تصرف عدوانی و ارکان تحقق آن چیست؟

انواع دعوای تصرف عدوانی

تصرف عدوانی در دو نوع قابل طرح و رسیدگی است:

1. تصرف عدوانی کیفری
2. تصرف عدوانی حقوقی

تصرف عدوانی حقوقی

ماده 158 قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی، دعوای تصرف عدوانی را این چنین تعریف می کند: دعوای تصرف عدوانی عبارت است از ادعای متصرف سابق مبنی بر اینکه دیگری بدون رضایت او مال غیرمنقول را از تصرف وی خارج کرده و اعاده تصرف خود را نسبت به آن مال درخواست می کند. این تعریف فقط شامل اموال غیرمنقول می شود؛ بنابراین اگر کسی به صورت عدوانی اتومبیل یا تلفن همراه یا مال منقول دیگری را از تصرف او خارج سازد، تعریف فوق این موارد را شامل نخواهد شد. همچنین در صورتی که مال با رضایت متصرف سابق از تصرف او خارج شده باشد و به تصرف دیگری درآید، سپس متصرف سابق از رضایت خویش پشیمان شده و عدول کند، عنوان تصرف عدوانی بر فعل متصرف جدید صادق نخواهد بود. چنانچه شخصی ملک خود را برای مدتی رها کند، به نحوی که هیچ تصرفی بر آن نداشته باشد و شخص دیگری در این مدت، ملک مورد نظر را تصرف کند، تعریف مزبور شامل این مورد نخواهد بود؛ زیرا متصرف فعلی، مال را از تصرف متصرف سابق خارج نکرده، بلکه ملکی را که قبلاً از تصرف وی خارج شده بود، تصرف کرده است. در ماده 141 قانون آیین دادرسی مدنی، ارکان سه گانه دعـوای تصرف عـدوانی شامل سبق تـصرفات خـواهان، لحوق تصرفات خوانده و عدوانی بودن تصرفات است همچنین در ماده 161، قانونگذار مالکیت خواهان را شرط تحقق دعوا ندانسته است و در ماده 162 قانون آیین دادرسی مدنی، مالکیت خواهان تنها اماره ای بر سبق تصرفات وی بوده و خلاف آن قابل اثبات است. در بعد حقوقی باید توجه داشت که مدت زمان تصرف سابق خواهان باید به اندازه ای باشد کـه او عرفـاً متصرف شناخته شود و این مدت بنا بر نظر قاضی و عرف می تواند متفاوت باشد.

تصرف عدوانی کیفری

ماده 690 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی، عنصر قانونی جرم تصرف عدوانی را تشکیل می دهد. در موضوع تصرف عدوانی کیفری، قاضی موظف است پس از طرح شکایت برابر مقررات قانون آیین دادرسی کیفری رسیدگی کرده و علاوه بر مجازات مجرم، حسب مورد به رفع تصرف عدوانی، حکم بدهد. ماده 690 نیز فقط درباره اموال غیرمنقول است و اموال منقول را شامل نمی شود و در خصوص اموال منقول، همچنان باید به قانون اصلاح قانون جلوگیری از تصرف عدوانی مصوب 1352 استناد کرد. در رویکرد کیفری فقط احراز واقع لازم است و دادگاه پس از احراز اینکه تصرف فعلی مِن غیر حق و عدوانی است، رأی صادر می کند. برخلاف رویکرد حقوقی که برای صدور رأی سه موضوع، سبق (سابق بودن) تصرف مدعی، لحوق (پیوستن) تصرف مشتکی عنه (کسی که از او شکایت شده است) و عدوانی بودن تصرف او لازم است. از سویی، قانونگذار در ماده 690 قانون مجازات اسلامی از واژه متعلق استفاده کرده است و این تدبیر می تواند حاکی از این موضوع باشد که وی در بعد کیفری مالکیت را مهم دانسته و برای اثبات جرم تصرف عدوانی احراز مالکیت شاکی را ضروری تلقی کرده است. بنابراین باید توجه داشت که در تصرف عدوانی کیفری جدا از بحث عنصر روانی و احراز سوءنیت، در عنصر مادی قاضی باید مالکیت شاکی، لحوق تصرفات متهم و عدوانی و من غیر حق بودن تصرفات او را احراز کند تا بتواند نسبت به مجازاتش اقدام نماید. برای احراز مالکیت ممکن است نیاز به صدور قرار اناطه هم باشد.

امتیازات دعوای تصرف عدوانی

• نیازی به ارائه دلیل مالکیت(مانند سند رسمی) از طرف خواهان نیست.
• دعاوی تصرف عدوانی خارج از نوبت رسیدگی می شوند.
• برای صدور دستور موقت نیازی به اخذ تامین از خواهان برای خسارات احتمالی نیست.
• هزینه دادرسی دعوای تصرف عدوانی به دلیل غیر مالی بودن آن مقطوع و ارزان است.

دادخواست تصرف عدوانی تحت چه شرایطی رسیدگی میشود؟

به طور کلی خواهان باید به دادگاه های عمومی مراجعه نماید. لازم نیست حتما شما مالک ملک باشید تا بتوانید شکایت کنید ممکن است شما مستاجر باشید و موجر یا همان صاحبخانه شما متصرف عدوانی باشد. ماده 12 قانون آئین دادرسی مدنی نیز از نظر محلی دادگاهی را صالح می داند که مال در حوزه آن قرار گرفته است. حتی اگر خوانده در آن مکان اقامت نداشته باشد. بنابراین دعاوی تصرف باید در دادگاه عمومی محل وقوع مال غیرمنقول اقامه شود. قبل از هر چیزی باید بدانید که برای رسیدگی به دادخواست شرایط عدوانی باید شرایط خاصی را داشته باشید که در ادامه به طور خلاصه به آن ها می پردازیم:

شرایط دعوای تصرف عدوانی

• سابقه تصرف خواهان

باید بدانید که یکی از اصلی ترین شروط رسیدگی به دادخواست این است که خواهان (یا فردی که شکایت کرده است) باید حتما مدتی از این اموال غیرمنقول استفاده کرده باشد. به عنوان مثال اگر مورد پرونده، یک آپارتمان باشد، خواهان باید مدتی در آن اقامت کرده باشد و این مسئله مورد قبول و تایید اطرافیان نیز باشد. در حقیقت باید برای دادگاه اثبات شود که این اموال غیرمنقول متعلق به خواهان بوده باشد. لازم است ارتباط بین مال و متصرف مدتی ادامه داشته باشد تا بتوان آن را بعنوان سابقه پذیرفت. تعیین این مدت به عرف وابسته است.

• عدم سبق تصرف خوانده

از نکات دیگری که در خیلی موارد موجب سردرگمی خواهان و خوانده می شود این است که قاضی تنها در شرایطی می تواند حکم بدهد که خوانده حتما بعد از تصرف خواهان اقدام به تصرف اموال غیرمنقول کرده باشد. در غیر این صورت قاضی نمی تواند برای خوانده حکم صادر کند. صدور حکم رفع تصرف علیه کسی جائز است که تصرف او لاحق بر تصرف خواهان باشد. بر همین اساس است خوانده باید هیچگونه تصرف قبلی در مال موضوع دعوی نداشته باشد وگرنه او خود نیز متصرف سابق است و صدور دستور رفع تصرف علیه متصرف سابق فاقد وجه قانونی است.

• عدوانی بودن تصرف

شاید این گزاره برایتان خیلی ساده و واضح باشد اما باید بدانید که در صورتی به دادخواست این دعوا رسیدگی می شود که حتما این تصرف به زور و ناخواسته باشد. در حقیقت این مسئله باید بدون رضایت متصرف قبلی اتفاق افتاده باشد. البته در قانون به چنین چیزی اشاره نشده است اما استفاده از لفظ عدوانی، چنین مسئله ای را واضح و روشن ساخته است. مال باید بدون رضایت مورد تصرف قرار گرفته باشد. این شرط در مورد غصب هم وجود دارد.

• غیر منقول بودن مال مورد تصرف

نکته دیگری که باید بدانید این است که شرط غیرمنقول بودن اموال تصرف شده بسیار مهم و شاید اولین شرط رسیدگی به این دادخواست باشد. بنابراین این دعوا شامل تصرف اموال منقول (مانند خودرو و … نمی شود)

تشدید مجازات جرم تصرف عدوانی

در دعاوی کیفری هرگاه تکرار جرم از سوی مجرم انجام پذیرد عاملی خواهد بود برای اینکه این جرم را تشدید بنمائیم. ماده ۶۹۳ قانون مجازات اسلامی بیان می دارد در هر زمانی که شخصی به موجب حکم قطعی محکوم به خلع ید از مال غیر منقولی یا محکوم به رفع مزاحمت یا رفع ممانعت از حق شده است و سپس بعد از اجرای حکم مورد حکم را عدواناً متصرف شده باشد یا اقداماتی بدون مجوز انجام بدهد علاوه بر رفع تجاوز به حبس از شش ماه تا دو سال نیز محکوم خواهد گردید. تصرف عدوانی زمانی است که مال غیرمنقول، بدون رضایت مالک آن از طرف کسی تصرف شود و هرگاه در دادگاه کیفری ثابت شود که متصرف سوءنیت نداشته یا با رضایت مالک محل را تصرف کرده است با رعایت برخی شرایط قانونی، موضوع از آن جنبه منتفی و جنبه حقوقی پیدا خواهد کرد و نکته دیگر اینکه دعاوی کیفری تصرف عدوانی از جهت صلاحیت مرجع رسیدگی کننده از نظر ذاتی در صلاحیت مراجع قضایی است و از حیث صلاحیت محلی با دادگاه کیفری محل وقوع جرم که همان محل وقوع ملک می باشد خواهد بود.

صدور دستور رفع تصرف عدوانی

برای صدور دستور رفع تصرف از سوی دادگاه در پرونده های جزایی تصرف عدوانی دو رکن باید احراز شود که رکن نخست سبق تصرف است یعنی در ابتدا سابقه تصرفی که شاکی یا مدعی دارد، باید احراز شود. رکن دوم، الحاق عدوانی بودن تصرف متهم یا فردی است که علیه او شکایت شده است که باید برای مرجع قضایی احراز شود. در صورت احراز این دو شرط می توان حکم به رفع تصرف صادر کرد.این موضوع بدان معناست که در اینجا دیگر نیازی وجود ندارد که متهم بگوید مالک ملک مورد نظر است. در حقیقت به محض اینکه سابقه تصرف مالک یا شاکی و نیز عدوانی بودن تصرف متهم احراز شود، دادگاه بر اساس ماده 690 حکم صادر می کند.

صدور دستور موقت در تصرف عدوانی

یکی از پرسش هایی که در رویه قضایی مطرح می شود، این است که در اثنای رسیدگی در مرحله تحقیقات مقدماتی، اگر وقوع جرم تصرف عدوانی یا سایر جرایم ثلاثه که در ماده 690 قانون مجازات اسلامی به آن اشاره شده است، احراز شد، آیا این مجوز وجود دارد که در همان زمان، دستور رفع تصرف صادر شود یا خیر؟در پاسخ به این پرسش باید گفت که می توان دستور رفع تصرف را تا زمان رسیدگی و صدور حکم نهایی، صادر کرد تا ملک به ذی نفع تحویل داده شود. در حقیقت این اقدام، همان موضوعی است که در حقوق خصوصی به آن دستور موقت گفته می شود. به این معنا که اگر خواسته رفع تصرف عدوانی را به صورت خصوصی و با ارایه دادخواست مطرح کنیم، می توانیم دستور موقتی مبنی بر رفع تصرف و ممانعت از تصرف شخص متصرف بگیریم. همین سیستم در فرآیند دادرسی کیفری نیز وجود دارد. به این معنا که اگر در حین رسیدگی، عدوانی بودن تصرف احراز شود، می توان دستور رفع تصرف صادر کرد تا در نهایت پرونده به دادگاه ارسال شود و در آن زمان علاوه بر صدور حکم، به مجازات فرد متصرف اقدام شود.

شرایط قانونی وقف چیست؟