قوه قضاییه مطابق قانون اساسی یکی از قوای سه گانه مستقلی است که پشتیبان حقوق فردی و اجتماعی و مسؤول تحقق بخشیدن به عدالت و عهده دار وظایفی است که در اصل یکصد و پنجاه و ششم قانون اساسی بیان شده است. در رأس این قوه، رئیس قوه قضاییه که عالی ترین مقام قوه قضاییه است، قرار دارد که به منظور انجام مسؤولیت های قوه قضاییه در کلیه امور قضایی و اداری و اجرایی توسط مقام رهبری تعیین می گردد.
نحوه تعیین رئیس قوه قضائیه
ازجمله وظایف و اختیارات مقام رهبری عزل و نصب و قبول استعفای رئیس قوه قضائیه است (بند 6 اصل یک صد و دهم قانون اساسی) که به موجب اصل یک صد و پنجاه و هفتم قانون اساسی برای مدت پنج سال و به منظور انجام دادن مسئولیت های قوه قضائیه در کلیه امور قضائی واداری و اجرایی تعیین می شود.
شرایط ریاست قوه قضائیه
فردی که به عنوان ریاست این قوه تعیین می شود و عالی ترین مقام قوه قضائیه تلقی میگردد، بر اساس اصل یک صد و پنجاه و هفتم قانون اساسی، باید واجد شرایط ذیل باشد
- مجتهد عادل باشد.
- آگاه به امور قضائی باشد.
- مدیر و مدبر باشد.
قانون وظايف و اختيارات رئيس قوه قضائيه
مصوب 1378,12,08با اصلاحات و الحاقات بعدي
ماده 1: رئيس قوه قضائيه علاوه بر وظائف و اختيارات موضوع قانون اختيارات و وظايف رئيس قوه قضائيه مصوب 9 /12 /1371، دارای وظائف و اختيارات مصرح در اين قانون نيز به شرح زير می باشد:
الف - ايجاد تشكيلات قضائی و اداری لازم و متناسب با وظايف مقرر در اصل يكصد و پنجاه و ششم (156) قانون اساسی در دادگستری.
ب - انتقال قضات داوطلب به تهران و ساير شهرستانهائی كه با كمبود شديد قاضی مواجه هستند در صورت مصلحت و بدون رعايت قانون نقل و انتقال قضات.
ج - پيشنهاد بودجه ساليانه قوه قضائيه و سازمانهای وابسته آن به هيأت وزيران.
ماده 3: دولت موظف است لوايح قضائی را كه توسط رئيس قوه قضائيه تهيه و تحويل دولت می شود، حداكثر ظرف مدت سه ماه تقديم مجلس شورای اسلامی نمايد.
ماده 4: رئيس قوه قضائيه می تواند صلاحيت قضات را به سه درجه تقسيم و با در نظر گرفتن سوابق علمی و تجربی، درجه صلاحيت هر قاضی را تعيين نمايد.
ماده 5: آيين نامه اجرائی اين قانون توسط وزير دادگستری تهيه و به تصويب رئيس قوه قضائيه خواهد رسيد.
قوه فوق مشتمل بر پنج ماده در جلسه علنی روز يكشنبه مورخ هشتم اسفند ماه يكهزار و سيصد و هفتاد و هشت مجلس شورای اسلامی تصويب و در تاريخ 9 /12 /1378 به تأييد شورای نگهبان رسيده است.
نقش های مهم براساس قانون اساسی
- اصل ۱۲۹: در صورت غیبت یا بیماری بیش از دو ماه رئیس جمهور یا در موردی که مدت ریاست جمهوری پایان یافته و رئیس جمهور جدید بر اثر موانعی هنوز انتخاب نشده یا امور دیگری از این قبیل، معاون اول رئیس جمهور یا موافقت رهبری اختیارات و مسئولیت های وی را بر عهده می گیرد و شورایی متشکل از رئیس مجلس و رئیس قوه قضائیه و معاون اول رئیس جمهور موظف است ترتیبی دهد که حداکثر ظرف مدت پنجاه روز رئیس جمهور جدید انتخاب شود.
- اصل ۱۴۲: دارایی رهبر، رئیس جمهور، معاونان رئیس جمهور، وزیران و همسر و فرزندان آنان قبل و بعد از خدمت، توسط رئیس قوه قضائیه رسیدگی می شود که بر خلاف حق، افزایش نیافته باشد.
- اصل ۱۲۱: رئیس جمهور در مجلس شورای اسلامی در جلسه ای که با حضور رئیس قوه قضائیه و اعضای شورای نگهبان تشکیل می شود سوگند یاد می کند و سوگندنامه را امضا می نماید.
- فعالیت سازمان بازرسی کل کشور زیر نظر رئیس قوه قضائیه انجام می گیرد.
- نظارت بر شورای عالی حقوق بشر
- انتخاب رئیس دیوان عدالت اداری
- رئیس دیوان عالی کشور توسط رئیس قوه قضائیه با مشورت قضات دیوان عالی کشور به مدت ۵ سال به این سمت، منصوب می شود.
- نظارت بر روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران از طریق معاونت حقوقی قوه قضائیه
- براساس ماده ۲ قانون وظایف و اختیارات رئیس قوه قضائیه مصوب ۱۲ آبان ۱۳۷۸ مجلس شورای اسلامی، ریاست قوه قضائیه سمتی قضائی است و هر گاه رئیس قوه قضائیه ضمن بازرسی، رأی دادگاهی را خلاف شرع تشخیص دهد آن را جهت رسیدگی به مرجع صالح ارجاع خواهد کرد.
- وزیر دادگستری از میان کسانی که رئیس قوه قضائیه به رئیس جمهور پیشنهاد می کند انتخاب می گردد. (اصل ۱۶۰)
- رئیس قوه قضائیه دادستان کل کشور را منصوب می کند.
- عضو شورای عالی امنیت ملی
