برای لمس آرامش با ما همراه شوید تا به شاهچراغ شیراز این جاذبه چشم نواز برویم و برایتان از معماری شاهچراغ و بخش های مختلف آن بگوییم. برای درک بهتر زیبایی های این جاذبه کافی است نگاهی به عکس آرامگاه شاه چراغ در شیراز بیندازید. با ساعد نیوز همراه باشید تا در سفر به شیراز و شاهچراغش زیارتی داشته باشیم و سفری روح نواز و معنوی را تجربه کنیم.
درباره حرم حضرت شاه چراغ (ع)
آرامگاه حضرت شاهچراغ (ع) که در سال ۱۳۲۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده، یکی از مقاصد مذهبی و جاهای دیدنی استان فارس است که جایگاه ویژه ای بین ایرانی ها دارد؛ چراکه ایشان برادر امام رضا (ع) هستند و از طرفی آرامگاه آن بزرگوار در شهر تاریخی شیراز قرار دارد. علاوه بر این، زیارتگاه مذکور از لحاظ هنر و معماری اسلامی و ایرانی از اهمیت بسیاری برخوردار است؛ به طوری که هنر آینه کاری و کاشی کاری آن، فضایی بسیار زیبا و روحانی خلق کرده است. سبک معماری حرم مطهر برگرفته از سبک آذری است که در زمان ایلخانی رواج داشت. آینه های ریز رنگی و انواع خط های زیبای فارسی و عربی در نمای اطراف آینه ها و کاشی ها، برای هر بیننده ای جذابیت دارد.
این آرامگاه دارای چهار شاه نشین در چهار جانب حرم است و مسجدی در سمت غرب آن وجود دارد. ضریح نقره حرم در بخش شاه نشین زیر گنبد قرار گرفته است. حیاط آن دو در اصلی ورودی در سمت جنوب و شمال حرم دارد که حوض بزرگ فواره داری در وسط آن ساخته شده است و درختان زیبایی در اطراف آن خودنمایی می کنند. حرم حضرت شاهچراغ (ع) در غرب حیاط و حرم حضرت سید میر محمد (ع) (برادر ایشان) در شمال شرق حیاط قرار گرفته اند. اتاق هایی دو طبقه در دور حیاط دیده می شود که پیشانی و جرزهای جلوی آن ها مزین به کاشی کاری های زیبایی هستند.
حرم حضرت شاهچراغ (ع) دارای چهار صحن به نام های صحن امام جواد (ع)، صحن حضرت معصومه (ع)، صحن اصلی و صحن عتیق است. همچنین این حرم سه شبستان دارد که شامل دارالعباده، شبستان حضرت سید میر محمد (ع) و شبستان بزرگ امام خمینی (ره) که ضریح حضرت شاهچراغ (ع) در شبستان دارالعباده قرار دارد.
چرا شاه چراغ شیراز؟
- یکی از مهم ترین جاذبه های مذهبی ایران است.
- بزرگ ترین زیارتگاه مذهبی شیراز به حساب می آید.
- به عنوان یکی از جاذبه های مشهور شیراز شناخته می شود.
- فضایی آرامش بخش دارد و لحظاتی متفاوت را به شما هدیه می کند.
- اینجا آرامگاه برادر امام رضا (ع) است.
- این زیارتگاه معماری حیرت انگیزی دارد و جلوه گاه هنر اسلامی است.
- کاشی کاری، آینه کاری و استفاده از شیشه های رنگین در تزیینات این بنا، از آن شاهکاری بی نظیر ساخته است.
- بسیاری از گردشگران ایرانی و خارجی از آن با عنوان یکی از زیباترین مساجدی که دیده اند، یاد می کنند.
نام گذاری حرم حضرت شاه چراغ (ع)
در مورد نام گذاری وی به شاه چراغ روایتی است، آن روایت این گونه است که، در زمان عضدالدوله دیلمی پیرزنی نزد او رفت و اظهار داشت شب ها بر روی تپهٔ نزدیک منزل من چراغی روشن دیده می شود و چون نزدیک می دوم اثری نمی بینم. عضدالدوله ماجرا را با اطرافیان در میان گذاشت. آنان گفتند: شاید پیرزن به امید دستیابی به مال و منال چنین اظهاراتی کرده است. شاه متقاعد نشد و شبی به خانهٔ پیرزن رفت و آنجا خوابید. زن نیکوکار به محض آن که نور را دید به بالین شاه حضور یافت و سه بار گفت: «شاه چراغ». عضدالدوله بیدار شد و به طرف چراغ رفت ولی خاموش شد و چون بازگشت، نور را دید. این عمل هفت بار تکرار شد. روز بعد، دستور داد تپه را حفر کردند. به هنگام حفر به سردابی رسیدند که جسدی روی تختی بود. شاه، شیخ عفیف الدین، عالم و زاهد آن عصر در فارس را در جریان گذاشت. او در همان شب در خواب دید به زیارت قبر امامزاده احمد بن موسی الکاظم رفته است. عضدالدوله روزی را تعطیل عمومی کرد و بر آن سرداب بنای باشکوهی بنا نهاد.
تاریخچه حرم حضرت شاهچراغ (ع)
تاریخچه بنای حرم حضرت شاهچراغ (ع) را به دوران عضدالدوله ديلمی از سلاطین آل بویه نسبت می دهند که به حدود سال های ۳۰۸ تا ۳۲۸ هجری شمسی برمی گردد. در دوران حکومت این شاه، محل دفن حضرت (ع) تنها یک تل خاک بود.
تاریخچه ساخت بنای حرم مطهر را به دوران عضدالدوله دیلمی نسبت می دهند
در زمان اتابكان فارس که مصادف با سال های ۶۰۵ تا ۶۴۰ هجری شمسی است، امير مقرب الدين مسعود بدرالدين، وزير اتابک، ظاهر این حرم را آراست و یک بقعه و گنبد برای آن ساخت. ضمن اینکه ساخت یک رواق نیز به دستور اتابک انجام شد.
ملکه تاشی خاتون، مادر شاه شیخ ابواسحاق اینجو، در اواخر دوره ایلخانی مصادف با ۷۲۳ هجری شمسی دستور ساخت بنایی چشمگیر و تزیین آن را داد که انجام این تغییرات پنج سال طول کشید. علاوه بر ساخت بارگاهی بسیار بزرگ با گنبدی بلند، بخش های مختلفی مانند مسجد، مدرسه، محل استراحت مسافران و بازار در اطراف آن احداث شد. ملکه تاشی خاتون، ملک میمند فارس و تعدادی از مغازه های بازار مجاور حرم را وقف این آستان کرد.
ابن بطوطه، جهانگردی که در سال ۷۲۶ هجری شمسی از شیراز دیدن کرده بود، در سفرنامه اش راجع به آرامگاه حضرت شاهچراغ (ع) و اقدامات ارزنده ملکه تاشی خاتون نوشته است:
این آرامگاه در نظر شیرازی ها احترام تمام دارد و مردم برای تبرک و توسل به زیارتش می روند. تاشی خاتون، در جوار این بقعه بزرگ، مدرسه و زاویه ای ساخته است که در آن به اطعام مسافران می پردازد. شب های دوشنبه، خاتون به زیارت آرامگاه می آید و در آن شب قضات و فقها و سادات شیراز نیز حاضر می شوند. خوراک و میوه به مردم داده می شود و پس از صرف طعام، واعظ بالای منبر می رود. خاتون در غرفه مشبکی که مشرف به مسجد است، می نشیند. در آخر هم طبل و شیپور و بوق می نوازند.
شاه اسماعیل صفوی در سال ۸۸۵ هجری شمسی مرمت گسترده ای در آرامگاه انجام داد؛ هرچند که وقوع زمین لرزه ای در ۸۵ سال بعد باعث تخریب نیمی از گنبد آرامگاه شد که سال ها بعد مورد بازسازی قرار گرفت.
در زمان نادرشاه مصادف با سال ۱۱۰۸ هجری شمسی نیز مرمت های زیادی در حرم مقدس انجام گرفت و قندیل بزرگی از طلا زیر گنبد آویزان شد. نادرشاه پیش از غلبه بر افغان ها و تصرف شیراز تصمیم گرفته بود بعد از شکست افغان ها، حرم را بازسازی کند و برای این منظور ۱۵۰۰ تومان پول آن زمان را صرف این امر کرد.
در کتاب تذکره دلگشا راجع به تخریب حرم در اثر زلزله سال ۱۲۰۲ هجری شمسی نوشته شده است:
گنبد بقعه که از غایت ارتفاع، آفتاب جهان تاب هر روز در نیم روز خود را در سایه آن کشیدی، به یک دفعه چنان بر زمین خورد که زمین شکافته شد و در اعماق خاک فرو رفت… و آن عمارات عالی… تو گویی همیشه ویران بوده است…زلزله باعث شد که قندیل نادرشاه فروخته و مبلغ آن صرف مرمت حرم شود.
فتحعلی شاه قاجار نیز در بهسازی و مرمت آرامگاه مطهر دست داشت و در سال ۱۲۰۶ هجری شمسی دستور داد که کف بقعه یک متر بالاتر بیاید و از مصالح سنگ و آجر و گچ برای این امر استفاده کنند و همین طور ضریحی نقره ای در بقعه متبرکه نصب شود. وقوع زلزله دیگری در سال ۱۲۳۲ هجری شمسی، تخریب مجدد گنبد را در پی داشت که محمد ناصر ظهیرالدوله همان سال اقدام به بازسازی آن کرد.
دری نقره ای در سال ۱۲۵۱ هجری شمسی برای ورودی حرم نصب شد که به دستور مسعود میرزا ظل السلطان بود. وی همچنین در سال ۱۲۵۴ هجری شمسی اقدام به نصب ساعت بزرگی در برج جنوبی بقعه کرد. آينه كاری دیوارها و سقف حرم مطهر توسط استاد زين العابدين در سال ۱۲۶۶ هجری شمسی به پایان رسید.در دوره پهلوی در سال ۱۳۰۶ شمسی، دیوارهای داخلی حرم مزین به آینه کاری شد. گنبدی با اسکلت فلزی به همت انجمن آثار ملی و اداره باستان شناسی فارس ساخته شد که در سال ۱۳۳۶ شمسی جایگزین گنبد قدیمی آرامگاه شد.
گنبد حرم در سال های ۱۳۳۹ تا ۱۳۴۰ هجری شمسی مورد مرمت قرار گرفت و کاشی کاری آن توسط استاد عیسی بهادری طراحی و اجرا شد. در ادامه سالن ديگری به حرم اضافه و توسط هنرمندانی نظیر حسن ظريف صنايع آينه كاری شد. عملیات عمرانی وسیعی پس از پیروزی انقلاب اسلامی در دستور کار قرار گرفت که از آن جمله می توان به احداث و تکمیل سالن بالای سر و آينه كاری بخش قدیمی حرم اشاره کرد. منبر بزرگی از مرمر یک پارچه در بخش جنوبی این سالن گذاشته شد که حجاری بسیار زیبایی دارد.
معماری و جذابیت های هنری بنای شاهچراغ
بنای شاهچراغ دارای یک ایوان در قسمت شرق حرم مطهر است که ابعاد کنونی اش به طول ۳۸.۵ متر و عرض ۵ متر است. این ایوان ده ستون دارد که با نام های خداوند تزئین شده است و نمای جلوی ایوان پر از نقوش اسلیمی است که بر سنگ حجاری شده است.
سقف ایوان دارای تزئینات ویژه ای با چوب است. ۱۲ حجره ی دوطبقه در دو طرف حرم ساخته شده است. در گرداگرد صحن ۲۲۵ رواق وجود دارد. ۶ درب ورودی در صحن وجود دارد، یکی در سمت جنوب غربی حرم(باب الرضا) یکی در سمت شمال غربی حرم( باب موسی بن جعفر)، دو درب در سمت شرق که یکی از آن ها به مسجد عتیق می رسد، یک درب شمالی که به بازار منتهی می گردد و درب کنار حرم مطهر سید میرمحمد(باب السجاد) که به خیابان لطفعلی خان متصل است.
در دو طرف درب طلایی حرم دو راهرو وجود دارد که به ایوان و حرم می رسد. کاشی کاری های رواق ها خیره کننده اند و از جذابیت های این مکان برای هنردوستان به شمار می رود.
گنبد منحصر به فرد حرم که اولین گنبد بتون آرمه ای محسوب می شود، به شکل غنچه ای یا پیازی طراحی گردیده است، به وزن ۷۰ تن و ترکیبی از هنرهای مختلف است، دارای کاشی کاری های اسلیمی، معرق بر روی شکم، مغرنس کاری بر گلوگاه است و آیات قرآن به خط ثلث بر ساق آن خطاطی شده است.
درون حرم آیینه کاری های هنرمندانه ای صورت گرفته است به گونه ای که در یک متر مربع از ۲ تا ۱۲ هزار قطعه ی آینه استفاده شده است. صحن مرکزی حرم مستطیلی به مساحت چهارده هزار متر مربع است که در وسط آن یک حوض قرار دارد.
درون حرم یک محراب و یک منبر به صورت یکپارچه سنگ وجود دارد که بر روی آن حجاری صورت گرفته است. به طور کلی این بنا تزئیناتی مرکب از هنرهای آینه کاری، کاشی کاری، حجاری، تزئینات چوب، خطاطی و گچ بری را داراست.
موزه، کتابخانه و آرامگاه سایر مشاهیر در شاهچراغ
در سال ۱۳۴۴، در این مکان موزه ای شکل گرفت که اکنون در دو طبقه با مساحت ۱۱۰۰ متر مربع، بالغ بر چهار هزار شیء با ارزش تاریخی شامل آثار سفالی، فلزی، مسکوکات و نسخ خطی را در خود جای داده است.کتابخانه ی شاهچراغ از نظر تعداد کتب باارزش خطی یکی از گنجینه های غنی کتاب ایران است.
آرامگاه شاهچراغ در طول تاریخ، پیکر شخصیت های ارزشمندی را در خود جای داده است که عبارت اند از: آيت الله شهيد سيد عبدالحسين دستغيب، دومين شهيد محراب انقلاب اسلامی، حضرت آيت الله نجابت، از ياران آيت الله دستغيب، بسمل شيرازی، يكی از دانشمندان بزرگ شيراز، ميرزا ابوالقاسم سكوت، عارف مشهور قرن سيزدهم هجری، فرهنگ شيرازی، از شعرا و خوش نويسان شيراز، وصال شيرازی، صادق خان زند يكی از رجال مهم دوران حكومت زنديه و برادر كريمخان زند، حضرت آيت الله سيد محمد طاهری، حضرت آیت الله شیخ عبدالحسین حائری شیرازی.
آداب و رسومی که در شاهچراغ به جا آورده می شوند
علاوه بر زیارت حضرت احمدبن موسی، مردم شیراز آداب دیگری را در آن جا به جا می آورند، مثلا هنگام تحویل سال مردم در حرم شمع روشن می کنند و در دست می گیرند به این معنی که همیشه زیر نور شاهچراغ باشند. یک نفر از وعاظ بالای منبر می رود و دعا می خواند و خادمین روی مردم گلاب می پاشند.
زیارت شاهچراغ در شب چهارشنبه سوری نیز در شیراز مرسوم است. از دیگر مراسم اجرایی در ارتباط با این مکان، لاله گردانی خدام این حرم در روز شهادت احمدبن موسی در ۱۷ رجب است. در این مراسم خدام با در دست داشتن لاله های روشن به عزاداری و نوحه خوانی می پردازند. این مراسم علاوه بر ابعاد مذهبی اش، از شکوه و زیبایی خاصی بهره مند است.
زیبایی های حرم حضرت شاهچراغ (ع)
گنبد نیز دارای کاشی کاری های بسیار زیبا و نفیس است. ایوان ورودی حرم دارای ستون های بلندی است که با روکشی چوبی و سر ستون های مقرنس کاری آراسته شده است. قف ایوان نیز دارای روکشی چوبی و منبت کاری شده است که بسیار چشم نواز است. با عبور از ایوان وارد حرم می شوید. حرم به زیبایی تمام آیینه کاری شده و گنبدی رفیع بر فراز آن قرار گرفته است. کتیبه هایی زیبا با انواع خطوط ثلث و نستعلیق و ... دور تا دور حرم را فرا گرفته اند. این قسمت دارای چهار شاه نشین زیبا است و ضریحی نقره ای در یکی از شاه نشین ها به چشم می خورد. در پشت آن نیز مسجدی وسیع و چشم نواز به چشم می خورد. کاشی کاری، کچ بری، آیینه کاری و منبت کاری از جمله تزئینات فاخر به کار رفته در این زیارتگاه است. در این بقعه متبرکه بسیاری از بزرگان شیراز نیز به خاک سپرده شده اند که از جمله می توان به توحید شیرازی، حکیم شیرازی، حضرت آیت ا... شیخ عبدالحسین حائری شیرازی، جعفر خان زند و ... اشاره کرد.
حرم حضرت شاهچراغ (ع) کجاست؟
- آدرس: استان فارس، شیراز، خیابان لطفعلی خان زند، خیابان احمدی (نمایش روی نقشه)
آرامگاه حضرت شاهچراغ (ع) یکی از معروف ترین جاذبه های مذهبی و گردشگری شهر شیراز است که گردشگران به راحتی می توانند به آن دسترسی داشته باشند.
آشنایی با ارگ کریمخان شیراز
