معرفی شهر تاریخی تیسفون

تیسپون یا تیسفون نام یکی از پایتخت های باستانی ایران است که در کشور عراقِ امروزی جای گرفته است. این شهر در دوران اشکانیان به عنوان پایتخت غربی ایران در منطقهٔ میان رودان ساخته شد، و در دوران ساسانی ارزش خود را به عنوان مرکز نیروی سیاسی و اقتصادی نگهداشت. پس از حمله اعراب به ایران، شهر تیسفون به تاراج رفت و رفته رفته متروکه گشت. در اصل شهر تیسفون دارای هفت شهر در خود بود. شهرها عبارت بودند از: ۱. تیسفون ۲. اسپانبر ۳. وه اندیو خسرو ۴.سلوکیه یا ویه اردشیر ۵. درزنیدان ۶. ساباط یا بلاش آباد ۷. ماحوزاتیسفون نزدیک به ششصد سال پایتخت ایران بود و از گودرز دوم (حک: ۴۱–۵۱ میلادی) تا اردوان پنجم (حک: ۲۵۹–۲۲۶ میلادی) در دورهٔ اشکانیان، و از اردشیر یکم (حک: ۲۲۶–۲۴۱ میلادی) تا یزدگرد سوم (حک: ۱۱–۳۱/ ۶۳۲–۶۵۱) در دورهٔ ساسانیان در تیسفون شهریاری کردند. پس از اسلام سلمان فارسی در روزگار فرمانروایی عمر شهریار تیسفون شد.کاخ با شکوه ساسانیان را که هنوز آثار آن در جانب خاوری دجله نمایان است، اعراب ایوان کسری نام دادند. این ایوان چنان که یعقوبی گوید در شهر اسپانبر واقع بود. ساختمان مهم دیگری نیز بود که کاخ سفید نامیده می شد و در یک مایلی شمال شهر کهنه دیده می شد ولی این ساختمان از آغاز سده ۴ ه‍. ق چنان رو به ویرانی و رُمبش رفت که اثری از آن نماند و از این روی است که تاریخ نویسان پس از آن، کاخ سفید و ایوان کسری، هر دو را با نام طاق کسری دانسته اند و آن، یگانه جامانده ایست که تا امروز از بناها و کاخهای پادشاهان ساسانی در آن جایگاه پایدار مانده است.

پیشینه شهر تیسفون

تیسفون در زمان اشکانیان بنیاد گذاشته شد. این شهر پایتخت شاهنشاهی اشکانیان و سپس ساسانیان تا پیروزی اعراب بر ایران بود.تیسفون پایتخت زمستانی ساسانیان بود. در تیسفون در زمانی که پایتخت پادشاهان اشکانی بود گویا زبان پارتی، زبان شاه و درباریان و مردم پایتخت بوده است. هنگامی که تیسفون پایتخت پادشاهان ساسانی شد پارسی میانه زبان دربار و تا اندازه ای زبان مردم شهر شد.پس از گرفتن شهر به دست عرب ها، سلمان پارسی، به فرمانداری این شهر به دست عمر بن الخطاب برگزیده شد. از آنجا که تیسفون پایتخت بزرگ ترین فرمانروایی آن دوران بود، دارایی فراوانی در آن گرد آمده بود، به همین روی فرستادن جنگ آوردها (غنائم) چند ماه به درازا انجامید. در آینده یعنی در دوره عباسیان شهر ویران و از تکه های کاخ ها و ساختمان های شهر در ساخت شهر نوینی در همان نزدیکی به نام بغداد بهره گرفته شد.هنگامی عرب ها بر تیسفون دست پیدا کردند، پس از این که پردهٔ گوهر نشان و فرش زربفت آن را با نام غنیمت تکه تکه کرده میان سربازان بخش کردند به ساخت مایه های آن نیز چشم دوختند. نخستین خلفای عباسی پس از این که تکه های بزرگ سنگ مرمری را که نمای بیرونی ساختمان را می پوشاند برای برپا کردن کاخ های نوینشان از آن جا به جای های دیگری بردند، دستور دادند که از آجرهای آن نیز به کار گرفته شود، ولی پس از چندی پی بردند که این کار خود دارای هزینه فراوانی است و از آن چشم پوشی کردند.

جاذبه شهر تیسفون

شهر باستانی تیسفون در کنار رود دجله یعنی در ۳۵ کیلومتری جنوب بغداد امروزی واقع است. تیسفون تاریخچه ای بسیار دیرینه داشته و در سال ۱۲۰ قبل از میلاد ساخته شد و بزرگ ترین شهر در بین النهرین بود. همچنین از سال ۵۷۰ تا ۶۳۷ بعد از میلاد (تا پیروزی مسلمانان) نیز بزرگ ترین شهر جهان محسوب می شد. امروزه تنها قسمت باقیمانده از این شهر طاق باشکوه کسری است. این طاق به عنوان قصر پادشاه ساسانی (خسرو اول) در اواخر قرن ششم هجری استفاده می شد. گفتنی است که طاق کسری بزرگ ترین طاق آجری و بدون داربست جهان است.نقشه ها و مرزبندی های سیاسی امروزی، تیسفون را یکی از شهرهای عراق می دانند اما اگر قرار باشد فرهنگ و تاریخ یک سرزمین را از مرزهای سیاسی آن استثنا کنیم، تیسفون یکی از شهرهای ایرانی عراق بوده که در دوران اشکانیان در منطقه میان رودان به عنوان پایتخت غربی ایران بنا نهاده شد و در دوران ساسانیان هم اهمیت خود را به عنوان مرکز قدرت سیاسی و اقتصادی حفظ نمود.مهرداد یکم، پادشاه اشکانیان، پس از شکست یونان و پیوستن به بابلیان، تیسفون را تأسیس کرد و آن جا را محل اقامت خانواده ی سلطنتی قرار دارد. تیسفون طبق قوانین اشکانیان مرکز فعالیت های اقتصادی و سیاسی قرار گرفت و در سال ۵۸ قبل از میلاد، پایتخت اشکانیان شد. به منظور بین المللی شدن به تدریج شهر آمیزه ای از فرهنگ های مختلف شد. به طوری که در تیسفون فرهنگ هلنیستی پایتخت سلوکیه (فرهنگی یونانی) و دیگر فرهنگ های مختلف دیده می شد.در سال ۲۲۶ بعد از میلاد، اداره ی شهر به دست امپراطوری ساسانیان افتاد و تیسفون دوباره رونق گرفت. قدیمی ترین بخش تیسفون، بخش شرقی شهر بوده که در کتب عربی از این بخش با نام «شهر قدیمی» یاد شده است. در این قسمت کاخ سفید باستانی ساسانیان واقع شده است. همچنین بخش شرقی تیسفون به «اسپانبر» معروف بود که به دلیل وجود تالار های زیبا و باشکوه، بازی های مختلف، اصطبل ها و حمام های زیبا به شهرت رسید.پس از تصرف کوتاه رومیان، اداره ی تیسفون به دست خسرو یکم، پادشاه ساسانی، افتاد. او شروع به ساخت بنایی بلند با طاق هایی زیبا کرد. طول هر یک از این طاق ها ۳۷ متر و عرض آن ها ۲۶ متر بود. ضخامت بالای هر طاق ۱ متر و ضخامت پایه ی آن ها ۷ متر است. این طاق بزرگ ترین طاق آجری در جهان است.پس از تصرف تیسفون در سال ۶۳۷ بعد از میلاد توسط اعراب، آن ها از این مکان به عنوان مسجد استفاده کردند. تا اینکه به تدریج این منطقه خالی از سکنه شد. پس از آن در قرن هشتم هجری ساکنان جدید بغداد از باقیمانده های شهر به عنوان مصالح برای ساخت و ساز استفاده کنید. سیل های سال های قبل شهر را به کلی تخریب کرده بود. تنها یک سوم طاق کسری نیز از سیل در امان مانده بود.ویرانه های آجری طاق کسری تنها بقایای شهر تیسفون است که برای ۷ قرن پا برجا مانده و یادگاری از پادشاهی ایرانیان و سلسله های اشکانی و ساسانی محسوب می شود.تیسفون یا طاق کسری در حقیقت ترجمه لفظی ایوان مدائن به زبان عربی است. این ایوان 43 متر ارتفاع و 25 متر عرض دارد و بر دیوارهایی با قطر 4 تا 7 متر استوار است و در سال 1880 ویران شد.ورودی اصلی این کاخ مهم ترین بخش آن می باشد که بقایای آن هنوز پابرجاست که به شکل ایوانی بلند رو به خارج ساخته شده بود و سالن مستطیل شکلی در پشت آن واقع شده است. طاق بزرگ هلالی شکل بخش مرکزی را می پوشاند و در کناره های بخش مرکزی که محور اصلی سازه را تشکیل می داد، اتاق ها، راهروها و تالارها با پوشش گنبدی و گهواره ای قرار گرفته اند.جالب است بدانید که نور تالار اصلی توسط 150 دریچه تأمین می شده و طاق عظیم ایوان کسری بر روی دیواره های سرتاسری و بدون هیچ گونه ستونی بنا شده بود. بخش جلویی هلالی بزرگ و قسمتی از نمای اصلی کاخ هنوز هم در همان مکان وجود دارد.طاق کسری یا ایوان خسرو عظیم ترین بنای ساسانی و یکی از شاخصه های معماری جهان به حساب می آید. تیسفون یا طاق کسری در واقع برگردان ایوان مدائن به زبان عربی است. ارتفاع این ایوان 43 متر و پهنای آن 25 متر می باشد و با دیوارهایی به قطوری 4 تا 7 متر پابرجاست است و در سال 1880 ویران شد. بر دیواره های طاق کسری تصاویری از فتح شهر انطاکیه توسط ساسانیان نقش بسته است.کاخ ساسانی ها در محله سابق «اسپانبر» Aspanbar قرار داشته و ترکیبی از باغ ها، حیاط ها و تالارهایی بوده است که طاق کسری امروزه، در میان آن پابرجا بوده است. در جنوب طاق کسری ویرانه هایی بنام «خزانه کسری» یا Khazanat Kersa وجود دارد و محل دیگری به نام بستان کسری نامیده می شود که به آن «رومگان» نیز اطلاق می شد و خسرو اول پس از فتح انطاکیه عده ای از مردم آن شهر را به پایتخت خود منتقل کرد و شهر جدید را برای آن ها بنا نهاداما تیسفون اصلی در شرق رود دجله حصاری به شکل کمان داشت و برج های متعددی در این حصار وجود داشتند که آثارشان هنوز باقی است و مساحت مجموع زمینی که در زیر آن وجود داشت از 58 هکتار تجاوز نمی کرد و آن را به زبان عربی «مدینه العتیقه» نام گذاری کرده بودند. در نتیجه کاوش های باستان شناسی که در سال های 1928 و 1929 در این منطقه صورت گرفته پدیده هایی شبیه کلیسا از دوره ساسانیان آشکار شد.بخشی از مدائن را که در غرب دجله قرار دارد دیواره هایی حصار مانند از آجر احاطه کرده بود و بیشتر آجرهای آن شهر از شهر بابل به این محل آورده شده بود و در محل کهن ترین ساختمان این شهر یعنی سلوکیه برپا شده بود.اردشیر بخشی از آن را تعمیر کرده و به آن نام «وه اردشیر» داد (ترجمه واژه اردشیر خوب یا خانه اردشیر). وه اردشیر مرکز اصلی و مهم مسیحیان ایران و مقر «کاتولیکوس» پیشوای مذهبی آنان بود و کلیسایی در آن بنا شده بود که به فرمان شاپور دوم تخریب شد و بعد از مرگ این پادشاه مجدداً آن را بنا نهادند.

طاق کسری

ایوان خسرو یا طاق کسری یا ایوان مدائن برجسته ترین یادگار شاهنشاهی ساسانی، در تیسفون واقع در کشور عراق کنونی است. ایوان طاق کسری به عرض ۲۵متر پس از پل گاومیشان در ایران، عریض ترین طاق معماری باستان است. این ایوان بلندی تقریبی ۳۰ متر و پهنایی نزدیک به ۴۳ متر دارد. ارتفاع نمای عمارت زمانی به ۷ متر بلندتر از ارتفاع طاق می رسید.کاخ تیسفون و به خصوص ایوان باشکوه آن در زمان ساسانیان محل برگزاری دیدارهای مهم، بارعام و همچنین محل برگزاری جشن های سنتی مانند نوروز در حضور شاهنشاه ساسانی بوده است.در زمان حمله اعراب به ایران، این کاخ، در سدهٔ هفتم میلادی غارت شد. سپس مدتی بعد از آن به عنوان مسجد استفاده شد و پس از آن کم کم متروکه شد. اما همیشه زیبایی و عظمت این کاخ مورد توجه و حیرت شاعران، جهانگردان و تاریخ نگاران بوده است.مشهور است که فرش معروف بهار خسرو در این ایوان پهن شده بود که در زمان هجوم اعراب تکه تکه شد.متعددی بر روی این بنای تاریخی انجام شده، که شامل عکس هایی بسیار نفیس می شود که قبل از اینکه یک سوم بنا در سیل ۱۸۸۸ میلادی تخریب شود گرفته شده و در سفرنامه ژان دیولافوا به چاپ رسیده است.کسری کلمه ای عربی است که عرب ها پادشاهان ساسانی را به آن لقب می خوانده اند و آن کلمه معرب اسم خسرو اول و خسرو دوم است که به آهنگ و لهجهٔ عربی درآمده. داستان کوشش المنصور خلیفه عباسی در تخریب کاخ ساسانیان معروف است که او نخست شروع به تخریب کرد و چون دید که آن عمل خرج گزاف دارد و کاری دشوار است، از ادامه کار منصرف شد.

و در پایان...

این شهر در دوران اشکانیان به عنوان پایتخت غربی ایران در منطقه میان رودان بنا نهاده شد و در دوران ساسانی اهمیت خود را به عنوان مرکز قدرت سیاسی و اقتصادی حفظ کرد. پس از حمله اعراب به ایران، شهر تیسفون به تاراج رفت و رفته رفته متروکه شد.تیسفون در غرب رود دجله قرار داشته و هم پایتخت اشکانیان بوده و هم پایتخت ساسانیان. این شهر هم اکنون در 30 کیلومتری بغداد پایتخت کشور عراق قرار دارد.تیسفون پایتخت زمستانی پادشاهان ایران بوده و بناهای آن یکی از باارزشترین بناهای به جا مانده از ایران باستان است و طاق معروف کسری یا طاق خسرو و یا ایوان مدائن در این شهر قرار دارد. این شهر در سال 637 میلادی به دست اعراب افتاد و گنجینه ساسانی در این شهر به غارت رفت.طاق کسری یا ایوان خسرو عظیم ترین بنای ساسانی و یکی از شاخصه های معماری جهان به شمار می آید. تیسپون یا طاق کسری در واقع برگردان ایوان مدائن به زبان عربی است.این ایوان43 متر ارتفاع و 25متر پهنا دارد و بر دیوارهایی با قطر 4 تا 7 متراستوار است و در سال 1880 فرو ریخت. بر بدنه طاق کسری تصاویری از فتح شهر انطاکیه توسط ساسانیان نقاشی شده بود.مهمترین قسمت این کاخ، که بقایای آن هنوز پابرجاست، ورودی اصلی آن است که به شکل ایوانی بلند روبه خارج ساخته شده بود و تالار مستطیل شکلی در پشت آن قرار داشته است.امیدواریم از خواندن این مطالب لذت ببرید با ساعد نیوز همراه باشید.

معرفی شهر کاراکاس