به گزارش پایگاه خبری ساعدنیوز، در هفتههای اخیر، تحولات سیاسی و امنیتی در قفقاز جنوبی شتاب گرفته است. ارمنستان، کشوری کوچک اما استراتژیک، در اقدامی بیسابقه، اعلام آمادگی کرده است تا بخشی از خاک خود را تحت کنترل آمریکا قرار دهد؛ اقدامی که تحلیلگران آن را بخشی از فرآیند جدا شدن تدریجی ایروان از مدار نفوذ روسیه و چرخش بهسوی غرب میدانند.
این تصمیم در ادامه سلسله تحولاتی اتخاذ میشود که از پایان جنگ دوم قرهباغ (2020) تاکنون شکل گرفتهاند. از زمان پیروزی آذربایجان در آن جنگ و بازگشت کنترل بر منطقه قرهباغ، جایگاه روسیه بهعنوان تضمینکننده امنیت ارمنستان، بهشدت زیر سؤال رفته است. در عمل، نیروهای حافظ صلح روسی نتوانستند از تجدید درگیریها جلوگیری کنند و در زمان حملات آذربایجان در سپتامبر 2023، عملاً غایب بودند. این بیعملی، موجب رشد نارضایتی گسترده در داخل ارمنستان نسبت به کرملین شد.
در همین راستا، نیکول پاشینیان، نخستوزیر ارمنستان، طی ماههای گذشته بهوضوح از تمایل کشورش برای بازنگری در روابط امنیتی با روسیه سخن گفته است. لغو رزمایشهای مشترک با روسیه، تعلیق عضویت در سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO)، و استقبال از هیأتهای نظامی غربی، همگی نشانههایی از این تغییر رادیکال در سیاست خارجی ایروان هستند.
در این میان، اعلام آمادگی برای قرار دادن بخشی از خاک ارمنستان تحت کنترل نیروهای آمریکایی یا بینالمللی، گامی فراتر از صرف موضعگیری دیپلماتیک است. این تصمیم، هم بعد نمادین دارد – بهعنوان اعلام پایان اعتماد به مسکو – و هم بعد عملی: ایجاد تضمین امنیتی از سوی قدرتی دیگر، بهویژه در برابر تهدیدات فزاینده از سوی آذربایجان.
محتوای دقیق این طرح هنوز بهصورت عمومی منتشر نشده، اما گزارشها حاکی از آن است که مناطق مشخصی در مرز جنوبی ارمنستان – بهویژه در استان سیونیک، جایی که کریدور راهبردی «زنگزور» قرار دارد – میتواند محل استقرار نیروهای ناظر یا حافظ صلح آمریکایی یا چندملیتی شود. این منطقه از اهمیت حیاتی برخوردار است، چرا که هممرز با ایران، نخجوان و آذربایجان است و در کانون رقابتهای منطقهای قرار دارد.
چنین اقدامی، بدون شک با واکنش شدید روسیه مواجه خواهد شد. مسکو، که همچنان پایگاه نظامی بزرگی در گیومری ارمنستان دارد، این تغییر موضع ایروان را تهدیدی مستقیم برای منافع ژئوپلیتیکی خود در قفقاز جنوبی میداند. ولادیمیر پوتین، پیشتر در سخنانی تلویحاً پاشینیان را به «خیانت» متهم کرده و هشدار داده بود که غرب نمیتواند تضمین امنیتی واقعی به ارمنستان بدهد.
ایران نیز، که با دقت تحولات مرزی شمال خود را زیر نظر دارد، نسبت به حضور نیروهای آمریکایی در مرزهایش حساسیت بالایی دارد. در ماههای اخیر، مقامات ایرانی بارها درباره هرگونه تغییر ژئوپلیتیکی در مرز سیونیک هشدار دادهاند. ایران از استقرار نیروهای ثالث – بهویژه از بلوک غرب – در این منطقه بهعنوان تهدیدی علیه امنیت ملی خود یاد میکند.
از منظر آمریکا و غرب، ارمنستان فرصتی تازه برای گسترش نفوذ در حوزهای است که تا پیش از این بهطور سنتی تحت سیطره روسیه بوده است. واشینگتن، که از کاهش نفوذ کرملین پس از حمله به اوکراین بهرهبرداری میکند، سعی دارد حضورش را در نقاط کلیدی اوراسیا تثبیت کند. تقویت روابط دفاعی با ایروان، اعزام مشاوران نظامی، حمایت از اصلاحات دموکراتیک، و حضور میدانی در مناطق حساس مرزی، بخشی از این راهبرد محسوب میشود.
در سطح داخلی ارمنستان، واکنشها به این تصمیم دوگانه است. بخشی از جامعه، بهویژه نسل جوانتر و تحصیلکردهتر، خواهان نزدیکی به غرب و خروج از وابستگی تاریخی به روسیه هستند. اما گروهی دیگر، بهویژه در میان محافظهکاران و نظامیان بازنشسته، نگران تضعیف روابط با روسیه و افزایش تنش با همسایگان هستند.
در نهایت، تصمیم برای واگذاری بخشی از خاک ارمنستان به کنترل ایالات متحده – حتی اگر موقت و نمادین باشد – نمایانگر تغییری عمیق در نظم امنیتی قفقاز جنوبی است. این تغییر میتواند پیامدهای مهمی در سه سطح به دنبال داشته باشد: اول، ایجاد محورهای جدید در توازن قدرت منطقهای؛ دوم، افزایش خطر برخوردهای نیابتی در منطقهای شکننده؛ و سوم، شکلگیری یک جبهه تازه از رقابت ژئوپلیتیکی میان واشینگتن، مسکو و تهران.
اگرچه مسیر این تصمیم همچنان در حال شکلگیری است و ممکن است با فشارهای داخلی یا خارجی با چالش مواجه شود، اما آنچه مسلم است، ارمنستان وارد فصلی تازه در سیاست خارجی خود شده است. فصلی که در آن ملاحظات تاریخی، جای خود را به محاسبات استراتژیک جدید میدهند – حتی اگر این محاسبات هزینههای سنگینی در پی داشته باشد.
برای پیگیری اخبار سیاسی اینجا کلیک کنید.
