«همه ما از کودکی تا به امروز ماکت های مختلفی از کُره زمین دیده ایم؛ ماکت هایی با سایز های کوچک و بزرگ که مأمور نشان دادن جای کشور های دنیا روی کره زمین هستند. بعضی هایشان کاغذی اند، بعضی ها شیشه ای و بعضی های دیگر هم فلزی، اما اطلاعات همه شان مثل هم است و جانمایی دریاها، کوه ها، زیستگاه ها و ... روی همه آن ها به یک شکل است.
در این میان، اما یک کره جغرافیایی وجود دارد که هم شکلش با همه کره هایی که پیش از این دیده ایم متفاوت است، هم اطلاعات روی آن با دیگر کره های زمین تفاوت دارد. این کره که به «کره جواهرنشان» شهرت دارد، سال ها پیش به دستور ناصرالدین شاه قاجار ساخته شده و پر از طلا و جواهرات رنگارنگ است! روی این کره متفاوت کوه دماوند و شهر تهران با یاقوت مشخص شده و الماس نشان دهنده کشور ایران است. جالب این که علاوه بر جانمایی قاره ها، می توانید روی این کره، القاب ناصرالدین شاه را هم ببینید! اگر می خواهید بیشتر از این ها درباره یکی از فاخرترین و باشکوه ترین جواهرات شناخته شده در دنیا بدانید، این گزارش را از دست ندهید.
کره ۳۸کیلوگرمی
خاص ترین، عجیب ترین و گرانبهاترین کره جغرافیایی دنیا، حدود ۳۸کیلوگرم وزن دارد و قطر آن ۶۶سانتی متر است. این کره جواهرنشان در مجموع از ۳۴کیلوگرم طلای ناب و خالص ساخته شده و روی آن ۵۱هزار و ۳۶۶قطعه جواهر گوناگون ازجمله زمرد، یاقوت، لعل و الماس نصب شده است. هنوز هیچ کس در دنیا نتوانسته قیمت این کره جغرافیایی پر از جواهر را محاسبه کند و این یادگار دوران حکومت قاجاری یکی از خاص ترین و منحصر به فردترین اشیای موجود در موزه جواهرات ملی کشورمان به حساب می آید.
ابتکار ناصرالدین شاه برای جواهرات پیاده
سنگ های قیمتی را که روی هیچ شیئی سوار نشده اند، اصطلاحا «جواهرات پیاده» می گویند. یعنی این لعل ها، زمردها، یاقوت ها، فیروزه ها و الماس ها نه گردنبند هستند، نه گوشواره و دستبند و نه شانس این را پیدا کرده اند که در تاج پادشاهان و دیگر اشیای مهم روزگاران خود مورد استفاده قرار بگیرند. همین حالا اگر به موزه جواهرات ملی بروید، کلی از این جواهرات را می بینید که داخل ظرف های کوچک و بزرگ پشت ویترین ها جا خوش کرده اند.
این طور که می گویند این جواهرات به اصطلاح پیاده، در روزگار سلطنت ناصرالدین شاه حسابی روی اعصاب چهارمین شاه قاجار بود! برای همین دستور داد جواهرسازان ایرانی شیئی بسازند و در ساخت آن هر آن چه می توانند از جواهرات پیاده داخل خزانه استفاده کنند. به همین دلیل در سال ۱۲۹۱هجری قمری گروهی از جواهرسازان ایرانی به سرپرستی زرونی ماسحیان معروف به ابراهیم زرگرباشی کار ساخت کره جواهرنشان را آغاز و در ساخت آن از بیش از ۵۱هزار قطعه جواهر استفاده کردند.
دریا های زمردی؛ قاره هایی از لعل و یاقوت
در این کره جغرافیایی که سال هاست در موزه جواهرات ملی نگهداری می شود، مانند هر کره جغرافیایی دیگر قاره ها، اقیانوس ها، دریا ها و... جانمایی شده اند. با این تفاوت که بخش های مختلف کره زمین با جواهرات رنگارنگ روی کره جغرافیایی به تصویر کشیده شده اند! به عنوان مثال تمام آب های کره زمین اعم از اقیانوس ها، دریا ها و دریارچه ها از زمرد ساخته شده که به گفته تاریخ پژوهان این امر نشان از وفور سنگ زمرد در خزانه جواهرات سلطنتی ایران دارد. علاوه بر این، خشکی های کره زمین که شامل قاره های آسیا، اروپا، آمریکا، آفریقا و اقیانوسیه می شود، به علاوه قطب جنوب با لعل و یاقوت ساخته شده است.
ضمن اینکه مرز این قاره ها را الماس ها مشخص می کنند! همچنین خط استوا و دایره البروج (دایره الماس نشان روی گوی) با الماس نشان داده شده است. اینطور که گفته می شود فقط در ساخت همین دایره الماس نشان ۲۴۴قطعه الماس به کار گرفته شده که وزن آن ها در مجموع بیشتر از ۵۸قیراط است! ضمنا این نکته را هم اضافه کنیم که در کره جغرافیایی پرزرق و برق ناصرالدین شاه، نقشه ایران، انگلیس، فرانسه، بخش هایی از جنوب شرق آسیا و جزیره ماداگاسکار نیز با الماس مشخص شده اند. بخش های مرکزی و جنوبی قاره آفریقا هم از یاقوت کبود ساخته شده است.
به سرزمین گنج های ایران دعوتیم
فعلا که موزه ها به دلیل پیشگیری از خطر ابتلا به ویروس کرونا تعطیل است، اما به محض اینکه موزه ها باز شوند، همه ما به سرزمین پر از گنج موزه جواهرات ملی دعوتیم. اگر می خواهید از کره جواهرنشان و دیگر جواهرات ارزشمند خزانه جواهرات ملی دیدن کنید، این امکان روز های شنبه تا سه شنبه از ساعت ۱۴تا ۱۷ وجود دارد.
بهای بازدید از اشیای قیمتی خزانه جواهرات ملی ازجمله همین کره جواهرنشان، الماس دریای نور، جقه نادری، تخت طاووس، تاج پهلوی، تاج کیانی و...، فقط ۶هزار تومان است که البته دانش آموزان و دانشجویان می توانند با ارائه کارت شناسایی از تخفیف ۵۰درصدی هم بهره مند شوند. اگر قصد کرده اید که بعد از پایان کرونا سری به موزه جواهرات ملی بزنید، بد نیست بدانید این موزه در میدان امام خمینی (ره)، خیابان فردوسی، نرسیده به چهارراه استانبول، نبش کوچه بانک مرکزی و در ساختمان بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران قرار دارد. شماره های ۶۴۴۶۳۰۳۰و ۶۴۴۶۳۷۹۹هم پاسخگوی سؤالات تان هستند.
قدیمی ترین عکس از کره جواهرنشان
از کره جواهرنشان تا دلتان بخواهد عکس و فیلم وجود دارد؛ عکس و فیلم هایی که با مشاهده دقیق آن ها می توانید تمام جزئیات کار شده روی این کره جغرافیایی پرزرق و برق را ببینید. اما یکی از جذاب ترین عکس های کره جواهرنشان، عکس سیاه و سفیدی است که ناصرالدین شاه کنار کره جواهرنشانش ایستاده و با آن عکس یادگاری می اندازد. این عکس قدیمی ترین عکس از کره جغرافیایی پر از طلا و جواهر است که قدمتش به حدود ۱۴۰سال پیش می رسد.
کره مبارکه طلای جواهرنشان، کتاب شد
شاید برایتان جالب باشد بدانید کره جواهرنشان به قدری دارای اهمیت است که سال۱۳۹۶ یکی از اعضای هیأت علمی گروه تاریخ دانشگاه اصفهان یک کتاب کامل و جامع درباره آن نوشته است. دکتر سیدمسعود سیدبنکدار درباره نام گذاری این کتاب که اسفندماه سال ۹۵ توسط حسن روحانی، رئیس جمهور، رونمایی شد و بهار سال بعد توسط بانک مرکزی انتشار یافت، می گوید: «نام این کتاب را «کره مبارکه طلای جواهرنشان» گذاشتم؛ چرا که این اصطلاح متداول دوره ناصری برای فاخرترین و باشکوه ترین کره جواهرنشان شناخته شده در جهان بود؛ کره ای که حاصل تشریک مساعی فرهیختگان و نخبگان علمی و فرهنگی عصر ناصری است.» این کتاب نفیس که سال ۱۳۹۷ از سوی بانک مرکزی به کتابخانه آستان قدس رضوی اهدا شد، در واقع شرح مفصل و دقیق جواهرات به کار رفته در کره جواهرنشان است.
به نام شاه قاجار!
اگر چه این کره جغرافیایی خیلی به جانمایی کشور های مختلف نپرداخته و از این بابت نمی توان جای کشور ها را به راحتی روی آن پیدا کرد، اما کره جواهرنشان یک فرق اساسی با همه کره های دنیا دارد و آن هم این است که به نام شاه قاجار سند خورده! اگر کمی روی این کره پر از جواهر دقیق شوید، می توانید القاب و عناوین منبت کاری شده ناصرالدین شاه را در جای جای این کره ببینید.
غنیمت جنگی نادرشاه افشار؛ نشان دهنده شهر تهران
از آنجا که این کره به درخواست ناصرالدین شاه قاجار ساخته شده و در آن زمان تهران پایتخت ایران بود، سازندگان کره جغرافیایی جواهرنشان برای نشان دادن تهران و نمادش کوه دماوند، حسابی سنگ تمام گذاشتند! تنها نقطه ای از کره جواهر نشان که می توانید در آن یاقوت معروف «ارونگ زیب» را ببینید، محدوده شهر تهران است که با این گوهر معروف نمایان شده. گفته می شود این یاقوت زیبا و معروف جزو جواهرات نادری بوده و نادرشاه افشار بعد از لشکرکشی به هندوستان با خود به ایران آورده است. در این کره جواهرنشان، کوه دماوند هم با یاقوتی درشت نشان داده شده است.
یادگاران پادشاهان؛ از صفویه تا قاجاریه
یکی از ویژگی های منحصر به فرد کره جواهرنشان این است که در آن می توان یادگاری های بسیاری از پادشاهان ایران را دید! تمام جواهر های به کار رفته در کره جواهرنشان، گوهر های گرانقیمتی هستند که از دوران صفویه جمع آوری شده اند؛ هدایایی که سلاطین خارجی و حکام محلی در اختیار پادشاهان قرار می دادند، غنیمت های جنگی ای که با لشکرکشی هایی ازجمله حمله نادر شاه افشار به هندوستان به دست آمده و خرید پادشاهان از جهانگردان اروپایی و بازار های هند، عثمانی، ایتالیا و فرانسه، همه و همه در این کره جواهرنشان دیده می شوند.
گنجینه ای از ۵ گوهر گرانبها
پرجواهرترین شیء موجود در موزه جواهرات ملی، از ۵۱هزار و ۳۶۶قطعه جواهر ساخته شده که وزن این جواهرات روی هم رفته چیزی در حدود ۳کیلو و ۶۵۶گرم است. اما نکته جالب توجه درباره کره جواهرنشان این است که این قیمتی ترین کره جغرافیایی جهان کلکسیونی از ۵نوع گوهر گرانبهاست. الماس، زمرد، یاقوت قرمز، یاقوت کبود و لعل، سنگ های بسیار قیمتی ای هستند که در ساخت کره جواهرنشان به کار رفته اند.
نگاهی به دیگر جواهرات معروف خزانه جواهرات ملی
در خزانه جواهرات ملی تا چشم کار می کند، طلا، یاقوت، زمرد، فیروزه، لعل و الماس دیده می شود؛ جواهراتی که بسیاری از آن ها روی اشیای مختلف سوار شده اند و بخشی از تاریخ و فرهنگ این مرز و بوم را با خود یدک می کشند. این جواهرات جدا از زیبایی خیره کننده شان، پشتوانه پول ملی مان هم به حساب می آیند و به همین دلیل دارای اهمیت بسیار هستند.
در ادامه با برخی دیگر از اشیای باشکوه موزه جواهرات ملی بیشتر آشنا می شویم.
الماس دریای نور
بزرگ ترین الماس صورتی رنگ دنیا با ۱۸۲قیراط وزن، برای ماست که داستان های زیادی درباره آن نقل شده است. ازجمله این که روزگاری بر دسته شمشیر افراسیاب نصب بوده، زمانی یکی از گوهر های تاج کورش بزرگ بوده، نادرشاه افشار آن را بر تاج خود قرار می داده و در نهایت در زمان سلطنت ناصرالدین شاه، در میانه یکی از بازوبند های سلطنتی و بعد ها به صورت پیش کلاه مورد استفاده قرار گرفته است.
تاج کیانی
تاج کیانی، تاج مورد استفاده شاهان قاجاری در مراسم تاج گذاری شان بود. فتحعلی شاه قاجار دستور داد این تاج را ساخته و با الماس، یاقوت، زمرد و مروارید زینت ببخشند. نکته جالب این است که تاج کیانی بعد از دوران امپراتوری ساسانی، نخستین تاجی است که ساخته شده. چرا که شاهان بعد از دوره ساسانی و پیش از دوره قاجار، از جقه یا پیش کلاه به جای تاج استفاده می کردند.
جقه نادری
یکی دیگر از جواهرات سلطنتی و ارزشمند موزه جواهرات ملی، جقه نادری است. این جقه که در سده ۱۲قمری ساخته شده، آراسته به الماس و زمرد است. وزن این جقه که گاهی پهلوی اول از آن استفاده می کرد، ۳۳مثقال و ۱۹نخود است و از یک تخمه زمرد درشت، ۵آویز زمرد و صد ها الماس فلامک ریز و درشت ساخته شده است.
تخت طاووس
این تخت را در سال ۱۲۱۶هجری قمری به فرمان فتحعلی شاه قاجار و با استفاده از طلا و جواهر های موجود در خزانه سلطنتی ساختند. در ابتدا به دلیل وجود نقش خورشید در این تخت، به آن تخت خورشید یا تخت جمشید گفته می شد، اما وقتی فتحعلی شاه با «طاووس تاج الدوله» ازدواج و این تخت را به او هدیه کرد، نامش به تخت طاووس تغییر پیدا کرد.
تاج پهلوی
تاجی که هم رضاخان و هم محمدرضا پهلوی روی سر می گذاشتند، سال ۱۳۰۴هجری شمسی با ۳هزار و ۳۸۰قطعه الماس، ۵قطعه زمرد، ۲قطعه یاقوت کبود و ۳۶۸ حبه مروارید ساخته شد. این تاج ۴ کنگره ای که به سبک و سیاق تاج های شاهنشاهان ساسانی ساخته شده و ۲کیلو و ۸۰گرم وزن دارد، در موزه جواهرات ملی نگهداری می شود.
کمربند زرین
یکی دیگر از اشیای به نمایش درآمده در موزه جواهرات ملی، کمربند زرینی است که ناصرالدین شاه قاجار سفارش ساخت آن را داده و از طلا و نقره ساخته شده است. این کمربند طلایی دارای یک قطعه زمرد بزرگ به وزن ۱۷۶قیراط است که با ۶۰قطعه الماس برلیان و ۱۴۵قطعه الماس فلامک تزئین شده. طول بند زربافت کمربند زرین هم ۱۱۹سانتی متر است.»
