شاهنامه خوانی با ساعدنیوز: سلطنت آخرین وارث فریدون، حکایتی از صلح و حکمرانی زو / پادشاهی زو طهماسپ؛ شبی زال بنشست هنگام خواب + متن صوتی و معنی اشعار

خلاصه شاهنامهٔ فردوسی؛ پادشاهی زو طهماسپ

شبانگاهی زال درباره پهلوانان جنگی لشکر خود و در سوی دیگر افراسیاب سخن گفت. او بر ضرورت وجود یک شاه بیدار و فره‌مند تأکید کرد که بتواند کشور را به خوبی اداره کند. پس از بحث و تبادل نظر، تصمیم گرفتند که از نسل فریدون شاهی انتخاب شود. پس از مشورت با سران و بزرگان‌، رای بر شایستگی «زو» شد و او در لشکرگاه، تاج شاهی بر نهاد. در دوران حکومت زو، جنگی در پیش بود که به دلیل خشکسالی و کمبود غذا، دو سپاه از هم جنگ دوری کردند و تصمیم به صلح گرفتند. آن‌ها نزاع‌ها و کین‌های گذشته را فراموش کردند و در نهایت به صلح دست یافتند.

این صلح باعث آمدن باران و فراخی و برکت به سرزمین شد‌، مردم شاد شدند و جشنگه‌هایی برای جشن و شادی در هرجا برپا کردند. زو با قدرت و خردمندی بر ایران حکومت کرد و مردم را از رنج و درد آزاد ساخت. در طول پنج سال، هیچ‌کس از سختی‌ها خبر نداشت و او به عنوان یک شاه دادگستر شناخته شد.

برگردان به زبان ساده

# شبی زال بنشست هنگام خواب

سخن گفت بسیار ز افراسیاب

شبی زال در شبانگاه و وقت خواب نشسته بود و درباره افراسیاب صحبت‌های زیادی کرد.

# هم از رزم‌زن نامداران خویش

وزان پهلوانان و یاران خویش

او هم‌چنین از قهرمانان و جنگجویان سرشناسی که دارد، و هم از پهلوانان و هم‌رزمانش سخن گفت.

# همی‌گفت هرچند کز پهلوان

بود بخت بیدار و روشن روان

می‌گفت هرچند که از جنگجویان و پهلوانان‌، بخت و اقبال‌، بلند و نیک می‌شود.

# بباید یکی شاه خسرو‌نژاد

که دارد گذشته سخن‌ها به‌یاد

(با این وجود) ما به یک پادشاه نیاز داریم‌؛ شاهی از نسل بزرگان گذشته و همچنین او دانش و سخن کهن را بداند.

# به‌کردار کشتی‌ست کار سپاه

همش باد و هم بادبان تخت شاه

سپاه و لشکر همچون کشتی‌یی است که برای حرکت به باد و بادبان نیاز دارد و این هر دو‌، به‌مدد شاه و تخت شاهی به‌دست می‌آید.

# اگر داردی طوس و گستهم فر

سپاه است و گردان بسیار مر

اگرچه طوس و گستهم دانا در سپاه هستند، و نیز نیروی بسیار و دلاوران بسیار داریم.

# نزیبد بر ایشان همی تاج و تخت

بباید یکی شاه بیداربخت

تاج و تخت و شاهی زیبنده و مناسب این‌افراد نیست، بلکه به یک پادشاه بیداربخت و فیروزمند نیاز داریم.

# که باشد بدو فرهٔ ایزدی

بتابد ز دیهیم او بخردی

کسی که از فروغ و نور الهی برخوردار باشد، و نور دانایی و خرد از دیهیم و تاج او بتابد.

# ز تخم فریدون بجُستند چند

یکی شاه، زیبای تخت بلند

در میان چند نفر از نسل فریدون‌، به دنبال یک پادشاه آراسته و برجسته‌ و بلندبخت گشتند.

# ندیدند جز پور طهماسپ زو

که زور کیان داشت و فرهنگ گو

بهتر و شایسته‌تر از پور طهماسب که نام او «زو» بود نیافتند که هم قدرت و اراده ‌«کیانی‌» داشت و هم فرهنگ و دانش «گو».

# بشد قارن و موبد و مرزبان

سپاهی ز بامین و ز گرزبان

از قارن‌ها، موبد‌ها و مرزبان‌هایی از بامین و گرزبان، سپاهی جمع شد و رفت.

# یکی مژده بردند نزدیک زو

که تاج فریدون به تو گشت نو

و به زو مژده دادند که تاج و تخت فریدونی به تو نو شد (و زنده گشت)

# سپهدار دستان و یکسر سپاه

ترا خواستند ای سزاوار گاه

سپاه‌سالار دستان (زال) و همه سپاه و لشکریان‌، خواهان شما هستند، ای کسی که شایسته‌ این مقام هستی.

# چو بشنید زو گفتهٔ موبدان

همان گفتهٔ قارن و بخردان

وقتی او (زو) سخن موبدان را شنید، که گفته و خواسته قارن و خردمندان نیز بود.

# بیامد به نزدیک ایران سپاه

به سر بر نهاده کیانی کلاه

به نزد سپاه و لشکریان ایران آمد و تاج کیانی را بر سر نهاد.

# به‌شاهی بر او آفرین خواند زال

نشست از بر تخت زو پنج سال

زال‌، شاهی را به او تبریک گفت و بر او آفرین و درود گفت (و اینچنین) زو به‌مدت پنج سال شاه بود.

# کهن بود بر سال هشتاد مرد

به‌داد و به‌خوبی جهان تازه‌کرد

سن زو هشتاد سال بود و با داد و عدل و نیکویی جهان را آباد کرد.

# سپه را ز کار بدی باز داشت

که با پاک یزدان یکی راز داشت

سپاه و لشکریان را از بدی بازداشت و دور نگه داشت زیرا که با یزدان پاک‌، پیمان و رازی (در این‌باره‌) داشت.

# گرفتن نیارست و بستن کسی

وزان پس ندیدند کشتن بسی

اجازه نداد کسی را زندانی کنند و دیده نشد افراد زیادی کشته شوند.

# همان بد که تنگی بد اندر جهان

شده خشک خاک و گیا را دهان

اما قحطی و خشکسالی در جهان گرفته بود و خاک بی‌آب و گیاه تشنه بود.

# نیامد همی ز آسمان هیچ نم

همی برکشیدند نان با درم

هیچ بارانی نبارید و چنان (قحطی) شد که مردم (به‌جای مَن) نان را با (وزن) درهم می‌خریدند.

# دو لشکر بران گونه تا هشت ماه

به روی اندر آورده روی سپاه

دو لشکر بر آن گونه تا هشت ماه در روبروی هم به‌جنگ ایستاده بودند.

# نکردند یک‌روز جنگی گران

نه روز یلان بود و رزم سران

نه روزی نبرد و جنگ بزرگی در گرفت و نه یک روز پهلوانان و سران به (تک و تن به‌تن) جنگیدند.

# ز تنگی چنان شد که چاره نماند

سپه را همی پود و تاره نماند

از قحطی و گرسنگی چنان شد که لشکر از هم گسست.

# سخن رفتشان یک به‌یک هم‌زبان

که از ماست بر ما بد آسمان

در هر دو سوی جنگ‌، لشکریان هم‌رای و هم‌زبان شدند که این قحطی و بلای آسمانی از کردار بد ماست.

# ز هر دو سپه خاست فریاد و غَو

فرستاده آمد به نزدیک زو

از هر دو لشکر فریاد و بیداد برخاست و فرستاده و نماینده‌ای را نزد زو فرستادند.

# که گر بهر ما زین سرای سپنج

نیامد به جز درد و اندوه و رنج

که اگر بهره ما از این دنیای فانی جز درد و غم و رنج نیست.

# بیا تا ببخشیم روی زمین

سراییم یک با دگر آفرین

بیایید تا همدیگر را ببخشیم و آشتی کنیم و (به‌جای دشمنی) به هم درود بگوییم.

# سر نامداران تهی شد ز جنگ

ز تنگی نبد روزگار درنگ

نام‌داران و سران از ادامه جنگ منصرف شدند زیرا از تنگی و قحط‌سالی‌، وقت و فرصتی نمانده بود (که جنگ را ادامه دهند)

# بر آن برنهادند هر دو سخن

که در دل ندارند کین کهن

رای و نظر هر دو بر این شد و توافق کردند که جنگ و دشمنی‌های کهنه را کنار بگذارند.

# ببخشند گیتی به رسم و به داد

ز کار گذشته نیارند یاد

جهان را از روی رسم و آیین و دادگرانه تقسیم کنند و از کار (و اختلافات) گذشته حرفی به‌میان نیاورند.

# ز دریای پیکند تا مرز تور

ازان بخش گیتی ز نزدیک و دور

از دریای پیکند تا مرز تور و دور و نزدیک را.

# روارو چنین تا به چین و ختن

سپردند شاهی بران انجمن

یک سر تا چین و ختن (و اختیار تقسیم‌) را بر آن دو انجمن سپردند.

# ز مرزی کجا مرز خرگاه بود

ازو زال را دست کوتاه بود

تا مرز خرگاه‌، مرز و سرزمین زال شد.

# وزین روی ترکان نجویند راه

چنین بخش کردند تخت و کلاه

و از این سوی (خرگاه) ترکان نیایند؛ بدین گونه قلمرو شاهی را تقسیم کردند.

# سوی پارس لشکر برون راند زو

کهن بود لیکن جهان کرد نو

زو (پس از آن) به‌سوی پارس لشکر راند‌، با آنکه پیر بود جهان را آباد و تازه کرد.

# سوی زابلستان بشد زال زر

جهانی گرفتند هر یک به بر

زال هم سوی زابلستان شد‌، جهانی از مردم به شادی یکدیگر را در آغوش گرفتند.

# پر از غلغل و رعد شد کوهسار

زمین شد پر از رنگ و بوی و نگار

باران بر کوهستان بارید و زمین پر رونق شد. (یا کوه‌ها پر از فریاد شادی و رعد (صدای دهل) شد و زمین پر از رنگ‌ها، بوها و زیبایی‌های جشن شد)

# جهان چون عروسی رسیده جوان

پر از چشمه و باغ و آب روان

جهان مانند یک عروس شاداب و آراسته شد و چشمه‌ها و باغ‌ها پر از آب روان و پاک شد.

# چو مردم بدارد نهاد پلنگ

بگردد زمانه بر او تار و تنگ

وقتی که مردمان خوی پلنگی و درندگی پیشه کنند جهان بر آنها تار و تنگ خواهد شد و قحطی خواهد شد. (خوی پلنگی مجازا به معنی دروغ و ریا و دو رنگی نیز هست زیرا پلنگ و پوستش به دورنگی معروف است)

# مهان را همه انجمن کرد زو

به دادار بر آفرین خواند نو

زو بزرگان را جمع کرد و خدای را سپاس و آفرین تازه گفت.

# فراخی که آمد ز تنگی پدید

جهان آفرین داشت آن را کلید

زیرا آن گشایش و فراوانی که پس از قحطی و تنگی رسید خدای جهان‌آفرین راه چاره‌اش را نمود.

# به هر سو یکی جشن‌گه ساختند

دل از کین و نفرین بپرداختند

در هر طرف جشنی برپا کردند و دل‌ها را از کینه و نفرین پاک کردند.

# چنین تا برآمد برین سال پنج

نبودند آگه کس از درد و رنج

تا پنج سال اینچنین بود و هیچ‌کس از درد و رنج خبر نداشت.

# ببد بخت ایرانیان کندرو

شد آن دادگستر جهاندار زو

بخت و اقبال ایرانیان ‌کندرو شد و آن شاه دادگستر یعنی زو درگذشت.