پنج‌شنبه با شاهنامه فردوسی: منوچهر- بخش 12؛ میان سپهدار و آن سرو بن / عشق آتشین رودابه به زال + متن صوتی و معنی اشعار

خلاصه شاهنامهٔ فردوسی؛ منوچهر- بخش 12

در این بخش از داستان، سپهدار (دستان) پیامی برای رودابه می‌فرستد تا او را از حال خود مطلع کند. زن پیام‌رسان با شادمانی برمی‌گردد و خبر خوشی را به رودابه می‌دهد. رودابه با لباس‌های زیبا و جواهرات زینت می‌شود و به مادرش می‌گوید که باید با دستان (پدرش) درباره‌ی محبوبش صحبت کند. در همین اثنا سیندخت (مادر رودابه) از او می‌خواهد تا راز این رابطه را روشن کند و به تأمل دربارۀ عشق و احساسات رودابه می‌پردازد.

رودابه از عشق خود به دستان به شدت ناراحت و نگران است و بر این باور است که بدون او زندگی برایش بی‌معناست. او عشق و علاقه‌اش را با اشک و احساسات عمیق بیان می‌کند و می‌گوید که هیچ چیز ارزش زندگی را ندارد مگر دست یافتن به دستان. در نهایت، بر اساس پاسخ و پیام‌های رد و بدل شده، نشان می‌دهد که عشق در میان شخصیت‌ها به شدت تأثیرگذار و پرتب و تاب است.

برگردان به زبان ساده

# میان سپهدار و آن سرو بن

زنی بود گوینده شیرین سخن

هوش مصنوعی: بین جنگجو و آن سرو زیبا، گوینده‌ای با کلامی دلنشین و شیرین قرار دارد.

# پیام آوریدی سوی پهلوان

هم از پهلوان سوی سرو روان

هوش مصنوعی: شما پیام‌رسانی از طرف پهلوان به سوی دیگر پهلوان و همچنین از طرف آن پهلوان به سوی سرو (دختری با ویژگی‌های خاص) دارید.

# سپهدار دستان مر او را بخواند

سخن هر چه بشنید با او براند

هوش مصنوعی: سردار، او را صدا می‌زند و هر چه را که می‌شنود، با او در میان می‌گذارد.

# بدو گفت نزدیک رودابه رو

بگویش که ای نیک دل ماه نو

هوش مصنوعی: به او بگو که به سوی رودابه برود و به او بگوید که ای دل نیکو، مانند ماه نو هستی.

# سخن چون ز تنگی به سختی رسید

فراخیش را زود بینی کلید

هوش مصنوعی: وقتی که صحبت به شدت و دشواری انجام می‌شود، به زودی می‌توانی به عمق و گشایش آن دست یابی.

# فرستاده باز آمد از پیش سام

ابا شادمانی و فرخ پیام

هوش مصنوعی: پیام آور با شادی و خوشحالی از نزد سام بازگشت و خبر خوشی آورد.

# بسی گفت و بشنید و زد داستان

سرانجام او گشت همداستان

هوش مصنوعی: بسیاری سخن گفت و شنید و داستان را روایت کرد و در نهایت به توافق رسیدند.

# سبک پاسخ نامه زن را سپرد

زن از پیش او بازگشت و ببرد

هوش مصنوعی: زن نامه‌ای را به سبکی خاص نوشت و پس از آن نامه را به او داد. سپس زن از پیش او رفت و آن نامه را برد.

# به نزدیک رودابه آمد چو باد

بدین شادمانی ورا مژده داد

هوش مصنوعی: باد به نزد رودابه آمد و با خوشحالی به او خبر خوشی داد.

# پری روی بر زن درم برفشاند

به کرسی زر پیکرش برنشاند

هوش مصنوعی: یک پری زیبا بر من گلی پراکنده کرد و سپس مرا بر روی کرسی زرینی نشاند.

# یکی شاره سربند پیش آورید

شده تار و پود اندرو ناپدید

هوش مصنوعی: یک نوار یا بند را آماده کنید، زیرا تار و پود آن به طور نامحسوس و در هم پیچیده شده است.

# همه پیکرش سرخ یاقوت و زر

شده زر همه ناپدید از گهر

هوش مصنوعی: همه اعضای بدنش به رنگ سرخ یاقوت و طلا درآمده‌اند و همه چیز از جواهرات پنهان شده است.

# یکی جفت پر مایه انگشتری

فروزنده چون بر فلک مشتری

هوش مصنوعی: این عبارت به زیبایی اشاره به انگشتری دارد که با ظاهر درخشان و نقش و نگار زیبا خود، شبیه به سیاره مشتری در آسمان تابناک است. انگشتر با جواهراتی با ارزش، جلوه‌ای خاص و خیره‌کننده دارد و می‌تواند توجه هر کسی را جلب کند.

# فرستاد نزدیک دستان سام

بسی داد با آن درود و پیام

هوش مصنوعی: سام پیامی را با احترام و درود به نزدیکان خود فرستاد.

# زن از حجره آنگه به ایوان رسید

نگه کرد سیندخت او را بدید

هوش مصنوعی: زن از اتاقش بیرون آمد و به حیاط رفت. در آنجا نگاهی کرد و دختر زیبایی را دید.

# زن از بیم برگشت چون سندروس

بترسید و روی زمین داد بوس

هوش مصنوعی: زن از خوف و هراس به عقب بازگشت، چون به رنگ سرخ سندروس دچار شد و بر زمین بوسه زد.

# پر اندیشه شد جان سیندخت ازوی

به آواز گفت از کجایی بگوی

هوش مصنوعی: جان سیندخت به شدت به فکر فرو رفته و با صدایی بلند از او می‌پرسد که از کجا آمده‌ای.

# زمان تا زمان پیش من بگذری

به حجره درآیی به من ننگری

هوش مصنوعی: زمانی که از کنار من عبور می‌کنی، به سراغ من بیا و به من نگاه کن.

# دل روشنم بر تو شد بدگمان

بگویی مرا تا زهی گر کمان

هوش مصنوعی: دل روشن من نسبت به تو به تردید افتاده است، گویی می‌گویی که من هم چیزی نمی‌دانم.

# بدو گفت زن من یکی چاره‌جوی

همی نان فراز آرم از چند روی

هوش مصنوعی: زن من به او گفت که من یک راهی برای تأمین نان پیدا می‌کنم و از هر راهی به این هدف دست می‌زنم.

# بدین حجره رودابه پیرایه خواست

بدو دادم اکنون همینست راست

هوش مصنوعی: در اینجا شاعر به صحبت از یک حجره و شخصی به نام رودابه می‌پردازد. او می‌گوید که آن شخص در خواست پیرایشی از او داشته و اکنون همان خواسته به حقیقت پیوسته است. به طور کلی، اشاره به این دارد که خواسته‌ها و آرزوهای ما گاهی به واقعیت تبدیل می‌شوند.

# بیاوردمش افسر پرنگار

یکی حلقه پرگوهر شاهوار

هوش مصنوعی: یک حلقه زیبا و ارجمند را که تزییناتی شگرف دارد به او تقدیم کردم.

# بدو گفت سیندخت بنمایی‌ام

دل بسته ز اندیشه بگشایی‌ام

هوش مصنوعی: او به سیندخت گفت: به من نشان بده که دل‌باخته‌ام و از اندیشه‌ام آزاد کن.

# سپردم به رودابه گفت این دو چیز

فزون خواست اکنون بیارمش نیز

هوش مصنوعی: من به رودابه گفتم که این دو چیز را بیشتر می‌خواهم و اکنون باید آن‌ها را به من بیاورد.

# بها گفت بگذار بر چشم من

یکی آب بر زن برین خشم من

هوش مصنوعی: بها خواست که روی خود را به چشم من بیندازد و با یک قطره آب، خشم و ناراحتی من را کمتر کند.

# درم گفت فردا دهد ماه روی

بها تا نیابم تو از من مجوی

هوش مصنوعی: در روز آینده، کسی که زیبایی و دلربایی دارد، به من می‌گوید که مرا بپذیر. تا زمانی که تو را نیابم، به دنبال من نگرد.

# همی کژ دانست گفتار او

بیاراست دل را به پیکار او

هوش مصنوعی: او با فهمی نادرست از سخنان او، دلش را برای مقابله با او آماده کرد.

# بیامد بجستش بر و آستی

همی جست ازو کژی و کاستی

هوش مصنوعی: او به جستجویش آمد و به دقت هم در چهره‌اش و هم در رفتار او به دنبال نقص‌ها و کمبودها می‌گشت.

# به خشم اندرون شد ازان زن غمی

به خواری کشیدش بروی زمی

هوش مصنوعی: زن به شدت خشمگین شد و از غم ناشی از آن در دل خود احساس ناراحتی و ذلت کرد، به طوری که بر روی زمین نشسته بود.

# چو آن جامه‌های گرانمایه دید

هم از دست رودابه پیرایه دید

هوش مصنوعی: وقتی آن لباس‌های ارزشمند را دید، متوجه شد که از دستان رودابه زینت‌ها و زیبایی‌ها از بین رفته است.

# در کاخ بر خویشتن بر ببست

از اندیشگان شد به کردار مست

هوش مصنوعی: در کاخ خود، به دلیل افکار و نگرانی‌هایی که داشت، خود را محدود کرد و به حالت مستی و بی‌خیالی فرو رفت.

# بفرمود تا دخترش رفت پیش

همی دست برزد به رخسار خویش

هوش مصنوعی: او دستور داد که دخترش به جلو برود و هنگام رفتن، دست بر چهره‌اش بزند.

# دو گل را به دو نرگس خوابدار

همی شست تا شد گلان آبدار

هوش مصنوعی: دو گل را در کنار دو نرگس خواب آلود شستشو می‌دهند تا گل‌ها شفاف و خنک شوند.

# به رودابه گفت ای سرافراز ماه

گزین کردی از ناز برگاه چاه

هوش مصنوعی: به رودابه گفت: ای ماه بلندمرتبه، تو به خاطر زیبایی خود باعث شده‌ای تا در دل من عشق و محبتت جا گیرد.

# چه ماند از نکو داشتی در جهان

که ننمودمت آشکار و نهان

هوش مصنوعی: چه چیزی از نیکی و خوبی تو در جهان باقی مانده است که نه در ظاهر و نه در باطن نشان نداده‌ای؟

# ستمگر چرا گشتی ای ماه‌روی

همه رازها پیش مادر بگوی

هوش مصنوعی: ای زیبای ستمگر، چرا به این حد بیداد کردی؟ همهٔ رازهایت را به مادرت بگو.

# که این زن ز پیش که آید همی

به پیشت ز بهر چه آید همی

هوش مصنوعی: این زن که به نزد تو می‌آید، به چه دلیلی به سوی تو می‌آید؟

# سخن بر چه سانست و آن مرد کیست

که زیبای سربند و انگشتریست

هوش مصنوعی: این جمله به گونه‌ای مطرح می‌کند که چه نوع صحبتی در جریان است و اشاره دارد به شخصی که دارای زیبایی و ظاهری شایسته است، و به شکل خاص به ساز و برگ او، همچون سر بند و انگشتری، تاکید می‌کند. به عبارتی، به زیبایی‌های ظاهری و ویژگی‌های این فرد پرداخته شده و سوالاتی درباره او و نوع صحبت‌هایش مطرح می‌شود.

# ز گنج بزرگ افسر تازیان

به ما ماند بسیار سود و زیان

هوش مصنوعی: از گنجینه بزرگ تاج و تخت عرب‌ها برای ما بسیاری از نفع و زیان باقی مانده است.

# بدین نام بد دادخواهی به باد

چو من زاده‌ام دخت هرگز مباد

هوش مصنوعی: به خاطر این اسم و عنوان بدی که دارم، به راحتی دادخواهی را به باد می‌دهم. من فرزند کسی هستم که هرگز نباید دخترش را به چنین سرنوشتی واگذار کند.

# زمین دید رودابه و پشت پای

فرو ماند از خشم مادر به جای

هوش مصنوعی: زمین رودابه را دید و به خاطر خشم مادر او، از ترس عقب نشینی کرد.

# فرو ریخت از دیدگان آب مهر

به خون دو نرگس بیاراست چهر

هوش مصنوعی: از چشمانش اشک محبت ریخت و چهره‌اش را با خون دو گل نرگس مزین کرد.

# به مادر چنین گفت کای پر خرد

همی مهر جان مرا بشکرد

هوش مصنوعی: به مادر چنین گفت: ای خردمند، مهر تو به جان من آسیب رسانده است.

# مرا مام فرخ نزادی ز بن

نرفتی ز من نیک یا بد سخن

هوش مصنوعی: من از ابتدا به دنیا آمده‌ام و به خوبی یا بدی از من دور نرفته‌ای.

# سپهدار دستان به کابل بماند

چنین مهر اویم بر آتش نشاند

هوش مصنوعی: فرمانده سپاه با دستانی قوی و محکم در کابل باقی ماند، زیرا محبت او مانند آتش روشن و سوزان است.

# چنان تنگ شد بر دلم بر جهان

که گریان شدم آشکار و نهان

هوش مصنوعی: به قدری فشار و تنگی بر دلم احساس کردم که هم در ظاهر و هم در باطن، به گریه افتادم.

# نخواهم بدن زنده بی‌روی او

جهانم نیرزد به یک موی او

هوش مصنوعی: من بدون چهره و حضور او زندگی نمی‌کنم و وجودم بدون او برایم هیچ ارزشی ندارد.

# بدان کو مرا دید و بامن نشست

به پیمان گرفتیم دستش بدست

هوش مصنوعی: کسی که مرا ملاقات کرد و همراه من نشست، ما برای همدیگر دستی در دست گرفتیم و به اشتراک مسئولیتی متعهد شدیم.

# فرستاده شد نزد سام بزرگ

فرستاد پاسخ به زال سترگ

هوش مصنوعی: پیامی به سام بزرگ ارسال شد و پاسخ آن به زال بزرگ رسید.

# زمانی بپیچید و دستور بود

سخنهای بایسته گفت و شنود

هوش مصنوعی: زمانی فرا رسید که صحبت‌های مناسب و لازم در گفت‌وگوها مطرح شد و مورد توجه قرار گرفت.

# فرستاده را داد بسیار چیز

شنیدم همه پاسخ سام نیز

هوش مصنوعی: من بسیار چیزهایی که فرستاده آورده بود را شنیدم و پاسخ سام را نیز دریافت کردم.

# به دست همین زن که کندیش موی

زدی بر زمین و کشیدی به روی

هوش مصنوعی: این زن باعث شده که تو موی خود را روی زمین بواقع بکشی و به طرف جلو بکشانی.

# فرستاده آرندهٔ نامه بود

مرا پاسخ نامه این جامه بود

هوش مصنوعی: فرستاده‌ای که نامه را به من آورد، پاسخی که در آن بود، همین لباس بود.

# فروماند سیندخت زان گفت‌گوی

پسند آمدش زال را جفت اوی

هوش مصنوعی: سیندخت به خاطر گفت‌وگویی که انجام شد، متوجه شد که زال برای او مناسب است و از این موضوع خوشش آمد.

# چنین داد پاسخ که این خرد نیست

چو دستان ز پرمایگان گرد نیست

هوش مصنوعی: او به این پرسش پاسخ داد که این کار عاقلانه نیست، چرا که مانند دست‌هایی که از افراد بازرنگ و پرمایه دور است، از ارزش و اهمیت خالی است.

# بزرگست پور جهان پهلوان

همش نام و هم رای روشن روان

هوش مصنوعی: فرزند بزرگ و نامور جهان پهلوان، همیشه نام و اندیشه‌ای روشن و شفاف دارد.

# هنرها همه هست و آهو یکی

که گردد هنر پیش او اندکی

هوش مصنوعی: در میان تمام هنرها، تنها یک هنر وجود دارد که قابل توجه و ارزشمند است و آن به اندازه‌ای است که می‌تواند دیگر هنرها را تحت‌الشعاع قرار دهد.

# شود شاه گیتی بدین خشمناک

ز کابل برآرد به خورشید خاک

هوش مصنوعی: زمانی که شاه جهان به خاطر خشم و غضبش از کابل بیرون بیاید، توده‌ای از خاکی که به سمت خورشید پرتاب می‌شود، نشانه‌ای از قدرت و عظمت او خواهد بود.

# نخواهد که از تخم ما بر زمین

کسی پای خوار اندر آرد به زین

هوش مصنوعی: هیچ‌کس نخواهد که زاده او بر زمین تحت فشار و بی‌احترامی قرار گیرد.

# رها کرد زن را و بنواختش

چنان کرد پیدا که نشناختش

هوش مصنوعی: او زن را ترک کرد و با حُسن رفتار، به گونه‌ای او را نوازش کرد که به هیچ وجه نتوانست او را بشناسد.

# چنان دید رودابه را در نهان

کجا نشنود پند کس در جهان

هوش مصنوعی: رودابه را در خفا و به دور از دیده‌ها دید که هیچ‌کس در دنیا پند و نصیحت را نمی‌شنود.

# بیامد ز تیمار گریان بخفت

همی پوست بر تنش گفتی بکفت

هوش مصنوعی: او از شدت دردی که داشت، با حالتی بیمار و گریان به خواب رفت، گویی که پوستش بر تنش تنگ شده و در حال کنده شدن است.