سنندج یکی از زیباترین شهرهای شمال غرب ایران است که به دلیل جاذبه های تاریخی و طبیعی فراوان، هر ساله میزبان گردشگران زیادی از سراسر ایران است. شهر سنندج در دوران صفوی بسیار مورد توجه بوده است، در این دوران هنرمندان زیادی از اصفهان در سنندج حضور پیدا کرده و سبک معماری اصفهانی در سنندج گسترش پیدا کرد.
عمارت خسرو آباد سنندج در سال 1223 هجری قمری توسط امان الله خان اردلان والی، حاکم کردستان ساخته شده است. عمارت خسرو آباد مقر حکومت در سنندج بوده و تشریفات و استقبال از شاهان و مقامات در این عمارت صورت میگرفته است. یکی از مهمترین مراسمی که در عمارت خسرو آباد انجام شده، جشن عروسی حسن جهان خانم دختر فتحعلی شاه قاجار با خسرو خان پسر امان الله خان بوده است. در سال های 1372 تا 1379 عمارت خسرو آباد مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته است.
این باغ که بوسیله 4 خیابان روبرو و اطراف عمارت خسروآباد عملاً به 4 باغ خسروآباد تبدیل شده بود و اطراف آن بوسیله 4 خندق در طرفین باغ و کاخ خسروآباد با انواع درختان مختلف احاطه شده جلوه خاصی را به این مجموعه دادهاست. در حال حاضر تنها درختان 4 باغ و بخشهایی از 4 خیابان آن باقیماندهاست. عمارت خسروآباد کتیبهای دارد که اسم فتحعلی شاه قاجار و والی کردستان امانالله خان و تاریخ 1223 ه.ق بر روی آن حک شدهاست. عمارت خسروآباد شاخصترین بنای استان کردستان است که به عنوان مقر حکومت والیان اردلان مورد استفاده قرار میگرفت. از سال 1373 عملیات مرمت این بنای تاریخی آغاز گردید اگر چه در سال 1379 بیشترین مرمت و بازسازی این بنا انجام گردید. عمارت خسروآباد با شماره 1491 در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردیدهاست.
مجموعه عمارت و باغ آن افزون بر دو بخش اصلی یعنی قصر سلطنتی با ورودی ستون دار در بخش غربی و ساختمان شرقی با غلام گردشها و ایوان ستون دار مشرف بر صحن عمارت و فضای بیرونی بنا دارای فضاهای دیگری چون حمام، اتاق قاپچیان «یا قاپوچی یعنی حاجب و دربان» و خدمتکاران است. تزئینات معماری این بنا شامل گچبری، آجرکاری، اروسیهای زیبا و حوض چلیپا شکل داخل عمارت است. آنچه که بر اساس وضعیت ظاهری و ترکیب بنای خسروآباد قابل تأمل است هم به نوع بودن بافت و ترکیب مصالح و سبک مشترک قصر، آشپزخانه، حمام و اسطبل به انضمام دیوارهای حفاظ شرقی غربی و جنوبی میباشد که مربوط به یک دوره میباشد. البته بعد از امانالله خان به ضرورت بناهای مختلفی در این مجموعه احداث گردیدهاست. سبک ارسیهای موجود در قصر تفاوت قابل توجهی با قسمت شرقی بنای خسروآباد دارد و همچنین تزئینات بخ غربی با آجر و در قسمت شرقی و سر درب بیشتر از گچ بری استفاده شدهاست حوض بسیار بزرگ صلیبی شکلی نیز در وسط این مجموعه بر زیبایی آن افزودهاست که در نوع خود بینظیر است. طاق بزرگ سر درب اصلی باغ خسروآباد که روبروی مقبره شرف الملک قرار داشت تخریب گردیدهاست درب اصلی بنا رو به حوض مرمری مربع شکل عمارت واقع گردیده و از 4 تکه بزرگ تنه درخت گردو به سبک دروازههای قلعههای حکومتی ساخته شدهاست نمای شرقی بنا از آجر و گچ بریهای زیبا تزیین شدهاست اما دیگر بخشها از آجر و به شکل سادهتری ساخته شدهاند. آب این مجموعه جاری و شرب و از مجموعه قناتهای تعبیه شده در روی کوه آبیدر نشات میگیرد. از دیگر بخشهای قابل توجه کاخ خسروآباد وجود حوض و فواره با آب جاری در طبقه سوم قصر میباشد.
عمارت خسرو آباد از بخش های مختلفی تشکیل شده است. درب اصلی این عمارت از تنه های درخت گردو و به سبک دروازه های قلعه های حکومتی ساخته شده است. متاسفانه طاق سردر در گذر زمان تخریب شده است.
هشتی: پس از در اصلی هشتی قرار دارد، هشتی عمارت خسرو آباد شامل 4 مدخل ورودی، سقف گنبدی شکل و ستون نماهایی زیبا است که با گچ بری تزئین شدهاند.
حیاط: حیاط عمارت خسروآباد برخلاف عمارت های دیگر توسط دالان به هشتی متصل نشده است، بلکه بلافاصله بعد از هشتی قرار دارد. حوضی بزرگ و چلیپایی شکلی در مرکز حیاط قرار دارد که اطرافش با درختان انبوه احاطه شده است. گفته میشود آب این حوض از قنات آبیدر تامین میشود.
قصر خسرویه: قصر خسرویه مهمترین ساختمان عمارت خسرو آباد است و در ضلع غربی ساختمان قرار دارد. پس از طی 17 پله سنگی به قصر خسرویه میرسید. این قصر 3 طبقه از بخش های مختلفی تشکیل شده است.
طبقه دوم این قصر زیبا دارای یک حوض خانه جذاب است. سقف این فضای حوض خانهای شکل، گنبدی شکل است و آب نمایی از سنگ، در مرکز آن قرار دارد. در اطراف حوض خانه اتاق هایی بزرگ قرار دارند که همه آن ها دارای ایوان ستوندار هستند.
با طی کردن پله های چوبی به طبقه سوم و اتاقی میرسید که در دو طرفش راهرو قرار دارد. جالب است بدانید از بالکن این اتاق برای نجوم استفاده میشده و به همین دلیل به بالکن نجم آباد شهرت پیدا کرده است.
عمارت سردر: عمارت سردر در ضلع شرقی مجموعه قرار دارد. عمارت سردر یک عمارت دو طبقه است که در دو طرف ورودی آن دو راه پلهی متقارن قرار دارد. ساخت این عمارت به نوهی خسرو خان نسبت داده میشود. یکی از جذابیت های این عمارت، ایوان سرتاسری آن است که به غلام گردش معروف است. در طبقه دوم عمارت سردر، تالار ستون دار یا تالار اصلی قرار دارد که به عنوان مهمان خانه استفاده میشده است.
سنندج یکی از مشهورترین شهرهای کردنشین ایران به شمار میآید. این شهر با بناها و مساجد تاریخیاش، مکانهای دیدنی بسیاری را در خود جا میدهد. یکی از این ابنیه، عمارت خسروآباد است که قدمت آن به دوره قاجار بازمیگردد.
