یکشنبه با شاهنامه فردوسی: منوچهر- بخش 13؛ چو آمد ز درگاه مهراب شاد / آگاهی یافتن مهراب از کار دخترش + متن صوتی و معنی اشعار

خلاصه شاهنامهٔ فردوسی؛ منوچهر- بخش 13

مهراب به کاخش می‌آید و سیندخت را می‌بیند که ناراحت و پژمرده است. او از سیندخت می‌پرسد که چرا چنین اندوهگین است. سیندخت در پاسخ به مهراب می‌گوید که فکر و اندیشه‌هایش او را پریشان کرده است و از زندگی در کاخ و زحماتی که کشیده‌اند، نگران است. او به سرانجام زندگی و مرگ اشاره می‌کند و می‌گوید که زندگی همچون درختی است که در نهایت به زوال می‌رسد.

سیندخت همچنین به مهراب می‌گوید که فرزند آنان، رودابه، در شرایطی قرار دارد که باید بر او مراقبت و دقت کند. مهراب، تحت تأثیر حرف‌های سیندخت، به دنبال رودابه می‌گردد و خود را در شرایط سختی می‌بیند. او از سرنوشت و یاد گذشته‌ها سخن می‌گوید و به نیروهای خارجی و خطراتی که ممکن است آن‌ها را تهدید کند، اشاره می‌کند.

سیندخت سعی می‌کند مهراب را آرام کند و تأکید می‌کند که او باید مراقب رودابه باشد تا از خطرات دور بماند. در نهایت، رودابه به پدرش نزدیک می‌شود و هر دو به یزدان پناه می‌برند تا از نگرانی‌ها و دشواری‌ها در امان بمانند.

برگردان به زبان ساده

# چو آمد ز درگاه مهراب شاد

همی کرد از زال بسیار یاد

هوش مصنوعی: وقتی که مهراب خوشحال به درب آمد، یاد زال را بسیار گرامی داشت.

# گرانمایه سیندخت را خفته دید

رخش پژمریده دل آشفته دید

هوش مصنوعی: او به سیندخت گرانبها نگریست که خوابیده بود و اسبش را پژمرده و دلخور مشاهده کرد.

# بپرسید و گفتا چه بودت بگوی

چرا پژمرید آن چو گلبرگ روی

هوش مصنوعی: پرسیدند چه چیزی باعث شده است که اینقدر ناراحت و پژمرده‌ای، مانند گلبرگ‌های پژمرده.

# چنین داد پاسخ به مهراب باز

که اندیشه اندر دلم شد دراز

هوش مصنوعی: مهراب پاسخ داد که در دل من افکار و اندیشه‌ها زیاد شده و در حال پیچیدگی است.

# ازین کاخ آباد و این خواسته

وزین تازی اسپان آراسته

هوش مصنوعی: از این کاخ زیبا و این آرزو و از این اسب‌های با ابهت و زیبا.

# وزین بندگان سپهبدپرست

ازین تاج و این خسروانی نشست

هوش مصنوعی: از این بندگان که از سپهبد و بزرگتر پرستش می‌کنند، به لطف این تاج و سلطنت نشسته‌ایم.

# وزین چهره و سرو بالای ما

وزین نام و این دانش و رای ما

هوش مصنوعی: این چهره زیبا و قامت بلند ما، و این نام و دانش و اندیشه ما، نشان از برتری و کیفیت ما دارد.

# بدین آبداری و این راستی

زمان تا زمان آورد کاستی

هوش مصنوعی: با این آبیاری و صداقت در زمان، باید منتظر باشیم که زمان ممکن است کمبودی رخ دهد.

# به ناکام باید به دشمن سپرد

همه رنج ما باد باید شمرد

هوش مصنوعی: اگر کسی به نتیجه دلخواه خود نرسد، باید درد و رنج‌های خود را به دشمنش بسپارد و این سختی‌ها را به حساب باد بگذارد.

# یکی تنگ تابوت ازین بهر ماست

درختی که تریاک او زهر ماست

هوش مصنوعی: یکی از درختان خاصی وجود دارد که به خاطر آن، تابوتی تنگ و تیره برای ما آماده شده است. این درخت، نوعی تریاک تولید می‌کند که در واقع، به جای نفع، زیان و زهر آور است.

# بکشتیم و دادیم آبش به رنج

بیاویختیم از برش تاج و گنج

هوش مصنوعی: ما او را به قتل رساندیم و آبش را به زحمت و درد گرفتیم؛ تاج و ثروتش را از او جدا کردیم.

# چو بر شد به خورشید و شد سایه‌دار

به خاک اندر آمد سر مایه‌دار

هوش مصنوعی: وقتی که خورشید بالا می‌آید و سایه تولید می‌کند، سرمایه‌دار به زمین می‌آید.

# برینست فرجام و انجام ما

بدان تا کجا باشد آرام ما

هوش مصنوعی: سرنوشت و نتیجه کار ما در اینجا مشخص می‌شود، بنابراین ببینیم آرامش ما تا کجا ادامه پیدا می‌کند.

# به سیندخت مهراب گفت این سخن

نوآوردی و نو نگردد کهن

هوش مصنوعی: به سیندخت مهراب گفت که این کلام تازه‌ای است که به گوش ما آمده، اما هیچ چیزی کهنه نمی‌شود و همیشه تازه باقی می‌ماند.

# سرای سپنجی بدین سان بود

خرد یافته زو هراسان بود

هوش مصنوعی: خانه‌ای که پر از آشفتگی است، به این روز افتاده و عقل از ترس آن به هراس افتاده است.

# یکی اندر آید دگر بگذرد

گذر نی که چرخش همی بسپرد

هوش مصنوعی: یک نفر وارد می‌شود و دیگری می‌رود؛ این گذر جریان طبیعی زندگی است که همچنان ادامه دارد.

# به شادی و انده نگردد دگر

برین نیست پیکار با دادگر

هوش مصنوعی: شادی و غم دیگر در این دنیا وجود ندارد، زیرا دیگر جنگ و درگیری با عدالت‌مدار نخواهد بود.

# بدو گفت سیندخت این داستان

بروی دگر بر نهد باستان

هوش مصنوعی: سیندخت به او گفت که این داستان را به گونه‌ای دیگر مطرح خواهد کرد تا قدیم‌ترها را به یاد بیاورد.

# خرد یافته موبد نیک بخت

به فرزند زد داستان درخت

هوش مصنوعی: موبدی دانا و خوشبخت داستانی از درخت را برای فرزندش تعریف کرد.

# زدم داستان تا ز راه خرد

سپهبد به گفتار من بنگرد

هوش مصنوعی: داستان را آغاز کردم تا فرمانده با درایت به سخن من توجه کند و به آن دقت نماید.

# فرو برد سرو سهی داد خم

به نرگس گل سرخ را داد نم

هوش مصنوعی: درخت سرو بلند سرش را پایین آورد و به گل نرگس زیبای سرخ آب داد.

# که گردون به سر بر چنان نگذرد

که ما را همی باید ای پرخرد

هوش مصنوعی: این بیت بیانگر این است که روزگار و تقدیر به گونه‌ای نمی‌گذرد که ما بخواهیم، و تنها کسانی که خردمند هستند، می‌توانند با این واقعیت کنار بیایند و آن را درک کنند. در واقع، زمانه با ما مانند دیگران رفتار نخواهد کرد و هر کسی باید با واقعیت‌هایی که وجود دارد، مواجه شود.

# چنان دان که رودابه را پور سام

نهانی نهادست هر گونه دام

هوش مصنوعی: رودابه، دختر سام، به طور مخفیانه و به شیوه‌ای پنهانی به دام افتاده است.

# ببردست روشن دلش را ز راه

یکی چاره مان کرد باید نگاه

هوش مصنوعی: دل روشن او را از راهی دور بردند و اکنون باید تدبیری برای این کار بیندیشیم.

# بسی دادمش پند و سودش نکرد

دلش خیره بینم همی روی زرد

هوش مصنوعی: هرچند نصیحت‌های زیادی به او کردم، اما فایده‌ای نداشت؛ چون او به درستی فکر نمی‌کند و چهره‌اش نشان از ناراحتی دارد.

# چو بشنید مهراب بر پای جست

نهاد از بر دست شمشیر دست

هوش مصنوعی: وقتی مهراب صدای او را شنید، به پا خاست و شمشیرش را به دست گرفت.

# تنش گشت لرزان و رخ لاجورد

پر از خون جگر دل پر از باد سرد

هوش مصنوعی: بدنش به لرزه درآمد و چهره‌اش که مانند سنگ لاجورد بود، پر از خون و جگر شده و دلش پر از سرمای سخت است.

# همی گفت رودابه را رود خون

بروی زمین بر کنم هم کنون

هوش مصنوعی: رودابه به طور هشداردهنده‌ای می‌گوید که از خون او بر روی زمین جاری خواهد شد.

# چو این دید سیندخت برپای جست

کمر کرد بر گردگاهش دو دست

هوش مصنوعی: وقتی سیندخت این را دید، با شوق و هیجان به پا بلند شد و دست‌هایش را دور کمرش حلقه کرد.

# چنین گفت کز کهتر اکنون یکی

سخن بشنو و گوش دار اندکی

هوش مصنوعی: این شخص گفت که از کوچک‌تر ها هم اکنون یک سخن بشنو و کمی توجه کن.

# ازان پس همان کن که رای آیدت

روان و خرد رهنمای آیدت

هوش مصنوعی: از این پس هر کاری را که به ذهنت می‌رسد انجام بده و از خرد و عقل خود به عنوان راهنما استفاده کن.

# بپیچید و بنداخت او را بدست

خروشی برآورد چون پیل مست

هوش مصنوعی: او را به سرعت گرفت و در دستانش گرفت و صدای بلندی مانند صدای فیل مستی بلند شد.

# مرا گفت چون دختر آمد پدید

ببایستش اندر زمان سر برید

هوش مصنوعی: او به من گفت وقتی دختر به دنیا آمد، باید در آن لحظه سرش را ببرم.

# نکشتم بگشتم ز راه نیا

کنون ساخت بر من چنین کیمیا

هوش مصنوعی: من نمی‌خواهم به کسی آسیب برسانم، اما حالا که به این وضعیت رسیدم، احساس می‌کنم که به سحری عجیب دچار شده‌ام.

# پسر کو ز راه پدر بگذرد

دلیرش ز پشت پدر نشمرد

هوش مصنوعی: پسری که بدون توجه به راه و روش پدرش پیش می‌رود، جسارتش از پشت پدرش نشأت نمی‌گیرد.

# همم بیم جانست و هم جای ننگ

چرا بازداری سرم را ز جنگ

هوش مصنوعی: من همیشه نگران جان خودم هستم و از طرفی هم به خاطر ننگ و عیب‌هایی که ممکن است به وجود آید، چرا باید از جنگ دور بمانم؟

# اگر سام یل با منوچهر شاه

بیابند بر ما یکی دستگاه

هوش مصنوعی: اگر سام یل، که یکی از شخصیت‌های بزرگ پهلوانی در اسطوره‌های ایرانی است، با منوچهر شاه، که یکی از پادشاهان پیشدادی است، ما را بیابند، یک جشن و مراسم ویژه برای ما برگزار خواهند کرد.

# ز کابل برآید به خورشید دود

نه آباد ماند نه کشت و درود

هوش مصنوعی: دود ناشی از کابل به سمت خورشید بلند می‌شود و نه سرزمین آباد می‌ماند و نه گیاهی به ثمر می‌رسد.

# چنین گفت سیندخت با مرزبان

کزین در مگردان به خیره زبان

هوش مصنوعی: سیندخت به مرزبان گفت که از این موضوع بی‌جهت صحبت نکن و زبانت را به بیهوده‌گویی مشغول نکن.

# کزین آگهی یافت سام سوار

به دل ترس و تیمار و سختی مدار

هوش مصنوعی: سام سوار با این خبر به دل التهاب و نگرانی و مشکلاتی مواجه نشود.

# وی از گرگساران بدین گشت باز

گشاده شدست این سخن نیست راز

هوش مصنوعی: او از گرگساران بازگشته و این موضوع دیگر پنهانی نیست.

# چنین گفت مهراب کای ماه‌روی

سخن هیچ با من به کژی مگوی

هوش مصنوعی: مهراب به محبوبش می‌گوید: ای ماه‌روی زیبا، هیچ‌گاه با من به طعنه یا به زبانی نادرست صحبت نکن.

# چنین خود کی اندر خورد با خرد

که مر خاک را باد فرمان برد

هوش مصنوعی: آیا انسان خردمند می‌تواند با خودخواهی درگیر شود، در حالی که ذرات خاک تابع فرمان باد هستند؟

# مرا دل بدین نیستی دردمند

اگر ایمنی یابمی از گزند

هوش مصنوعی: من به خاطر این بی‌ثباتی و عدم اطمینان، دردی دارم. اگر بتوانم از آسیب‌ها و خطرات در امان باشم، دل من دیگر ناراحت نخواهد بود.

# که باشد که پیوند سام سوار

نخواهد ز اهواز تا قندهار

هوش مصنوعی: شاید پیوند سام سوار، از اهواز تا قندهار ادامه نداشته باشد.

# بدو گفت سیندخت کای سرفراز

به گفتار کژی مبادم نیاز

هوش مصنوعی: سیندخت به او گفت: ای سرفراز، امیدوارم به خاطر سخن نادرست به درخواست کسی نیفتی.

# گزند تو پیدا گزند منست

دل درمند تو بند منست

هوش مصنوعی: آسیب تو از آنِ من است، دل خسته‌ام به تو وابسته است.

# چنین است و این بر دلم شد درست

همین بدگمانی مرا از نخست

هوش مصنوعی: اینطور است و این درست در دل من جا گرفته است که همین بدگمانی از همان ابتدا همراه من بوده است.

# اگر باشد این نیست کاری شگفت

که چندین بد اندیشه باید گرفت

هوش مصنوعی: اگر این طور باشد، جای شگفتی نیست که افراد بداندیش باید به این شکل عمل کنند.

# فریدون به سرو یمن گشت شاه

جهانجوی دستان همین دید راه

هوش مصنوعی: فریدون به درختان سرو در یمن رفت و با دیدن آن‌ها، قدرت و شکوه خود را به یاد آورد.

# هرانگه که بیگانه شد خویش تو

شود تیره رای بداندیش تو

هوش مصنوعی: هر زمان که به بیگانگان بپردازی و از خودت فاصله بگیری، ذهن و فکر تو دچار افکار ناخوشایند و منفی خواهد شد.

# به سیندخت فرمود پس نامدار

که رودابه را خیز پیش من آر

هوش مصنوعی: سپس به سیندخت گفت که رودابه را بیاورد و پیش من بیاورد.

# بترسید سیندخت ازان تیز مرد

که او را ز درد اندر آرد به گرد

هوش مصنوعی: سیندخت از مردی که تند و چابک است بترسد، زیرا او می‌تواند از درد و رنج به او آسیب برساند.

# بدو گفت پیمانت خواهم نخست

به چاره دلش را ز کینه بشست

هوش مصنوعی: به او گفتم که ابتدا پیمان خود را می‌خواهم، سپس دلش را از کینه‌ها پاک کنم.

# زبان داد سیندخت را نامجوی

که رودابه را بد نیارد بروی

هوش مصنوعی: سیندخت می‌گوید که زبانی که در دست دارد، برای او نیکو است و نمی‌خواهد این زبان به رودابه آسیب بزند یا او را بی‌احترام کند.

# بدو گفت بنگر که شاه زمین

دل از ما کند زین سخن پر ز کین

هوش مصنوعی: او به او گفت که ببین، شاه زمین به خاطر این سخن پر از کینه، دلش را از ما جدا می‌کند.

# نه ماند بر و بوم و نه مام و باب

شود پست رودابه با رودآب

هوش مصنوعی: نه چیزی از خانه و دیار باقی می‌ماند و نه پدر و مادر، و در این حال، مقام رودابه به اندازه‌ی رودخانه به پستی می‌رسد.

# چو بشنید سیندخت سر پیش اوی

فرو برد و بر خاک بنهاد روی

هوش مصنوعی: زمانی که سیندخت صدای او را شنید، سرش را پایین آورد و روی زمین نهاد.

# بر دختر آمد پر از خنده لب

گشاده رخ روزگون زیر شب

هوش مصنوعی: دختر با لبخند و شادابی به جمع نزدیک می‌شود، چهره‌اش مانند روز روشن و زنده است، در حالی که شب حول او را احاطه کرده است.

# همی مژده دادش که جنگی پلنگ

ز گور ژیان کرد کوتاه چنگ

هوش مصنوعی: او به او مژده می‌دهد که نبردی شجاعانه مانند پلنگی از دل تاریکی برخاست و چنگال‌هایش را کوتاه کرد.

# کنون زود پیرایه بگشای و رو

به پیش پدر شو به زاری بنو

هوش مصنوعی: حالا زودتر زینت خود را بزدای و به سمت پدر برو و با ناله و گریه نزد او برسان.

# بدو گفت رودابه پیرایه چیست

به جای سر مایه بی‌مایه چیست

هوش مصنوعی: رودابه از کسی می‌پرسد که تزئین‌ها و زیورآلاتش چیست و در عوض، به او می‌گوید که ارزش واقعی چیست و بدون آن زیورآلات چه ارزشی خواهد داشت.

# روان مرا پور سامست جفت

چرا آشکارا بباید نهفت

هوش مصنوعی: دل من به خاطر تو، فرزند سام، در عذاب است. چرا باید این احساس را پنهان کنم؟

# به پیش پدر شد چو خورشید شرق

به یاقوت و زر اندرون گشته غرق

هوش مصنوعی: او مانند خورشید که در شرق طلوع می‌کند، به سوی پدرش رفت و در دل یاقوت و طلا غوطه‌ور شد.

# بهشتی بد آراسته پرنگار

چو خورشید تابان به خرم بهار

هوش مصنوعی: بهشتی زیبا و پر از رنگ و طرح مانند خورشیدی درخشان در روزهای خرم بهار است.

# پدر چون ورا دید خیره بماند

جهان آفرین را نهانی بخواند

هوش مصنوعی: پدر وقتی او را دید، مبهوت و شگفت‌زده شد و در دل خود به خالق جهانیان دعا کرد.

# بدو گفت ای شسته مغز از خرد

ز پرگوهران این کی اندر خورد

هوش مصنوعی: به او گفت: ای کسی که از خرد و درست اندیشی پاک شده‌ای، آیا این سخنان پرزرق و برق در تو تاثیری ندارد؟

# که با اهرمن جفت گردد پری

که مه تاج بادت مه انگشتری

مه در اینجا حرف ربط مکرر مانند «نه» است.

# چو بشنید رودابه آن گفت‌وگوی

دژم گشت و چون زعفران کرد روی

هوش مصنوعی: وقتی رودابه آن صحبت‌های غم‌انگیز را شنید، ناراحت و اندوهناک شد و چهره‌اش مانند زعفران زرد و پژمرده شد.

# سیه مژه بر نرگسان دژم

فرو خوابنید و نزد هیچ دم

هوش مصنوعی: چشم‌های تاریک و مژه‌های بلند بر گل‌های سفید خوابیده و در هیچ زمانی بیدار نمی‌شوند.

# پدر دل پر از خشم و سر پر ز جنگ

همی رفت غران بسان پلنگ

هوش مصنوعی: پدر با دل پر از خشم و سر پر از آمادگی برای جنگ، با قدرت و خرامان مانند پلنگ حرکت می‌کرد.

# سوی خانه شد دختر دل‌شده

رخان معصفر بزر آژده

هوش مصنوعی: دختر معصوم و زیبا به سمت خانه‌اش می‌رود و دل‌باختگان را مجذوب خود کرده است.

# به یزدان گرفتند هر دو پناه

هم این دل شده ماه و هم پیشگاه

هوش مصنوعی: هر دو به یزدان پناه بردند و به او پناهجویند. اکنون دل من مانند ماه زیباست و در پیشگاه خداوند قرار دارد.