1.معمای کتیبه شاگبرو
در شاگبرو هال در استفوردشایر در انگلستان یک یادبود متعلق به قرن هجدهم به نام یادبود چوپان قرار دارد. این یادبود به سفارش توماس آنسون، یکی از اعضای پارلمان انگلستان و به دست مجسمه‌سازی به نام پیتر شی در بین سال‌های 1748 تا 1763 ساخته شده است. این یادبود شامل یک نقش‌برجسته سنگی است که یک نسخه از نقاشی معروف نیکولاس پوسان به نام «چوپانان آرکادیا» و متنی نوشته‌شده به رمز را نمایش میدهد که مورخان و رمزشکنان صدها سال است نتوانسته‌اند معنای آن را کشف کنند.
در زیر سنگ‌برجسته حروف OUOSVAVV نوشته شده؛ حروف D و M با قدری فاصله از حروف قبلی در سطحی پایین‌تر قرار دارند و به نحوی چیه شده‌اند که ابتدا و انتهای این حروف را در بر می‌گیرند.
این حروف به قدری رمزآلود هستند که در کتاب‌های پرفروش خون مقدس و جام مقدس و داوینچی کد به آن‌ها اشاره شده است. در هر دو کتاب گفته شده که نیکولاس پوسان یکی از اعضای یک انجمن مخفی کلیسایی قرون‌وسطایی بوده و نقاشی چوپانان آرکادیا نیز حاوی پیام‌های مخفی است که فقط برای اعضای این انجمن قابل درک بوده است.
معلوم نیست که این حروف بتوانند رمزگشایی شوند. اما کسی که این حروف را نوشته احتمالا مطمئن بوده که تا قرن‌ها این حروف ذهن تمدن‌های بعدی را مشغول نگه خواهد داشت.
2.رازهای مخفی در هیروگلیف‌های مایایی
زبان‌شناسان صدها سال در تلاش بودند تا رمزهای به کار گرفته در متون هیروگلیف باستانی مایا را که روی حکاکی‌ها، سفال‌های نقش‌دار و کتاب‌هایی از جنس پوست درخت نوشته شده بودند، کشف کنند. خوشبختانه عملیات رمزگشایی از این متون با سرعت زیادی پیشرفت کرد و پیشرفت‌های معناداری در این حوزه به دست آمد.
زبان مایاها یکی از بصری‌ترین سیستم‌های نوشتاری در جهان است. متون هیروگلیف مایایی یکی از پیچیده‌ترین متون هستند که در آن‌ها صدها علامت منحصربه‌فرد گلیف در شکل انسان، حیوان، اشیاء ماورالطبیعه و طراحی‌های انتزاعی به کار رفته است.
نخستین موفقیت بزرگ در رمزگشایی از متون مایایی به لطف یک ریشه‌شناس روس در دهه 1950 رخ داد. او پیشنهاد داد که حداقل بخشی از متون مایایی آوایی هستند. نظریه او اثبات شد و از آن زمان پیشرفت‌ها برای رمزگشایی از متون مایایی سرعت گرفت. علی‌رغم پیشرفت‌های صورت گرفته در این زمینه، هنوز هم بخش زیادی از حکاکی‌ها و الواح برای زبان‌شناسان نامفهوم و غیرقابل درک هستند.
3.نوشته‌های اسرارآمیز رونگورونگو در ایسترآیلند
در قرن نوزدهم، اشیاء باستانی حاوی نمادهای حک‌شده روی آن‌ها در ایسترآیلند پیدا شد. ایسترآیلند، جزیره‌ای دورافتاده در چندهزارمایلی غرب آمریکای جنوبی است که به واسطه صدها سنگ یک‌تکه غول‌پیکر که مجسمه‌های شبیه به انسان به نام موآی هستند، معروف است.
نقش‌های ظریف کشف‌شده به نظر می‌رسد که گلیف یا نوعی سبک نوشتاری باشند اما معنای این گلیف‌ها هنوز کشف نشده است. برخی معتقدند رمزگشایی از این نوشتار رازآلود می‌تواند علت سقوط تمدن باستانی ایسترآیلند را توضیح دهد.
نوشتار رونگورونگو نخستین‌بار توسط یک مبلغ مذهبی کلیسای کاتولیک رومی در سال 1864 کشف شد. او در خاطرات خود از پیدا کردن 26 لوح چوبی حاوی نوشته‌هایی غیرمعمول به زبان رمز صحبت می‌کند. این الواح چوبی درحالی پیدا شدند که دچار هوازدگی یا سوختگی شده بودند. گلیف‌ها روی اشیاء دیگر شامل مجسمه مرد پرنده، عصای رئیس و زیورآلات باستانی نیز مشاهده شدند. تصاویر زبان رونگورونگو به شکل انسان، حیوان، گیاه و اشکال هندسی است. برخی باور دارند که رونگورونگو نوشتار واقعی نیست بلکه پروتو-نویسی است که منظور از آن مجموعه‌ای از نمادهایی است که بدون آنکه محتوای زبان‌شناختی حقیقی داشته باشند، اطلاعاتی را منتقل می‌کنند.
4.متون نوسنگی تارتاریا
نیکولای ولاسا در سال 1961 آنچه را که گمان می‌رود نخستین شواهد از اشکال نوشتار در جهان باشند، کشف کرد. او وقتی در یکی از محوطه‌های متعلق به عصر نوسنگی در رومانی مشغول اکتشاف بود، الواح گلی کوچکی حاوی حکاکی‌های رمزی پیدا کرد. این الواح امروز به نام الواح تاتاریا شناخته می‌شوند و قدمت آن‌ها به 5000سال قبل از میلاد باز می‌گردد.
برخی گمان می‌کنند این حکاکی‌ها نخستین اشکال نوشتار هستند، برخی دیگر گمان می‌کنند که این‌ها پیکتوگرام، نوشته‌های تصادفی، نمادهای مذهبی یا نمادهای مالکیت هستند.
5.صفحه فستوس
یک باستان‌شناس ایتالیایی در سال 1908 در ویرانه‌های فستوس، قصری مینوسی در ساحل جنوبی کرت، مشغول کاوش‌های باستانی بود که در گوردخمه زیرزمینی معبد، در میان استخوان‌های سوخته، غبار و خاکستر، یک دیسک طلایی دست‌نخورده را پیدا کرد. این کشف یکی از مشهوترین رازهای باستان‌شناسی است و به نام صفحه فستوس شناخته می‌شود.
صفحه فستوس، یک صفحه از گل پخته به قطر 15سانتی‌متر و صخامت 1سانتی‌متر است. در هر دو روی صفحه به صورت مارپیچ نمادهایی مهر زده شده است. این نمادها در جهت عقربه‌های ساعت به سمت مرکز صفحه می‌چرخند. نمادها پیکتوگرام هستند و تصاویری شامل مردی در حال قدم زدن، سر خال‌کوبی شده، یک کلاه، یک تیرکمان، چند گربه، عقاب و غیره …را نمایش می‌دهند.
رمزگشایی از این صفحه 26بار انجام شده و هنوز موفقیت‌آمیز نبوده است. برخی معتقدند که این خطوط به هیچ زبانی متعلق نیست و در زمره نوشتار خطی A قرار می‌گیرد اما برخی دیگر معتقدند که این نوشتاری هجایی است که به انواعی از زبان‌ها شامل هیتی، هومری، یونانی، هندواروپایی یا سامی مرتبط است.
6.معمای نسخه نوشتاری ووینیچ
یک دلال کتاب لهستانی-آمریکایی به نام ولیفرید ام. ووینیچ در سال 1912 در سفری تفتیشی به روم رفت. او اتفاقی به صندوقی محتوی یک کتاب متعلق به قرن نوزدهم دست پیدا کرد که اکنون به نام دست‌نوشته‌های ووینیچ شناخته می‌شوند. این سند، از زمان پیدا شدن، تا کنون بارها مطالعه شده و معروف‌ترین و موفق‌ترین رمزشکنان را شگفت‌زده کرده است.
ازآنجایی که زبانی مبهم در نوشتن این کتاب استفاده شده، نویسنده آن مشخص نیست. حتی برخی از تصویرهای این کتاب هنوز معما هستند. برخی واژگان فقط در بخش‌های خاصی به کار رفته‌اند و برخی حروف فقط در مکان‌های مشخصی استفاده شده‌اند. تکرار واژگان بسیار خاص است و از هیچ الگو یا نظمی تبعیت نمی‌کند. برخی کارشناسان گمان می‌کنند که نویسنده کتاب زبانی رمزآلود را اختراع کرده تا اطلاعاتی را مخفی کند. ولی برخی دیگر می‌گویند این کتاب حقه‌ای بیش نیست. بهرحال محققان هنوز امید دارند آن را بفهمند.
7.حکاکی های ناشناخته لوح دیسپیلیو
لوح دیسپیلیو در سال 1993 در یک سکونتگاه دوران نوسنگی در شمال یونان در نزدیکی شهر کاستوریا که زمانی در حدود 7000 تا 8000سال قبل گروهی از مردم در آن سکونت داشتند، پیدا شد.
لوح دیسپیلیو زمانی یکی از هزاران شیء باستانی یافته‌شده در این ناحیه بود اما اهمیت حروف ناشناخته‌ای که روی آن حکاکی شده آن را از سایر اشیاء متمایز کرد. تاریخ‌نگاری این لوح چوبی نشان داد که در سال 5260قبل‌ازمیلاد نوشته شده است که آن را حتی از قدیمی‌ترین نظام نوشتاری‌ای که توسط سومری‌ها استفاده می‌شد، کهن‌تر می‌سازد.
به همراه این لوح، قطعاتی از اشیاء سرامیکی نیز پیدا شده‌اند که آن‌ها هم حاوی این نوشتار هستند. پروفسوری که این الواح را کشف کرده است می‌گوید، این نوع نوشتار که هنوز رمزگشایی نشده شکلی از ارتباط است که شامل نمادهایی است که شمارش دارایی‌ها را نشان می‌دهند.
8.مجموعه قوانین روهانک
مجموعه قوانین روهانک در دهه 1800 در مجارستان کشف شد. در ابتدا تصور می‌شد که این نوشته‌ها متعلق به قرون وسطا است. اما این متن که شبیه به کتبیه‌های کهن مجارستان است، کاملا نامفهوم است. کسی نمی‌داند این متن چه معنایی دارد یا چه کسی آن را نوشته است.
9.کتیبه دانوب
تمدن دره دانوب یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌های شناخته‌شده اروپایی است. این تمدن بین سال‌های 5500 تا 3500 قبل از میلاد در بالکان وجود داشت و ناحیه‌ای گسترده از شمال یونان تا اسلونی و از کرواسی تا رومانی امروزی را دربر می‌گرفت.
یکی از بحث‌برانگیز‌ترین موضوعات مرتبط با تمدن دره دانوب زبان نوشتاری مفروض آن‌هاست. برخی باستان‌شناسان می‌گویند که نوشتار آن‌ها فقط مجموعه‌ای از اشکال هندسی و نمادها بوده و برخی دیگر می‌گویند که آن‌ها از یک سیستم نوشتاری حقیقی برخوردار بوده‌اند. کتیبه‌های پیدا شده در این ناحیه به 5500 سال قبل‌ازمیلاد تعلق دارند. نمادهای پیدا شده در این کتیبه‌ها روی سایر اشیاء باستانی نیز مشاهده شده‌اند. اما برخی با نظریه زبان نوشتاری مخالف‌اند و معتقدند که این اشکال صرفا نمادهای تزئینی هستند.
