ذات الریه چیست و چه علایمی دارد؟

ذات الریه (به انگلیسی: pneumonia) یا سینه پهلو از بیماری های عفونی ریه است که توسط باکتری ها، ویروس ها یا قارچ ها ایجاد می شود.

در بیماری ذات الریه کیسه های هوا یا آلوئول در یک یا هر دو ریه ملتهب و با مایع یا چرک پر می شود که تنفس را سخت می کند.

علائم ذات الریه

علائم ذات الریه ممکن است خفیف یا شدید باشد. از شایع ترین علائم ذات الریه می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سرفه که ممکن است با خلط همراه باشد
• تب و لرز و تعریق زیاد
• تنگی نفس
• درد قفسه سینه

سایر علائم ذات الریه با توجه به علت، شدت عفونت، سن و سلامت عمومی بیمار متفاوت است.

علائم ذات الریه با توجه به علت آن

ذات الریه ویروسی معمولا با علائم آنفلوآنزا مانند خس خس سینه شروع شده و بیمار پس از 12 تا 36 ساعت تب شدید می کند.

ذات الریه باکتریایی معمولا با علائمی همچون تب 105 درجه فارنهایت (40.5 درجه سانتی گراد) همراه با تعریق زیاد، لب های مایل به آبی و گیجی همراه است.

علت و انواع ذات الریه

برخی انواع بیماری ذات الریه عبارتند از:

ذات الریه باکتریایی

شایع ترین نوع ذات الریه در بزرگسالان است که اغلب توسط باکتری استرپتوکوکوس و در برخی موارد توسط باکتری های کلامیدوفیلا و لژیونلا ایجاد می شود.

ذات الریه بیمارستانی (HAP)

نوعی ذات الریه باکتریایی که به دلیل حضور در بیمارستان ایجاد شده و خطرناک تر از سایر انواع است زیرا معمولا باکتری های بیمارستانی نسبت به آنتی بیوتیک ها مقاوم تر هستند.

ذات الریه ویروسی

معمولا چندان شدید نیست، دوره درمان آن کوتاه تر از ذات الریه باکتریایی است و اغلب در کودکان یا افراد مسن دیده می شود.

ذات الریه مایکوپلاسما

ارگانیسم های مایکوپلاسما نه ویروس هستند نه باکتری، اما خصوصیت های مشترکی با هر دو گروه دارند. این نوع ذات الریه معمولا خفیف بوده و بیشتر در کودکان و جوانان رخ می دهد.

ذات الریه قارچی

قارچ عامل از طریق ذرات خاک یا مدفوع پرندگان و در کسانی که مقادیر زیادی از آن را استنشاق می کنند وارد بدن می شود. اگرچه در افراد مبتلا به بیماری مزمن یا سیستم ایمنی ضعیف نیز ممکن است دیده شود.

نوعی از ذات الریه قارچی به نام پنوموسیستیس جیرووسی نیز وجود دارد که روی افرادی با سیستم ایمنی ضعیف مانند بیماران مبتلا به ایدز تاثیر می گذارد. در حقیقت این نوع ذات الریه از اولین نشانه های ایدز است.

آیا ذات الریه مسری و واگیر دار است؟

در اکثر موارد ذات الریه مسری است. در هر دو نوع ذات الریه ویروسی و باکتریایی، عامل بیماری می تواند از طریق هوا و با عطسه و سرفه به دیگران منتقل شود. اما ذات الریه قارچی از محیط به دیگران سرایت کرده و فرد بیمار عامل انتقال آن نمی باشد.

عوامل موثر در ابتلا به ذات الریه

اگرچه هر فردی ممکن است به سینه پهلو مبتلا شود اما برخی افراد بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به آن قرار دارند. از جمله:

• نوزادان از زمان تولد تا سن 2 سالگی
• افراد مسن 65 سال و بالاتر
• افرادی که دچار سکته مغزی شده اند یا از مشکلات بلع یا معلولیت رنج می برند
• افراد با سیستم ایمنی ضعیف به دلیل بیماری خاص یا مصرف داروهایی همچون استروئید یا داروهای سرطانی خاص
• افراد سیگاری یا معتاد به مواد مخدر یا الکل
• افراد مبتلا به بیماری های مزمن مانند آسم، فیبروز کیستیک، دیابت یا نارسایی قلبی

تشخیص ذات الریه

در اکثر موارد با معاینه و گوش دادن به صدای تنفس و ریه ها و استفاده از اشعه ایکس در قفسه سینه بیماری سینه پهلو قابل تشخیص است، در صورت نیاز از روش های دیگر برای تشخیص دقیق استفاده می شود:

• آزمایش خون؛ عفونت و علت بیماری را مشخص می کند.
• تست خلط؛ با نمونه گیری از ریه ها ممکن است علت عفونت مشخص شود.
• پالس اکسیمتری؛ با قرار دادن سنسور اکسیژن روی یکی از انگشت ها کمبود اکسیژن در جریان خون تشخیص داده می شود.
• آزمایش ادرار؛ می توان باکتری های استرپتوکوکوس و لژیونلا را شناسایی کرد.
• سی تی اسکن؛ تصویر واضحی از ریه ها فراهم می کند.
• نمونه مایع؛ در صورتی که پزشک به حضور مایع در پلورال سینه مشکوک باشد از این روش استفاده می کند.
• برونکوسکوپی؛ در مواردی که علائم شدید است یا بدن به آنتی بیوتیک ها پاسخ نمی دهد با استفاده از یک دوربین کوچک مسیرهای هوا در ریه ها بررسی می شود.

درمان ذات الریه

درمان ذات الریه به نوع و شدت بیماری و سلامت عمومی بدن بیمار بستگی دارد، اما معمولا با توجه به علت بیماری از داروهای آنتی بیوتیک، ضد ویروس یا ضد قارچ استفاده می شود.

معمولا ذات الریه باکتریایی با مصرف آنتی بیوتیک خوراکی بهبود یافته و بدن اکثر افراد بین 1 تا 3 روز پس از شروع درمان به آنتی بیوتیک واکنش مثبت نشان می دهد. از جمله داروهای آنتی بیوتیک مورد استفاده می توان به آزیترومایسین، پنی سیلین، آمپی سیلین، آموکسی سیلین، اریتـرومایسین کلوگزاسیلین، سفوتـاکسیم، سفیکسیم اشاره کرد.

هشدار: توصیه می شود از خود درمانی و مصرف داروهای آنتی بیوتیک بدون تجویز پزشک خودداری کنید.

پزشک همچنین ممکن است برای کاهش درد یا تب داروهایی همچون آسپرین، ایبوپروفن یا استامینوفن و برای کاهش سرفه و بهبود خواب داروی سرفه تجویز کند اگرچه سرفه به بهبود تخلیه مایع از ریه ها کمک می کند.

برای تسریع بهبودی و جلوگیری از بازگشت بیماری توصیه می شود به اندازه کافی استراحت کرده، مایعات فراوان بنوشید و دوره درمانی را کامل بگذرانید.

ذات الریه شدید و حاد

اگر علائم ذات الریه بسیار شدید باشد ممکن است نیاز به بستری شدن باشد. پزشک ضربان قلب، دمای بدن و تنفس بیمار را پیوسته زیر نظر داشته و ممکن است از روش های زیر برای درمان استفاده کند:

• تزریق آنتی بیوتیک های وریدی
• درمان تنفسی؛ تزریق داروهای خاص مستقیم به ریه ها و آموزش تمرینات تنفسی برای اکسیژن رسانی به ریه ها
• استفاده از لوله تنفسی بینی یا ماسک یا فن تنفسی

ذات الریه در کودکان

آمار نشان می دهد در هر 20 ثانیه 1 کودک در دنیا به ذات الریه مبتلا شده و این بیماری عامل اصلی 16 درصد کل مرگ و میر کودکان زیر 5 سال در جهان است، اگرچه 99 درصد موارد مرگ و میر در اثر سینه پهلو در کشورهای کم درآمد و متوسط رخ می دهد.

کودکانی که سیستم ایمنی ضعیف تر دارند بیشتر از سایرین در معرض خطر این بیماری قرار دارند.

علائم ذات الریه در کودکان

ذات الریه خفیف در کودکان معمولا توسط باکتری های کلامیدوفیلا و مایکوپلاسما ایجاد و بیشتر در کودکان مدرسه ای شایع است و علائم آن به صورت زیر است:

• سرفه خشک
• تب درجه پایین
• سردرد
• خستگی

از آن جا که این نوع ذات الریه واگیردار است لازم است کودکان در دوره بیماری در منزل بمانند.

نکته: منظور از تب درجه پایین در کودکان، تب بین 37 تا 38 درجه سانتی گراد می باشد.

عفونت مایکوپلاسما شایع ترین ذات الریه در میان کودکان مدرسه ای است، علائم آن معمولا تب، خستگی، سردرد، گلودرد، بثورات پوستی، سرفه و عفونت گوش است که با آنتی بیوتیک درمان شده و در اکثر موارد خطرناک نیست.

ذات الریه متوسط در کودکان معمولا توسط ویروس ها ایجاد شده و علائم زیر را دارد:

• گلو درد
• سرفه
• تب درجه پایین
• گرفتگی بینی
• اسهال
• از دست دادن اشتها
• خستگی یا کاهش انرژی

ذات الریه شدید معمولا در کودکان مدرسه ای یا نوجوانان رخ می دهد که با علائم زیر همراه است:

• تب شدید
• عرق کردن یا لرزیدن
• پوست گر گرفته
• آبی شدن لب ها یا ناخن ها
• تنفس دشوار

علائم ذات الریه در نوزادان

نوزادان معمولا علائم شایع ذات الریه را از خود نشان نمی دهند اما نشانه های زیر ممکن است علامت ابتلا به ذات الریه در نوزادان باشد:

• رنگ پریدگی
• سست و بی حال شدن
• گریه بیش از حد
• کاهش اشتها
• بیقراری و کج خلقی
• استفراغ

درمان ذات الریه کودکان

در ذات الریه باکتریایی از قرص یا مایع آنتی بیوتیک استفاده می شود و معمولا 48 ساعت بعد از شروع درمان علائم بهبودی ظاهر می شود، اگرچه لازم است دوره درمان تکمیل شود.

ذات الریه ویروسی با آنتی بیوتیک درمان نمی شود و دوره بیماری بین 2 تا 4 هفته طول می کشد.

برای تسریع درمان ذات الریه کودکان به موارد زیر توجه داشته باشید:

• استراحت کافی
• نوشیدن مایعات کافی
• برای تسکین درد قفسه سینه یا شکمی می توانید از داروهای مسکن استامینوفن یا ایبوپروفن کودکان استفاده کنید.
• داروی سرفه اثربخش نخواهد بود.
• از استعمال دخانیات و سیگار در اطراف کودک خودداری کنید.
• تب ممکن است شدید باشد اما واکنش طبیعی بدن است، سعی نکنید آن را با آب سرد پایین بیاورید.
• اگر علائم بیماری شدید شد سریعا به پزشک مراجعه کنید.

در موارد زیر ممکن است نیاز به بستری در بیمارستان باشد:

• تنفس سخت
• کم آبی شدید بدن
• عدم مصرف آنتی بیوتیک خوراکی
• تنفس بسیار سریع
• کاهش سطح اکسیژن در خون
• ابتلای کودک به بیماری های ریوی یا قلبی یا سیستم ایمنی