طلاق صوری چیست؟ و راه اثبات آن چگونه است؟

طلاق گرفتن ، مانند هر عمل حقوقی دیگری ، نیازمند آن است که با قصد و اراده شخص انجام شده باشد و در غیر این صورت ، طلاق هایی که به صورت غیر واقعی یا اصطلاحا به طور صوری انجام شده باشند ، از لحاظ حقوقی ، باطل و بلا اثر خواهند بود . متاسفانه ، در حال حاضر ، برخی افراد ، برای اینکه از برخی مزایای قانونی ، مانند برخورداری از مستمری پدر فوت شده و یا معافیت فرزندان از انجام خدمت سربازی استفاده کنند ، اقدام به طلاق صوری می نمایند. در حالی که اگر اثبات بشود که طلاق صوری بوده است ، نه تنها از حقوق مذکور بی بهره می مانند ، ممکن است حتی در مواردی ، با ضمانت های اجرایی برای استرداد حقوق دریافت شده نیز مواجه شوند . به همین مناسبت ، گاهی این سوال مطرح می شود که آیا اثبات صوری بودن طلاق امکان پذیر است ؟ در صورتی که پاسخ به این سوال مثبت باشد ، لازم است به این سوال نیز پرداخت که با چه روش هایی می توان به اثبات طلاق صوری پرداخت و به عبارت دیگر ، دلایل و مدارک اثبات طلاق صوری چیست ؟ برای پرداختن به این سوالات ، در ادامه این مقاله ، به ترتیب به این موضوعات خواهیم پرداخت که روش های اثبات طلاق صوری شامل چه مواردی است ، دلایل اثبات طلاق صوری چیست و مدارک اثبات طلاق صوری کدام هستند .

طلاق صوری

به طور کل ، طلاق به عملی گفته می شود که مرد ، با انجام دادن آن ، قصد دارد به زندگی مشترک خود با همسرش پایان دهد . مطابق قانون ، مرد حق دارد هر زمان بخواهد همسر خود را طلاق داده و زن نیز تحت شرایطی حق طلاق خواهد داشت و همچنین زن و شوهر نیز می توانند برای طلاق توافقی اقدام کنند . با این حال، زمانی که مردی می خواهد همسر خود را طلاق بدهد ، بر اساس قانون باید شرایطی داشته باشد تا این طلاق به صورت صحیح و قانونی انجام شده و آثار قانونی خود را بر جای بگذارد . یکی از شرایط مهمی که برای طلاق وجود دارد ، این است که شوهر ( به عنوان شخصی که حق دارد همسرش را طلاق دهد ) و یا هر دوی زوجین ( برای طلاق توافقی ) قصد واقعی برای طلاق داشته باشند و به اصطلاح حقوقی ، ” قاصد” باشند . بدین معنی که هنگام طلاق ، واقعا تصمیم داشته باشند از هم جدا گردند و به عبارت دیگر ، بخواهند به همدیگر نامحرم شده و به رابطه زوجیت خود پایان دهند . با توجه به وجود این شرط مهم میباشد که چنانچه به عنوان مثال، مردی واقعا تصمیم نداشته باشد همسر خویش را طلاق دهد و تنها به خاطر بهره مندی از آثار مزایای قانونی برای خود ، همسر و یا فرزندانش مبادرت به طلاق دادن زن خود کند ، طلاق صوری اتفاق افتاده است .

روش های اثبات طلاق صوری

طلاق گرفتن در ایران ، با روش های مختلفی امکان پذیر است که این روش ها ، به موجب قانون و نیز رویه قضایی مشخص است . از جمله روش های طلاق ، می توان به طلاق از جانب مرد ، طلاق به درخواست زن و نیز طلاق توافقی با خواست و اراده طرفین اشاره نمود . اما نکته مشترک در انواع طلاق ، آن است که مانند هر عمل حقوقی دیگری ، قصد و اراده ای برای طلاق وجود داشته باشد و تشریفات طلاق ، به درستی انجام شوند . لذا هر چند که در قوانین و مقررات ایران ، اصطلاحی تحت عنوان طلاق صوری پیش بینی نشده است ، با این حال ، قانون مدنی ، برای معامله صوری ، ضمانت اجرای بطلان و بلا اثر بودن چنین معامله ای را پیش بینی کرده است و از این منظر ، می توان طلاق بدون قصد واقعی برای طلاق را به لحاظ شرعی و نیز قانونی ، باطل دانست ؛ به نحوی که هیچ اثر حقوقی ایجاد نخواهد کرد. متاسفانه ، در حال حاضر ، برخی خانم ها برای اینکه بتوانند از مستمری پدر فوت شده شان استفاده نمایند ، اقدام به انجام طلاق های صوری می نمایند . همچنین ، طلاق های صوری با هدف معاف نمودن فرزندان پسر از انجام خدمت سربازی نیز تا حدی افزایش یافته است . اما نکته مهمی که در این خصوص وجود دارد ، آن است که اگر اثبات شود طلاق ، به صورت صوری انجام شده است ، تعلق مزایای تعلق گرفته به شخص ، منتفی خواهد شد. به عنوان نمونه ، اگر اثبات شود که طلاق صوری والدین ، برای معافیت فرزند پسر از خدمت سربازی انجام گرفته است ، آن شخص به خدمت سربازی فرستاده می شود و کارت معافیت وی باطل می گردد . همچنین اگر با هر روشی ، اثبات شود که طلاق صوری ، برای دریافت مستمری بازماندگان بوده است ، مستمری زن قطع خواهد شد. اما سوال مهمی که در این خصوص ممکن است مطرح شود ، آن است که روش های اثبات طلاق صوری چیست و چگونه می توان صوری بودن طلاق را اثبات نمود ؟ در پاسخ به این سوال ، باید گفت که اصولا اگر خانمی بعد از طلاق ، بخواهد از مستمری پدر فوت شده بهره مند شود ، سازمان تامین اجتماعی ، مدارک لازم از جمله برگه طلاق نامه را از وی مطالبه می نماید و همچنین ، بازرسی های لازم را در این خصوص انجام می دهد و ممکن است از صوری بودن طلاق مطلع شود. یا در مورد معافیت فرزندان ، علاوه بر ارائه سند طلاق ، باید مدت سی ماه از ثبت طلاق در محضر گذشته باشد تا کارت معافیت دائم صادر شود و در طول این مدت ، معافیت مشمولان ، به صورت موقتی است و اگر اثبات شود طلاق صوری بوده ، کارت معافیت ایشان باطل و به خدمت سربازی معرفی خواهند شد . لذا در عمده موارد ، سازمان های مذکور ، با روش هایی ، صوری بودن یا نبودن طلاق را مورد بررسی قرار می دهند. با این وجود ، ممکن است که پس از ثبت طلاق در محضر ، زوجین طلاق گرفته ، در قالب رجوع از طلاق ، یا صیغه 99 ساله ، مجددا با یکدیگر پیوند زوجیت منعقد نمایند . در این شرایط ، که مشخص می شود که طلاق صوری برای برخورداری از مزایای قانونی بوده است ، اگر با هر روشی معلوم شود که طلاق صوری بوده است ، مزایای تعلق گرفته ، منتفی می شود. روش های اثبات صوری بودن طلاق ، مختلف و متعدد هستند . ممکن است با انجام بازرسی توسط سازمان تامین اجتماعی ، صوری بودن طلاق اثبات شود . علاوه بر این ، گاهی ممکن است اشخاصی معترض صوری بودن طلاق باشند و قصد داشته باشند تا با ارائه مدارک و دلایل لازم ، صوری بودن طلاق را اثبات نمایند.

طلاق صوری برای معافیت فرزند از سربازی

از اساسی ترین دلایلی که اشخاص امکان دارد برای دریافت آوردن آن راضی به اجرای طلاق صوری شوند ، طلاق صوری جهت اخذ معافیت فرزند از خدمت سربازی میباشد . در این گونه شرایط ، زن و شوهر برای آنکه پسرشان بتواند معافیت از خدمت سربازی دریافت کند ، به شکل صوری و غیر واقعی از هم طلاق میگیرند و بعد ، یا از طلاق رجوع می کنند و یا صیغه 99 ساله منعقد می کنند .(صیغه نود و نه ساله هم همان عقد موقت است و تعداد سال عقد، ماهیت آن را تغییر نمی دهد. در این گونه صیغه زن حق ارث بردن از شوهر را نخواهد داشت ، به علاوه مشخص کردن مهریه برای این عقد الزامی میباشد اما زن در حالتی مستحق نفقه خواهد بود که در ضمن عقد برای زن شرط شده باشد ) البته گرفتن معافیت از خدمت سربازی برای پسرانی که پدر و مادرشان از هم جدا شده اند، نیازمند آن میباشد که شرایطی وجود داشته باشد ؛ به عنوان مثال اینکه آن فرزند ، باید تنها فرزند ذکور ( پسر ) آن مادر باشد و کفالت یا سرپرستی و به عبارتی تامین هزینه های زندگی مادر توسط آن پسر تامین شود . همچنین پسر به سن قانونی 18 سال رسیده باشد و مادر ، ازدواج مجدد نکرده باشد . به غیر از اینها ، جدیدا برای جلوگیری از اثر طلاق صوری والدین با انگیزه کسب معافیت سربازی توسط فرزندشان ، قانونی تصویب گردیده است که بر اساس آن برای اخذ کارت معافیت از خدمت ، بایستی سی ماه ( دو سال و نیم ) از تاریخ طلاق بائن و یا طلاق رجعی گذشته باشد . در این مدت سی ماهه ، صرفا معافیت موقت به فرزند تعلق می گیرد و پس از سی ماه ، چنانچه شرایط وجود داشت معافیت دائمی می گردد .( طلاق بائن اصطلاحا به طلاقی اطلاق میگردد که در آن امکان برگشت و رجوع زوج به زوجه وجود ندارد بدین معنی که پس از صادر شدن حکم طلاق، طرفین قادر نیستند بر مبنای همان عقد ازدواج قبلی و بدون نیاز به انعقاد عقد ازدواج مجدد دوباره به یکدیگر رجوع نمایند. در طلاق رجعی ،بعد از طلاق و در طول مدت عده طلاق ، مرد قادر است به همسر خود رجوع نماید و بدون اینکه نیاز به عقد نکاح مجددی باشد ، با وی زندگی کند . قابل ذکر میباشد که رجوع مرد در طلاق رجعی کاملا به اراده خود وی است و زن نمی تواند مانع رجوع مرد بشود ) بدین ترتیب ، همانگونه که مشاهده کردید ، با این شرایط سخت سعی شده است تا از اجرای طلاق های صوری جهت گرفتن معافیت از خدمت جلوگیری گردد و صرفا بعد از سی ماه از طلاق غیر صوری یا واقعی والدین است که کارت معافیت دائم صادر می گردد .چنانچه هم طی شرایطی معلوم گردد که طلاق صوری بوده است ، آثار طلاق صوری بر آن حاصل نشده و فرزند میبایست به خدمت سربازی فرستاده شود .

طلاق صوری برای خروج از کشور

خروج از کشور دلیل دیگری می­ تواند باشد که افراد به طلاق صوری روی می­­ آورند که البته به اندازه علت های قبلی چندان شایع نیست. در این حالت زوج با رضایت ساده در دفتر اسناد رسمی می ­تواند رضایت خود را نسبت به خروج زوجه از کشور اعلام کند.

طلاق صوری برای دریافت مستمری

مطابق قانون ، در صورتی که دختری پدرش فوت کرده باشد ، به شرط اینکه شغل و شوهر نداشته باشد ، می تواند به سهم خود از مستمری پدر استفاده کند . اما چنانچه دختر قبلا ازدواج کرده باشد و بعد طلاق گرفته باشد نیز این حکم قانونی در مورد او کاربرد دارد و قادر است با اثبات طلاق و عدم اشتغال به کار ، از مستمری پدر خویش استفاده نماید. به همین علت ، یکی دیگر از موارد طلاق صوری ، طلاق جهت گرفتن مستمری تامین اجتماعی میباشد ؛ بدین صورت که خانمی برای آنکه بتواند از مستمری پدر فوت شده خویش استفاده کند ، مبادرت به طلاق صوری از همسر خود می کند و یا آنکه شوهرش او را طلاق می دهد تا زن از مستمری پدر خود بهره مند گردد و بعد ، چنانچه طلاق از نوع طلاق رجعی باشد ، شوهر در مدت عده به زن رجوع می کند و بدون اینکه عملا از هم جدا شده باشند ، به زندگی مشترک شان ادامه می هند . در اینجا میبایست اشاره نمود که بر اساس قانون حمایت خانواده ، در صورتی که مردی همسرش را طلاق داده باشد و بعد به زن رجوع کند ، مکلف است اقدام به ثبت رجوع از طلاق نماید ؛ در غیر این صورت امکان دارد به مجازات عدم ثبت رجوع از طلاق محکوم گردد. یا اینکه ممکن است چنانچه طلاق از نوع طلاق بائن بوده و مرد نتواند در مدت عده به زن رجوع نماید ، زن و شوهر این بار با صیغه موقت طولانی مدت به زوجیت هم در آیند . به علاوه میبایست متذکر شویم که این قبیل اقدامات جهت گرفتن مستمری ، علاوه بر اینکه خلاف قانون و سبب تضییع حقوق دیگر افراد می شود ، گاها سبب مشکلات و معضلاتی برای خود زن و مرد نیز می گردد . چرا که زن ، با این اقدام عملا حقوق قانونی خود که به موجب ازدواج دائمی به وی تعلق می گیرد را از بین می برد ؛ به این صورت که با ازدواج موقت ، رابطه توارث میان زن و شوهر برقرار نمی شود و اگر مرد فوت کند ، زن دیگر از او ارث نمی برد . علاوه بر این ، سازمان تامین اجتماعی در صورتی اقدام به برقراری مستمری برای زن می کند که آن زن واقعا شاغل نبوده و درآمدی نداشته باشد ؛ به علاوه امکان دارد با روش هایی ، صوری بودن طلاق مشخص گردد برای مثال با تحقیقات محلی پیگیری نمایند که آیا حقیقتا زن و شوهر از هم جدا شده اند و یا اینکه طلاق به صورت صوری بوده است . در همین بین ، چنانچه مشخص گردد که طلاق به شکل صوری جهت گرفتن مستمری پدر فوت شده انجام گرفته است ، مستمری زن قطع می گردد و حتی زن را محکوم به بازپرداخت مستمری میکنند که با طلاق صوری و به صورت غیر قانونی به وی تعلق گرفته است ؛ چون طلاق صوری اثری ندارد .

دلایل اثبات طلاق صوری

همانطور که در قسمت قبل توضیح داده شد ، علاوه بر انجام بازرسی های سازمان ها که ممکن است منجر به اثبات صوری بودن طلاق برای دریافت مستمری یا معافیت سربازی شود ، ممکن است برخی اشخاص ، بخواهند با ارائه دلایل و مدارک لازم ، صوری بودن طلاق را اثبات نمایند. به عنوان نمونه ، زمانی که زنی قصد دارد مستمری پدر فوت شده اش را پس از گرفتن طلاق صوری مطالبه نماید ، از آن جهت که سهم سایرین از جمله مادر و یا خواهرش ممکن است کاهش پیدا نماید ، ممکن است با اعتراض این اشخاص مواجه شود . لذا این سوال مطرح می شود که دلایل اثبات طلاق صوری چیست و با چه دلایلی می توان صوری بودن طلاق را اثبات نمود ؟ البته ، باید ابتدائا به این نکته توجه داشت که ثبت طلاق در شناسنامه ، به منزله عدم صوری بودن طلاق است و مدعی ، باید با آوردن دلایل کافی ، خلاف آن را اثبات نماید. در پاسخ به اینکه با چه دلایلی می توان صوری بودن طلاق را اثبات نمود ، باید گفت که اصولا هر گونه دلیل و مدرکی که شخص در اختیار داشته و بتواند به سازمان تامین اجتماعی ارائه نماید ، می توان به وسیله آن ، اثبات صوری بودن طلاق را انجام داد . به عنوان نمونه ، اگر بازرسان سازمان ، اقدام به انجام تحقیق نمودند ، می توان موضوع صوری بودن طلاق را با ایشان در میان گذاشت. علاوه بر این ، ممکن است که پس از وصل شدن مستمری ، اهالی محل یا شهودی وجود داشته باشند که بتوانند در خصوص وجود رابطه زوجیت بین زن و مرد ، حتی بعد از طلاق صوری ، شهادت بدهند و با این دلیل ، ثابت شود که زن و مرد هنوز با هم در یک منزل زندگی می کنند . در این حالت ، کافی است که استشهادیه ای تنظیم نموده و به شعبه سازمان تامین اجتماعی ارائه نمود . همچنین ، در صورتی که زن و مردی در قالب عقد موقت یا صیغه 99 ساله ، پس از طلاق ، با یکدیگر ازدواج کرده باشند ، اگر صیغه نامه آن ها در دسترس باشد یا در دفتر ازدواج به ثبت رسیده باشد ، می توان به استناد این دلایل و مدارک ، برای اثبات صوری بودن طلاق ، اقدام نمود . لازم به ذکر است که پس از ارائه دلایل و مدارک لازم برای اثبات طلاق صوری ، سازمان تامین اجتماعی ، موضوع را در کمیته ای که به این منظور تشکیل شده است ، مورد بررسی قرار داده و اگر اثبات شود که طلاق به صورت غیر واقعی یا صوری انجام شده و زوجین ، هنوز در حال زندگی مشترک هستند ، نه تنها دریافت مستمری قطع خواهد شد ، بلکه بر اساس قانون تامین اجتماعی ، به پرداخت جزای نقدی ، معادل دو برابر خسارت های وارد شده به سازمان محکوم خواهد شد و در صورت تکرار ، به حبس از دو ماه تا شش ماه محکوم می گردد .

مدارک اثبات طلاق صوری

در قسمت های قبل ، در مورد روش های اثبات طلاق صوری و همچنین دلایلی که می توان به موجب آنها ، صوری بودن طلاق را اثبات نمود ، صحبت نمودیم و همانطور که اشاره شد ، هر دلیلی که برای اثبات طلاق صوری در دسترس باشد ، افراد می توانند به واسطه آن ، صوری بودن طلاق را اثبات نمایند . به علاوه اینکه سازمان تامین اجتماعی نیز می تواند با استفاده از بازرسی های خود ، طلاق های صوری را کشف و مستمری های آنان را قطع نماید. با این حال ، ممکن است این سوال همچنان مطرح شود که مدارک اثبات طلاق صوری چیست و با چه مدارکی می توان طلاق صوری را اثبات نمود ؟ در پاسخ به این سوال ، باید گفت که اصولا طلاق نامه ثبت شده در محضر ، دلیل محکمی برای اثبات صوری نبودن و واقعی بودن طلاق است . با این حال ، اگر پس از ثبت طلاق در محضر ، زن و مردی مجددا با هم ازدواج کرده باشند یا رجوع از طلاق انجام داده و آن را به ثبت نرسانیده باشند ، وجود صیغه نامه یا شهادت شهود مبنی بر مراوده زوجین ، می تواند دلیل محکمی برای اثبات طلاق صوری باشد. در اینجا لازم است که مجازات استفاده از مستمری پس از اثبات طلاق صوری زوجین که در قانون تامین اجتماعی ذکر شده را نیز مورد توجه قرار دهیم که به موجب آن « هر کس ، به استناد اسناد و گواهی های خلاف واقع یا با توسل به عناوین و وسایل تقلبی ، از مزایای مقرر در این قانون ، به نفع خود استفاده نماید یا موجبات استفاده افراد خانواده خود یا اشخاص ثالث را از مزایای مذکور فراهم سازد ، به پرداخت جزای نقدی ، معادل دو برابر خسارات وارده ، به سازمان تامین خدمات درمانی یا این سازمان و در صورت تکرار ، به حبس جنحه ای از 61 روز تا شش ماه محکوم خواهد شد ». هر چند که یکی از شرایط صحت صیغه طلاق ، قاصد بودن طرفین برای طلاق بوده و در واقع ، طلاق صوری به لحاظ فقدان قصد در زوجین ، ممکن است تحت شرایطی باطل باشد ، با این حال بهتر است افراد ، از اقدامات خلاف قانون و غیر مشروع که سبب تضعیف جایگاه خانواده می شود ، برای دستیابی به حقوق مستمری استفاده نکنند ؛ چرا که این موضوع ، به نوعی استفاده غیر مجاز از اموال عمومی است و حقوق مشمولان واقعی تامین اجتماعی را تحت تاثیر قرار می دهد . علاوه بر اینکه ، طلاق گرفتن ، ممکن است که سایر حقوق قانونی زوجین از یکدیگر ، همچون ( ارث در صورت فوت دیگری ) را نیز با مشکل مواجه نماید .

تفاوت طلاق صوری و طلاق توافقی

طلاق صوری را نباید با طلاق توافقی اشتباه گرفت. عده­ای از افراد به دلیل شباهت بسیار این دو واژه آن را به جای هم به کار می­برند. در طلاق توافقی، دو طرف بر سر شرایط طلاق به صورت مسالمت­آمیز توافق می کنند تا از هم جدا شوند. در این جا زوجین واقعا قصد دارند که به ازدواج خود خاتمه بدهند. این در حالی است که طلاق صوری بنا به مصلحتی که در ادامه علل آن ذکر خواهد شد اتفاق می­افتد. پس از مدتی هم دو طرف مجدداً با یکدیگر زندگی خواهند کرد.

امیدوارم از محتوای مسائل حقوقی نهایت استفاده را برده باشید و برای کسانی که دچار مشکل حقوقی هستند، میتوانید ارسال نمایید. همچنین برای مشاهده ی مطالب پر محتوای دیگر میتوانید به بخش آموزش ساعدنیوز مراجعه نمایید. از همراهی شما بسیار سپاسگزارم .

برای طلاق به کجا باید رفت؟