علل تنبلی چشم در کودکان و راههای درمان آن 

تنبلی چشم چیست ؟

چشم زمانی ایجاد می شود که که اعصاب بین مغز و چشم به خوبی تحریک نشوند. در نتیجه مغز بیشتر یک چشم را تحریک می کند و منجر به ضعیف شدن بینایی چشم دیگر می شود. تنبلی چشم یا "آمبلیوپی" نوعی اختلال بینایی است که اگر به موقع تشخیص و درمان نشود، فرد را از یک چشم بسیار کم بینا یا نابینا می کند. در صورت تشخیص به موقع، به راحتی و کاملا قابل درمان است.

علل تنبلی چشم

تنبلی چشم در اثر اختلال در عملکرد طبیعی چشم ها و تکامل پیدا نکردن بینایی اتفاق می افتد. البته در بسیاری از موارد هم ممکن است علل مرتبط با تنبلی چشم ارثی باشند.

علل تنبلی چشم به سه دسته عمده تقسیم می شود
استرابیسم (لوچی): تنبلی چشم اغلب به دنبال استرابیسم روی می دهد. در استرابیسم یا انحراف چشم ها، کودک برای فرار از دوبینی، از چشمی که بینایی بهتر دارد، استفاده می کند و در نتیجه چشم منحرف، تکامل پیدا نمی کند و تنبل می شود.

عیوب انکساری: عیوب انکساری انواعی از اختلال های بینایی هستند که با تجویز عینک قابل اصلاح هستند. تنبلی چشم زمانی اتفاق می افتد که عیب انکساری شامل دوربینی، نزدیک بینی یا آستیگماتیسم در یک چشم (در زمانی که چشم دیگر سالم است) و یا در دو چشم (در حالی که اختلاف قابل توجهی بین شماره دید دو چشم وجود دارد) پدید می آید. در این حالت چشم ضعیف تر تنبل می شود. وجود عیب انکساری شدید در دو چشم نیز می تواند منجر به تنبلی هر دو چشم شود. تشخیص این نوع آمبلیوپی معمولاً مشکل است، زیرا در این حالت ظاهر چشم ها طبیعی بوده و به نظر می رسد که دید کودک اشکالی نداشته باشد.

عوامل مسدود کننده مسیر بینایی: عوامل مسدود کننده مسیر بینایی به مواردی مانند افتادگی پلک، آب مروارید و کدورت قرنیه گفته می شود. این مشکلات معمولاٌ شدیدترین حالت آمبلیوپی را ایجاد می کنند.

تشخیص تنبلی چشم

تشخیص تنبلی چشم كار آسانی نیست، زیرا تا زمانی که کودک مشکل واضحی نداشته باشد و یا دچار انحراف واضح چشمی نشود، والدین متوجه مشکل بینایی فرزندشان نخواهند شد. چشم پزشک نیز تنبلی چشم را بر اساس اختلاف قدرت بینایی بین دو چشم یا ضعف بینایی هر دو چشم تشخیص می دهد. اندازه گیری قدرت بینایی در كودكان كم سن، كار مشكلی است و چشم پزشك باید به وسیله روش های خاص از جمله بررسی چگونگی تمرکز و تعقیب کردن اشیا توسط یک چشم در حالی که چشم دیگر پوشانده شده، قدرت بینایی کودک را تخمین بزند. باید به این موضوع مهم هم توجه داشت که ضعف بینایی در یك چشم همیشه به معنای تنبلی چشم نمی باشد؛ زیرا گاهی ممکن است این مشکل با تجویز عینک اصلاح شود. برخی مواقع نیز سایر بیماری های چشمی مانند آب مروارید، عفونت ها، تومورها و یا سایر اختلال های داخل چشم موجب كاهش بینایی هستند که اگر امکان درمان آنها وجود داشته باشد، دید کودک نیز اصلاح می شود.
اگر علت تنبلی چشم انحراف باشد، والدین کودک را با مشکل انحراف چشم نزد چشم پزشک می برند و او متوجه تنبلی چشم هم می شود. اما بزرگ ترین اشکال اینجاست که ممکن است تنبلی چشم هیچ علامتی نداشته باشد به خصوص اگر یک چشم تنبل باشد. در این حالت به واسطه عیوب انکساری ظاهر چشم ها کاملاً طبیعی است و به نظر نمی رسد دید کودک اشکالی داشته باشد.

درمان تنبلی چشم

درمان تنبلي چشم به سه عامل بستگي دارد:

• سني که در آن تنبلي چشم به وجود آمده است
• مدت زماني که از ايجاد تنبلي چشم گذشته است
• سني که در آن درمان آغاز شده است.

به طور کلي، آگاهي والدين و همکاري آنها کليد موفقيت در درمان است. درمان تنبلي چشم نيازمند همکاري تنگاتنگ والدين با متخصصان (بينايي سنج و چشم پزشک) است.

والدين بايد بدانند که دوران کودکي تنها زمان دستيابي به درمان کامل است و در صورت از دست دادن آن، اين فرصت براي هميشه از دست رفته است. همچنين والدين بايد صبور باشند و انتظار بهبودي سريع را نداشته باشند.

برای اصلاح تنبلی چشم، کودک باید بیاموزد که از چشم ضعیف تر خود استفاده کند. این کار با قرار دادن پوشش بر روی چشم قوی تر به مدت چند هفته و یا چند ماه قابل انجام است. این شیوه موثرترین روش برای درمان تنبلی چشم است.

حتی وقتی که تنبلی اصلاح شد ممکن است به منظور جلوگیری از برگشت آن، استفاده از پوشش برروی چشم سالم برای مدت ها ضروری باشد.

در موارد خاصی بر اساس تشخیص پزشک، به جای بستن چشم، می توان از قطره های چشمی یا عدسی های مخصوص که موجب تار کردن بینایی چشم سالم تر می شوند، استفاده کرد.

روش دیگر درمان تنبلی چشم، تحریک و فعال سازی چشم مبتلا با روش های مختلف است که روش «فعال درمان» نامگذاری شده است. این روش فقط در مطب و کلینیک ارتوپتیک قابل انجام است و نیاز به مراجعات متعدد دارد.

توجه : موضوع مهم دیگر اینکه قبل از درمان تنبلی چشم، درمان مشکلات چشمی زمینه ای مانند اصلاح عیوب انکساری توسط عینک و درمان آب مروارید با عمل جراحی الزامی است.

عدم درمان تنبلی چشم چه عوارضی به دنبال دارد؟

اگر تنبلی چشم اصلاح نشود مشکلات زیادی رخ می دهد که مهم ترین آن ها عبارتند از:

• ایجاد نقص بینایی شدید و دایمی در چشم تنبل
• از بین رفتن دید سه بعدی
• محرومیت از نعمت بینایی برای تمام عمر در صورت ابتلای چشم سالم به بیماری یا آسیب جدی

نکاتی برای مصون ماندن کودکان از ابتلا به آمبلیوپی

قبل از دبستان سه بار کودک خود را نزد متخصص ببرید:

• در سه تا چهار ماهگی
• ۲ تا سه سالگی
• پنج تا شش سالگی

سخن پایانی

• به محض مشاهده انحراف (لوچی) در چشم کودک او را نزد متخصص ببرید.
• در صورت نظر چشم پزشک چشم کودکتان را ببندید و طبق دستور او عمل کنید. (چشم کودک را کمتر یا بیشتر ازمدت زمان تعیین شده نبندید.)
• اگر عینک توسط متخصص برای کودکتان تجویز شده بود، وی را به استفاده دائمی از آن تشویق و طبق دستور متخصص عمل نمایید.
• در صورت تشخیص تنبلی چشم حتما تا پایان ده سالگی پیگیر وضعیت بینایی و تغییرات عیوب انکساری کودک باشید.