زیبا نیست بلکه می خواهیم مدل های مختلف آن را بعد از انقلاب 57 بررسی کنیم. قبل از آن تاریخ روپوشی به نام مانتو در ایران به ندرت کاربرد داشت. اغلب خانم های محجبه یا چادر به سر می کردند و یا روسری را همراه با کت دامن یا کت شلوار می پوشیدند. بعد از انقلاب فرهنگی در سال 61، مانتو بیشتر در میان خانم ها رواج پیدا کرد و کم کم همه گیر شد. در آغاز راه ترندی وجود نداشت و مانتوهایی که خانم ها به تن می کردند شخصی دوز بودند. اما به مرور تولید ی ها شروع به دوخت آیتم جدیدی در میان لباس هایشان کردند و آن مانتو بود.

خاستگاه مانتو

مانتو از کلمه ی فرانسوی manteau گرفته شده است و معنی آن روپوشی است که بر روی لباس پوشیده می شود. آغاز مانتو را به قرون هفدهم و هجدهم میلادی نسبت می دهند. درست است که در ایران مانتو بعد از انقلاب متداول شد اما این لباس در کشورهای دیگر لباسی کاربردی بود. حتی قدمتش آن قدری هست که نتوانیم گذشته اش را به زنان یا مردان نسبت دهیم.

کاربرد مانتو در کشورهای دیگر چه بود؟

مانتویی که متداول بود و توسط زنان پوشیده می شد، مدلی بسته و گشاد داشت. این لباس به عنوان پوششی برای افراد پایین دست جامعه استفاده می شد. کسانی که به عنوان کارگر در جایی خدمت می کردند و برای جلوگیری از کثیف شدن لباس هایشان مانتو می پوشیدند. در برخی از منابع نگاه نژادپرستانه ای که به این لباس شده است را نقد کرده اند. یعنی اشراف روپوشی مانند مانتوهای یک شکل را بر تن خدمه ی خود می پوشاندند تا جایگاه متفاوت آن ها را نشان دهند. اما گاهی اشراف هم مدل هایی خاص از آن را برای خود برمی گزیدند و سبک های مختلف آن را با دوخت های زینتی در مراسم مختلف، به تن می کردند. در بعضی از آثار هنری نقاشی به جا مانده از گذشته، زنان و مردان اشراف را می بینیم که مانتو به عنوان لباس روی آن ها بود.

در بعضی از فرهنگ ها لباسی مانند مانتو برای افرادی که در دادگاه حاضر می شدند تعلق گرفته بود؛ کسانی مانند قضات، وکلا و کارمندان دادگاه.

به هرحال عمر این لباس در کشور زادگاهش به پایان رسید، اما سیاستمداران فرانسوی آن را به بعضی از مناطق و فرهنگ های دیگر دنیا پیشنهاد دادند. بعد از انقلاب ایران و به وجود آمدن نگاهی دیگر در ایران، رابط های سیاسی فرانسوی آن را به دولت ما هم پیشنهاد کردند که با تغییراتی جزئی پذیرفته شد.

شروع مانتو در ایران

موضوع جالب توجه این است که تا قبل از سلسله ی پهلوی در ایران و حکومت رضا شاه، مردان ایرانی ردایی به تن می کردند که تا حدودی شبیه به مانتوهای امروزی زنان بود. اما با اجباری شدن پوشیدن کت شلوار این لباس خاص و سنتی از میان لباس های ایرانی رخت بربست. از طرف دیگر با تأسیس مدارس در ایران و جمع شدن مکتب خانه ها وقتی که دختران و پسران شروع به مدرسه رفتن کردند لباس های فرم متحد الشکل برای آن ها در نظر گرفته شد که شبیه به مانتوهای امروزی بود.در مورد استفاده از مانتو در ایران اگر به تاریخ نگاه کنیم می توانیم ردپایی از آن را در میان پوشش زنان و مردان ایرانی به وفور پیدا کنیم. اما با تغییراتی که در پوشش با گذشت سال ها به وجود آمد، به مدت چند سال به فراموشی سپرده شد. موضوعی که امروز در کمد می خواهیم به آن بپردازیم نه گذشته ی چند هزار ساله ی آن، که تا حدود چهل سال اخیر را می خواهیم بررسی کنیم. یعنی مدهایی که این سال ها این لباس پرکاربرد از سر گذرانده و به خود دیده است را با شما در میان می گذاریم.

از عکس ها و تصاویری که از دهه 60 از استایل خیابانی و استایل بازیگران در فیلم ها به جا مانده یک تحلیل نسبی می توان بر روی سبک پوشش آن زمان داشت. هنوز منبع کاملا رسمی در مورد مانتو به راحتی پیدا نمی شود. بنابراین باید در میان مشاهدات و نظریاتی که از گذشته وجود دارد جستجو کرد.

فیلم هایی که منبع الهام مدل مانتو در دهه 60 هستند

از فیلم های آن دوره که زنان در آن حضور پررنگ تری داشتند و دارای محبوبیت در میان مردم بودند تنها به چند مورد می توانیم اشاره کنیم: مادر (مرحوم علی حاتمی)، پرده آخر (واروژ کریم مسیحی)، شاید وقتی دیگر (بهرام بیضایی)، پرنده کوچک خوشبختی (پوران درخشنده) و دزد عروسک ها (محمدرضا هنرمند).

استایل مانتو در نیمه اول دهه 60

از آن جایی که در سال های نخست سبک لباس ها بیشتر قالب و اندازه ی بدن بود، مانتو هم از همان استایل الهام گرفته بود. مانتوهایی با آستین بلند که اغلب آن ها یا با مچ سر آستین و دکمه بسته می شد و یا به صورت کش دوزی در قسمت مچ ختم می شد. اندازه ی بلندی آن ها معمولاً یا زیر زانو بود و یا بالای زانو قرار داشت. مدل مانتو ها از سبک بارانی ها الهام گرفته می شد. جلوی مانتوها یا دکمه های ساده دوخته می شد و یا به صورت جلو بسته بودند. یقه ی اغلب آن ها مردانه، گرد و یا ایستاده بودند. این پوشش با روسری و یا مقنعه های بلند کامل می شد. در بعضی از مدل ها که دامن بلندتری داشتند، کمربندی روی آن یا با قلاب و یا به صورت گره ای بسته می شد. روسری ها رنگ های ساده داشتند و جنسیت آن ها از پارچه های کرپ بود که زیاد هم لطیف نبودند.

رنگ های متداول در مانتو در دهه 60

رنگ مانتوها در آن دوران بیشتر خاکستری، مشکی، سرمه ای، قهوه ای و یا اگر قرار بود خیلی روشن باشد به ندرت کرم بود. شلواری که با این مانتوها ست می شد بنابر استایل ترند آن زمان جین ها و یا شلوارهای پارچه ای گشاد بود. استایل زنان در ایران در آن سال ها بیشتر الگو گرفته از استایل زنان اروپایی بود و تا جایی که مجلات مد اروپایی وارد می شد از آن ها برای انتخاب استایل الهام گرفته می شد.

تغییراتی که در مدل مانتو از نیمه ی دوم دهه 60 شروع شد

از نیمه های دهه 60 کم کم سبک مانتوها تغییر کردند و مدل های گشاد جایگزین مدل های فیت شدند. آستین ها با چین و یا پیلی های زیاد به حلقه متصل می شدند و خود مانتوها هم با شانه های برجسته و استفاده از اپل های بزرگ تغییر زیادی کردند. سر آستین ها به صورت پاکتی تا می خوردند و استایلیش ها کمی آن را بالاتر می کشیدند. اندازه ی قد مانتو ها بلند و حتی گاهی تا روی زمین ادامه داشت. اپل های بزرگ و گرد افراد را چهارشانه تر از اندام خودشان نشان می داد. البته مدل هایی که در استایل مانتو تغییر می کرد خارج از ترند روز اروپا نبود. در آن سال ها استایل به سمت اورسایز حرکت کرده بود و در ایران هم این اتفاق روی داده بود. اما رنگ هایی که در استایل مد روز اروپا و آمریکا استفاده می شد، رنگ هایی متنوع بودند و در ایران کماکان از رنگ های تیره استفاده می شد.

تغییرات در مانتو اندک اندک شکل گرفت

آن سال ها به علت جنگ و نبودن واردات، تنوع زیادی در پارچه ها و رنگ ها نبود. رنگ ها اغلب مانند گذشته تیره بودند و طیف گسترده ای نداشتند. مانتوها در جلو دکمه می خوردند و یقه های گرد و شکاری داشتند. نوع دیگری از یقه ها هم در مدل ها زیاد استفاده می شد و آن هم مدل های یقه بلیزری و یا انگلیسی های بزرگ بود. در این مدل ها به خاطر بزرگی یقه و همگردی که جلوی مانتو داشت به مدل چهار دکمه شهرت داشت. خود مانتوها مانند آستین هایشان گشاد و دارای پیلی و چین های زیاد بودند.

تغییراتی که در مدل مانتوها صورت می گرفت هم بیشتر در همان حال و هوای اورسایز بود. به عنوان مثال اورسایز بودن شامل دکمه ها هم می شد؛ دکمه های گرد بزرگ در مانتوها بیشتر مورد توجه قرار می گرفتند. از دیگر آیتم هایی که در مانتو استفاده می شد کمربند بود. گاهی این کمربند تنها جنبه ی تزیینی داشت و در پشت مانتو با دکمه ثابت می شد. اکنون و در سال 2021 با یک چرخش ترندی بازهم شاهد چنین مدل هایی هستیم. اپل های بزرگ که این بار به جای گرد بودن بیشتر تیز و سربالا هستند و در مانتو، بارانی و حتی کت ها استفاده می شوند.

مدل های جدید مانتو در اواخر دهه 60

در اواخر دهه 60 مدل های جدیدی وارد بازار شدند که کمی با گذشته متفاوت بودند. مانتوهایی که مانند پیراهن ها در قسمت کمر و یا پایین تر از کمر دامنی به آن متصل می شد. این دامن ها بعضی به صورت پلیسه بودند و بعضی هم به صورت چین دار. رنگ ها هنوز تیره بودند و شاید در موارد محدودی رنگ های سبز و یا بنفش، به طیف رنگی اضافه شده بودند. اما با همه ی این ها بیشتر خانم ها ترجیح می دادند از رنگ مشکی استفاده کنند.

تغییرات مانتو در دهه 70

در اوایل دهه 70 مدل ها با همان روند اواخر دهه 60 پیش رفتند. اما یکی از تفاوت های آن ها در تنوع پارچه ها بود. با پایان یافتن جنگ و تنوع پارچه، رنگ هایی که برای مانتو در دسترس قرار گرفتند بیشتر شد. در فیلم ها و سریال های تلویزیونی بعضاً از رنگ های روشن هم برای مانتو استفاده می شد و این روند در سطح جامعه هم شکل گرفته بود. استایل مانتو فقط شامل استایل خیابانی نبود، بلکه در مدارس هم مدل های مانتو به عنوان روپوش و یا لباس فرم مدرسه، به همین شکل استفاده می شد. در آن دوران یکی از مدل هایی که وارد استایل خانم ها شد مدل خفاشی بود. مانتوی خفاشی مدتی بسیار مورد توجه بود و افراد شیک پوش خیلی از این ترند استقبال کرده بودند.

به مرور آستین های بزرگ و مانتوهای گشاد محبوبیت خود را از دست دادند و استایل به سمت سادگی بیشتر پیش رفت. آستین رگلان یکی از مدل های محبوب آستین برای مانتو شد و جیب های بزرگ روی لباس، به عنوان یکی از مدل های ترندی در مانتو مورد استقبال قرار گرفت. دکمه های بزرگ هنوز هم محبوب بودند و رنگ ها کماکان تیره استفاده می شدند. اگر در آن سال ها وارد یک فروشگاه برای خرید مانتو می شدیم، بیشتر رگال ها را رنگ مشکی پر کرده بودند. در میان مانتوها تنها یک یا دو تا از رگال ها، به رنگ های دیگر اختصاص داشتند.

دهه 80 و تغییراتی که در مد مانتو چشمگیرتر شد

از اواخر دهه ی 70 کمی تغییر در روند مانتو به وجود آمد. مانتوهای اورسایز به مرور تنگ و تنگ تر شدند و مدل های تازه ی دیگری به عنوان ترند، مورد استفاده قرار گرفتند. یکی از مدل هایی که طرفدار زیادی داشت، مانتوهایی با بالاتنه ی تنگ و دامن کلوش و یا پیلی دار بلند بودند. این مدل از مانتو در تنوع رنگ هم پیشتاز بود و رنگ های تازه ای را وارد دنیای مد کرده بود. رنگ های آبی لاجوردی، بنفش آمیتیست و چند طیف از سبز از این دسته بودند. البته رنگ های تیره از جمله مشکی، سرمه ای و قهوه ای هنوز هم جایگاه ویژه ای داشتند. در بعضی از فیلم های سینمایی هنرپیشگان، مانتوهایی با رنگ های روشن حتی سفید به تن می کردند و تغییر استایل کم کم در جامعه پذیرفته می شد.

مدل های مانتو در فیلم های سینمایی

از نمونه های فیلم های سینمایی، می توانیم به فیلم دو زن خانم میلانی اشاره کنیم. در این فیلم بازیگران، خانم ها نیکی کریمی و مریلا زارعی با استایلی به مراتب جذاب تر از گذشته مقابل دوربین رفتند. روسری های بازیگران رنگ های شاد و گلدار داشتند و مانتوها هم مانند گذشته اورسایز نبودند. تغییر رنگ ها و پذیرفتن آن ها از روسری ها شروع شده بود و هنوز هم رنگ های شاد به مراتب کمتر شامل مانتوها می شدند.

هر چه به اواخر دهه 70 و اوایل دهه 80 نزدیک شدیم مانتوها تنگ تر شدند. این تغییر روند تا جایی بود که در دوره ای از زمان مانتوهایی به شکل پیراهن های مردانه بسیار ترند شدند. برای دوخت این مانتوها، از همان پارچه های چهارخانه و راه راه مدل های مردانه استفاده می شد. قد این مانتوها کوتاه و تا بالای زانو بود. کناره های آن هم به صورت دالبری برش می خورد و همان مدل لباس مردانه را تداعی می کرد. در یکی دو سال گذشته هم شاهد مدل هایی این چنینی بودیم. پارچه های پیچازی و چهارخانه به سبک پیراهن مردانه که برای مانتوهای زنانه بسیار ترند بودند.

دکمه های بزرگ مانتو جای خود را به دکمه مخفی یا منگنه دادند

دکمه های بزرگ کم کم محبوبیت خود را از دست دادند و دکمه های بعضاً مخفی و یا منگنه طرفدار پیدا کردند. مدل های دیگری که محبوبیت داشتند، اغلب ساده بودند و سبک خاصی در آن ها دیده نمی شد. انواع مدل های تنگ کمر کرستی بسیار پرطرفدار بودند. در کنار آن ها مدل های ساده ای که آیتم های اغراق آمیزی در آن ها استفاده نشده بود هم از ترندها بودند. از ترندهایی که در مانتوها جلب توجه بیشتری می کرد، آستین های کوتاه بود. آستین های سه ربع در کنار شلوار هایی که قدشان از همیشه کوتاه تر بود و به برمودا شهرت داشتند زیاد دیده می شدند. کسی که مانتویی با آستین بلند تا مچ داشت می پوشید، سعی می کرد تا جایی که امکان داشت آستینش را بالا بدهد.

کشمکش بین مزون داران مانتو و تولیدی ها

رنگ های روشن بیشتر در میان سلیقه ها جا باز کرده بودند و بعضاً رنگ آبی آسمانی و صورتی و کرم روشن طرفدار زیادی پیدا کرده بودند. از اواسط دهه 80 به بعد کار تولید و طراحی مانتو از دست تولیدکنندگان انبوه به سمت مزون ها کشیده شد. تا جایی که تولیدکنندگانی که کمتر حاضر به ریسک تولید مانتو با مدل های خاص بودند، از میدان رقابت مزون داران مانتو عقب ماندند. مزون داران ایده، پارچه و طرح های جدید را وارد سلیقه ی مشتریان کردند و بازار برای تقاضای مدل های جدید و خاص روزبه روز داغ تر شد.

طرح های اصیل ایرانی بر روی مانتوها چشمگیر شدند

مدل های مختلف زیادی را در سال های اخیر شاهد بوده ایم. طرح های مختلف شامل بر روی آستین، مانتوهای بدون دکمه، انواع پارچه های مدل دار و طرح دار و رنگ های شاد است. با ورود مزون دارانی که تخصص در تولید مانتو دارند، به بازار داغ مدل های متنوع، بسیاری از تولیدکنندگان تلاش کردند دوباره وارد میدان رقابت شوند و تا حدودی هم موفق بوده اند.

از زمانی که قدم های جدیدی برای مدل های مانتو برداشته شد، پیشنهادهای خوبی هم برای آن ها داده شد. از جمله ی پیشنهادها، استفاده از طراحی های اصیل ایرانی، طرح های اسلیمی، مدل ها و سوزن دوزی های برگرفته از نقاط مختلف کشور بود. انصافاً مدل هایی که توسط طراحان ارائه شدند و در نمایشگاه های مختلف داخلی به نمایش درآمدند، زیبایی زبانزدی دارند.

در کنار مدل های ماکسیمال و شلوغ، مدل های مینیمال، همیشه طرفداران خاص خود را داشته اند و تا مدت ها مورد استفاده قرار می گیرند.