ورزقان بهشت معادن کشور از محرومیت رنج می برد/ استقلال معدن مس سونگون می تواند حقوق حقه مردم شهرستان را استیفا کند

سالانه 330 هزار تُن کنسانتره مس در این معدن استحصال می شود و به کرمان منتقل می شود و در حساب دفتری کرمان ثبت می شود؛ ارزش این حجم از کنسانتره مس، به اضافه 2000 تن مولیبدن بالغ بر 24 هزار میلیارد تومان است. این مبلغ به نام شهرستان ورزقان و استان آذربایجان شرقی ثبت نمی شود!

ساعدنیوز: با تشکر از حضرتعالی به خاطر قبول دعوت و حضور در اتاق خبر ساعدنیوز؛ بفرمایید که در سفر اخیر ریاست محترم جمهور چه مصوباتی برای توسعه شهرستان ورزقان و خاروانا انجام شد و چه خبر خوشی برای مردم شریف حوزه انتخابیه خودتان در استان دارید؟

دکتر الله وردی دهقانی: بسم الله الرحمن الرحیم؛ بنده تشکر می کنم از دعوتتان؛ لطف فرمودید بنده را به این جلسه دعوت کردید؛ تشکر می کنم از فعالیت هایی که شما عزیزان در عرصه رسانه دارید؛ در رابطه با سؤالی که فرمودید؛ یکی از مطالبات جدی مردم شهرستان ورزقان و بنده که از دور نهم این را پیگیری می کردم، استقلال معدن مس سونگون ورزقان از شرکت ملی مس و معادن مس سرچشمه کرمان بود! طبق مطالعاتی که بنده داشتم و کارشناسان مختلف زمین شناسی نیز در این خصوص تحقیقاتی را انجام داده اند و طبق گزارش خود شرکت ملی مس، به ضرس قاطع می توانم بگویم که شهرستان ورزقان به تنهایی 60 درصد معادن مس کشور را در اختیار دارد.

یک معدن بزرگی به نام معدن مس سونگون در شهرستان ورزقان وجود دارد که یک مگامعدن محسوب می شود. در حال حاضر که من در خدمت شما هستم، این معدن، 4 میلیارد تن ذخیره قابل استخراج دارد. هنوز اکتشافاتش تکمیل نشده است. در عمق 750 متری، حدود یک درصد ذخایر مس دارد. این به معنای آن است که این معدن هنوز در اعماق چندهزار متری هم مس دارد. لذا خود شرکت ملی مس برای تکمیل اکتشافات این معدن، دستگاه های حفاری عمیق زن تهیه کرده است برای این که بتوانند تا عمق 2500 متر حفاری انجام دهند. بر اساس مطالعات معاونت توسعه و برنامه ریزی شرکت ملی مس، پیشبینی می شود که ذخایر معدن مس سونگون به رقمی حدود 8 تا 10 میلیارد تن برسد. یک ذخیره بسیار بزرگی است. اگر این اتفاق بیفتد، معدن مس سونگون بزرگترین معدن مس دنیا خواهد بود. الان هم بزرگترین معدن مس کشور است. در شرایط فعلی، مطالعاتی که خود شرکت ملی مس انجام داده و طبق آماری که به ما ارائه شده است، این معدن، 56 درصد از مس قابل استحصال کشور را در خودش دارد و 52 درصد کل مس موجود در سه معدن فعال سونگون، سرچشمه و میدوک را در خود جای داده است.

متأسفانه توسعه این معدن به درستی و به صورت شایسته و در خور ذخایر این معدن پیش نرفته است. استخراج ما از این معدن بسیار کم است؛ حدود 300 هزار تن ظرفیت فعلی استخراجی در این معدن در سال است. صنایع تکمیلی، زنجیره تکمیلی استحصال مس کاتد، شامل کارخانه ذوب، تصفیه الکتریکی، تولید اسید سولفوریک و کود، در اینجا ایجاد نشده است. کنسانتره ما از معدن مس سونگون بارگیری می شود و در کرمان ذوب می شود و به حساب کرمان هم نوشته می شود. شهرستانی که بیش از 54 درصد مس کشور را در خودش دارد، باید کارخانجات داشته باشد؛ حساب و کتابش باید مستقل باشد؛ استقلال تصمیم گیری داشته باشد؛ خودش باید درباره نحوه مدیریت و هزینه کرد منابعش تصمیم بگیرد؛ صنایع پائین دستی اش را با این منابع توسعه دهد.

اخیراً هم مقام معظم رهبری درباره وضعیت استفاده بهینه از منابع معدنی ابراز نارضایتی کرده اند و فرمودند که تا 90 درصد، استفاده از معادن، درست، بجا و واقعی نیست؛ چه در زمینه توسعه صنایع پائین دستی و چه در زمینه اکتشاف و استخراج؛ عمدتاً مواد معدنی به صورت خام به خارج از کشور صادر می شود. لذا با توجه به این موارد؛ مخصوصاً مس یک فلز استراتژیک و صنعتی که جایگزینی ندارد؛ در مدارهای الکتریکی و صنعت به طور کلی، و ماشین آلات مدیون مس هستند و جایگزینی هم ندارد. هر روز هم قیمت این فلز در حال افزایش است؛ هر سال قیمتش بالاتر می رود؛ یک فلز باارزش است و به ضرس قاطع میتوانیم بگوئیم که اگر روی مس ما سرمایه گذاری کنیم، هم در معادن، هم در صنایع پائین دستی، هم محصولات، قطعاً به اندازه نفت میتواند برای کشور ثروت تولید کند و ارزش اقتصادی داشته باشد.

با توجه به این توضیحاتی که خدمتتان عرض کردم؛ طی دو سال گذشته، ما تمام تلاشمان را برای استقلال نسبی معدن مس سونگون صورت دادیم؛ سالانه 330 هزار تُن کنسانتره مس در این معدن استحصال می شود و به کرمان منتقل می شود و در حساب دفتری کرمان ثبت می شود؛ ارزش این حجم از کنسانتره مس، به اضافه 2000 تن مولیبدن بالغ بر 24 هزار میلیارد تومان است. این مبلغ به نام شهرستان ورزقان و استان آذربایجان شرقی ثبت نمی شود! اگر این مبلغ به نام استان ثبت شود، هم GDP استان افزایش پیدا میکند و هم مالیات فروش این، به امور مالیاتی استان واریز می شود، و متناسب با آن، برای شهرستان و استان عواید دارد. عوارض آلایندگی استحصال مس از معدن سونگون باید در استان آذربایجان شرقی پرداخت شود ولی این کار انجام نمی شود! توسعه صنایع پائین دستی در شهرستان ورزقان وابسته به تصمیماتی است که در تهران و کرمان گرفته می شود!

این نه به خاطر شهرستان؛ بلکه یک ثروت ملی است و دغدغه اصلی ما همان بُعد ملی قضیه است. یک پتانسیل عظیمی در این معدن و در شهرستان ورزقان وجود دارد – 54 درصد مس قابل استحصال معادن مس کشور – چرا این پتانسیل به صورت واقعی مورد بهره برداری قرار نمی گیرد؟ چرا صنایع تکمیلی و زنجیره ارزش این معدن شکل نمی گیرد؟ چرا صنایع پائین دستی در کنار این معدن شکل نمی گیرد تا این پتانسیل عظیم به اقتصاد ملی تزریق شود و باعث شکوفایی صنعتی و اشتغال در کشور شود؟ خوشبختانه اخیراً با تلاش هایی که شده است؛ با همکاری امام جمعه محترم استان، استاندار محترم، همه کمک کردند، رئیس جمهور محترم در سفر استانی، اولین نقطه ای که بازدید کردند، معدن مس سونگون بود! در همانجا هم صحه نهادند بر استقلال این معدن. مستقل شدن معدن سونگون به این معنا است که تصمیمات درباره این معدن، در استان گرفته شود؛ درآمد این معدن در استان مدیریت شود.

البته شرکت ملی مس سهامدار و صاحب مشخص دارد. پول مال سهامداران است و درآمد هم مال آنهاست. هدفمان این است که برای افزایش بهره وری این معدن و توسعه زیرساخت های لازم برای این کار، استقلال این معدن عملی شود و مدیریت در داخل استان انجام شود. بخش خصوصی آذربایجان و نیز سایر نقاط کشور می توانند در توسعه این معدن همکاری کنند و این باعث می شود که ده ها هزار شغل مستقیم و غیرمستقیم در ارتباط با این معدن، و صنایع پائین دستی در شهرستان ورزقان شکل بگیرد و د ه ها هزار میلیارد تومان عواید و سرمایه به اقتصاد استان تزریق شود. امیدواریم فرایند استقلال معدن مس سونگون هر چه سریعتر طی شود و با این کار، نه تنها شاهد توسعه این معدن و صنایع زیرمجموعه آن در استان خواهیم بود، بلکه زمینه برای توسعه اکتشافات در معادن دیگر استان هم مهیا خواهد شد. به جز معدن مس سونگون، ما چند معدن دیگر نیز در سطح استان داریم؛ معدن مس بورملک؛ معدن مس هفت چشمه؛ معدن مس آستمال و معدن مس پهناور؛ توسعه اکتشافات در اینها نیازمند استقلال مجتمع مس سونگون است. اگر این مهم انجام پذیرد، در آینده ای نه چندان دور شاهد استخراج نزدیک به 70 درصد مس کشور در شهرستان ورزقان خواهیم بود.

این معادن یک سرمایه و منابعی است که خداوند در اختیار ما قرار داده است و ما باید از آن استفاده کنیم. استفاده از این منابع، به معنای آسیب زدن به محیط زیست که به نسل های آینده هم تعلق دارد، نیست. اینها مکمل هم هستند.

ساعدنیوز: یکی از موضوعاتی که خودتان نیز در فرمایشاتتان اشاره ای به آن داشتید، بحث عدم استفاده بهینه از منابع معدنی در کشور است. استان آذربایجان شرقی دارای معادن غنی است. در زمینه مطالعاتی و اکتشافی شاید آن طور که باید و شاید در استان سرمایه گذاری نشده است. اخیراً بهره برداری غیراصولی از معدن طلای زنوز بسیار در استان خبرساز شده است. همین موضوع در خصوص معدن طلای اندرگان در شهرستان ورزقان نیز صدق می کند. فعالان محیط زیست دغدغه بسیاری درباره مخاطرات زیست محیطی بهره برداری غیراصولی از این معادن را دارند. آیا در کمیسیون صنایع و معادن درخصوص استفاده بهینه از معادن و جلوگیری از مخاطرات زیست محیطی سندی تنظیم شده است و آیا اساساً این مسأله در کمسیون مزبور طرح شده است؟

دکتر الله وردی دهقانی: سؤال بسیار مهمی است. آذربایجان شرقی از نظر ذخایر معدنی، رتبه اول را دارد. به ضرس قاطع میتوانم بگویم که حدود 80 درصد این معادن در شهرستان ورزقان است. همین نگرش منفی به بهره برداری از معادن باعث شده است که در کشور با وجود این ذخایر غنی معدنی در استان، ما رتبه سوم را داریم. ذخایر رتبه اول، بهره برداری رتبه سوم! این معادن یک سرمایه و منابعی است که خداوند در اختیار ما قرار داده است و ما باید از آن استفاده کنیم. استفاده از این منابع، به معنای آسیب زدن به محیط زیست که به نسل های آینده هم تعلق دارد، نیست. اینها مکمل هم هستند. ما می توانیم از یک طرف، به صورت منطقی و کارشناسی و اقتصادی از معادن استخراج کنیم و در کنارش از محل درآمد معادن، برای حفظ محیط زیست هزینه کنیم! آلودگی ها را مهار کنیم؛ محیط زیست مناسب ایجاد کنیم؛ همان کاری که در جاهای دیگر دنیا مثل استرالیا و چین انجام می شود. محیط زیست در این کشورها هیچگاه مانع توسعه برداشت از معادن نیست. بلکه معادن را برداشت می کنند و از درآمد حاصله، چندبرابر جنگل ها و زیستگاهی که در اثر معدنکاری از بین رفته، ایجاد و نگهداری می کنند. بعد از اتمام منابع معدنی هم همان محلی که تخریب شده را بازسازی می کنند و به حالت اولیه بازمی گردانند. معادن آنقدر سود دارد که این کار انجام شود. اینها لازم و ملزوم هم هستند.

این طور نباشد که ما به نام حفاظت از جنگل ها و محیط زیست، خودمان را از سود منابعی که در دل کوه ها توسط خداوند آفریده شده بی بهره کنیم. این کاری است که در همه جای دنیا انجام می گیرد. هم معدنکاری را به صورت جدی دنبال می کنند و هم با درآمد حاصله آسیب هایی که به محیط زیست وارد شده را ترمیم می کنند و حتی در کنار ترمیم محیط زیست، زیستگاه های جدید ایجاد می کنند. ما هم این کار را می توانیم بکنیم. کسانی که در NGOها و رسانه ها به این مطلب می پردازند و درباره دغدغه های زیست محیطی معدنکاری صحبت می کنند، باید به این موارد توجه داشته باشند. نباید این دغدغه ها مانعی بر سر راه رشد و توسعه صنایع معدنی در استان شود.

در عین حال که ورزقان بهشت معادن کشور محسوب می شود، محرومیت های زیادی در این استان وجود دارد. 70 تا مدرسه کانکسی داریم، جاده هایمان مشکل دارد؛ در تأمین آب آشامیدنی سالم مشکل داریم. در پی آن هستیم، که به همت مسئولین، حقوق حقه این مردم از معدن مس سونگون تأمین شود.

ساعدنیوز: یکی از موضوعات مهم دیگر در این حوزه، استفاده بهینه از عایدات این معادن در مناطقی است که ذخایر مورد نظر در آنجا قرار دارند. متأسفانه همان طور که خود حضرتعالی فرمودید، علیرغم این که استان آذربایجان شرقی یکی از استان های سرآمد در داشتن ذخایر معدنی است ولی عایدات این مواد معدنی استحصال شده، در توسعه استان صرف نمی شود. شهرستان ورزقان و حوزه انتخابیه حضرتعالی یکی از غنی ترین مناطق معدنی است ولی در عین حال جزو محرومترین مناطق استان است! چه موانعی بر سر راه روانه شدن این عایدات در مسیر توسعه منطقه و استان وجود دارد و چگونه قابل مدیریت اند؟

دکتر الله وردی دهقانی: این هم سؤال بسیار مهمی است. قانون معادن و قانون برنامه ششم توسعه، در رابطه با حقوق اهالی شهرستان یا بخشی که معدن در آن واقع شده است، امتیازات ویژه ای قائل شده است. از جمله این امتیازات می توان به سهم 15 درصدی از محل حقوق دولتی معادن و صرفِ آن در توسعه بخش یا شهرستانی که معدن در آن واقع شده است، اشاره کرد. متأسفانه دولت ها تا به حال از اجرای این ماده که تبصره 6 ماده 14 قانون معادن است، استنکاف کرده اند! دولت و سازمان برنامه و بودجه از عمل به این تبصره سر باز می زند. خوشبختانه پیرو پیگیری هایی که بنده کردم، در بودجه 1401 در صحن علنی مجلس این پیشنهاد را دادم که این 15 درصد دیگر به خزانه کل کشور نرود، ریخته شود به خزانه معین استان و از آنجا به شهرستان برود و در طرح های عمرانی، توسعه ای و زیرساختی شهرستان هزینه شود. خوشبختانه یک قدم مثبت بود و این پیشنهاد بنده، مصوب شد و امیدواریم که در سال های بعد هم این مصوبه تکرار و عملیاتی شود. رقم بسیار خوبی به شهرستان بازخواهد گشت.

یک بند دیگر در این خصوص داریم تحت عنوان نیم تا یک و نیم درصد عوارض آلایندگی؛ متأسفانه موضوع این بند برای شهرستان ما دیده نشده است و این عوارض به کرمان پرداخته شده است! این مبلغ باید از آنجا کنده شود و سهم ما مشخص شود و برگردد به شهرستان ورزقان؛ این هم یک رقم درشتی است که با پیگیری مسئولین محترم استانی و بنده محقق شود. علاوه بر این، 1 درصد از محل ماده 43 قانون برنامه ششم پیشبینی کرده است؛ قرار است این مبلغ نیز به شهرستان بازگردد و هزینه شود. یک سهمی هم از محل کمک های بلاعوض که مجمع عمومی شرکت ملی مس مصوب می کند در شهرستان در زمینه فرهنگی و ورزشی هزینه شود. اینها خلاصه ای از کمکهایی است که باید از محل عواید معدن مس سونگون به شهرستان انجام پذیرد.

متأسفانه حتی در زمینه کمک های بلاعوض نیز اجحافی در حق شهرستان ورزقان صورت گرفته است. اخیراً در جلساتی که بنده داشتم، این موضوع را مطرح کردم که با توجه به ذخایر عظیم معدن مس سونگون، حجم کمک های بلاعوض قابل قبول نیست و باید متناسب با ذخایر باشد. با توجه به این که تولید این معدن کم بود، قبلاً 20 درصد از محل کمک های بلاعوض به شهرستان اختصاص می یافت، ولی طبق توافقی که اخیراً کردیم، این کمک ها به 35 درصد افزایش یافته است. در سال های آتی با ارتقای تولید این معدن، طبق هدفگذاری یک میلیون تن کنسانتره و 400 هزار تن مس کاتد، این کمک ها هم افزایش یابد. دو پروژه بزرگ را در دو سال اخیر با همکاری مسئولین در معدن مس سونگون کلید زدیم؛ یکی راه اندازی فاز 3 تولید کنسانتره مس با حجم 150 هزار تن، در سال، و فاز 4 را طراحی کردیم و برای مناقصه آماده است. احداث کارخانجات ذوب و پالایش، اسید، اکسیژن و کود در حال اجرا توسط قرارگاه خاتم الانبیاء است و محصول آن، تولید 400 هزار تن مس کاتد خواهد بود. لذا با توجه به این توضیحات؛ رقم درشتی را از محل کمک های بلاعوض و حقوق قانونی شهرستان متوقعیم.

امیدواریم مسئولین هم کمک کنند. در عین حال که ورزقان بهشت معادن کشور محسوب می شود، محرومیت های زیادی در این استان وجود دارد. 70 تا مدرسه کانکسی داریم، جاده هایمان مشکل دارد؛ در تأمین آب آشامیدنی سالم مشکل داریم. در پی آن هستیم، که به همت مسئولین، حقوق حقه این مردم از معدن مس سونگون تأمین شود. امیدواریم این طور نباشد که بعد از انتقال حقوق حقه مردم از تهران و کرمان به استان، در داخل استان مشکلات جدیدی درباره استیفای حقوق حقه مردم شهرستان محروم ورزقان ایجاد شود.

** سرویس اندیشه، خبرنگار: دکتر بیت الله ندرلو

دکتر الله وردی دهقانی : مجلس، نماد حکومت قانون و مردم سالاری دینی