آناتومی مو

مو یکی از اجزای پوشاننده بدن انسان است که در تراکم، ضخامت و طول می تواند متفاوت باشد. با توجه به موقعیت، موها نام های مختلفی دارند؛ موی سر، ریش، سبیل، ابرو و مژه. مو همچنین یک تابع زیبایی ضروری است و بسیاری از ویژگی های انسان از جمله شخصیت، جوانی و نشاط فرد را تحت تاثیر قرار می دهد. در ادامه، نگاهی به آناتومی مو داریم تا با این عضو مهم بدن بیشتر آشنا شوید.

• مو زیر میکروسکوپ

بخش قابل مشاهده مو، ساقه نام دارد که از سطح پوست قابل مشاهده است. ریشه مو در لایه درم پوست و درون فولیکول مو قرار دارد. فولیکول یا پیاز مو به شکل لامپ است که مو را در خود جای داده است. کیمت و کیفیت رنگدانه های موجود در این سلول عامل رنگ مو است. غلاف ریشه نیز حاوی عروق خونی و پایانه های عصب حسی هستند.
فولیکول مو به وسیله موقعیت بافت همبند احاطه شده است. فولیکول یا پیاز مو در مقایسه با اپیدرم (لایه خارجی پوست) در موقعیت مورب قرار دارد و با عضلات نگهدارنده در جای خود مستحکم شده است. در قسمت بالای فولیکول مو غدد سبابه وجود دارند که سبوم یا چربی ترشح می کنند.

• هر تار مو 3 لایه دارد:

* کوتیکول: غلاف بیرونی مو، که از چند لایه کراتین تشکیل شده و به مو ظاهری ابریشمی می دهد. کراتین جزو اصلی مو است و 90 درصد آن را تشکیل داده و پروتئین فیبری بسیار مقاومی است که از زنجیره های طولانی اسید آمینه تشکیل شده و برای بقا به روی نیاز دارد.
در یک موی طبیعی و سالم، کوتیکول در جهت خواب مو قرار دارد و عامل درخشش مو است و وظیفه حفظ رطوبت و محافظت از مو در برابر تجاوزات خارجی (باد خورشید، آلودگی گرد و غبار، مراقبت ناکافی از مو و...) را بر عهده دارد. بدون کوتیکول، مو کدر، خشک و شکننده می شود. وقتی موها را خیس شانه می کنید تا 10درصد طول آن کش می آید و این موضوع سبب بدون کوتیکول شدن نواحی ای از مو می شود و در نتیجه مو را در برابر تهاجمات خارجی آسیب پذیر می کند.
* قشر زیر کوتیکول: کشسانی و رنگ مو مربوط به آن است.
* مغز مو: بخش مرکزی مو است که به پیاز مو متصل شده و مواد مغذی را به مو می رساند.

• انواع مو

موها با توجه به ویژگی هایی که دارند به 4 گروه تقسیم می شوند؛ موهای طبیعی، چرب، خشک و مختلط. هر یک از این گروه موها خصوصیات خاص خود رادارند و بر همین اساس به مراقبت های ویژه ای نیازمند هستند. به همین دلیل هنگام انتخاب نوع شوینده باید به جنس موهای خود توجه داشته باشید.

• از موهای کرکی تا موهای ترمینال

فولیکول های مو در ماه سوم بارداری روی بدن جنین شروع به رشد می کنند. نوزاد با حدود 100 فولیکول مو در هر سانتی مترمربع از پوست و به طور متوسط با 100هزار فولیکول مو روی سر به دنیا می آید اما بعد از تولد میزان تراکم آن کم می شود و بعد از بلوغ مجددا به میزان طبیعی و حداکثر خود می رسد. در 15 سالگی، در هر سانتی مترمربع پوست حدود 500 فولیکول مو وجود دارد. بین 30 تا 50 سالگی، تعداد فولیکول ها به مرور کاهش می یابد و به 150 تا 250 فولیکول در هر سانتی مترمربع می رسد.
فولیکول های مو به شکل گروه های کوچکی به نام «واحد فولیکولی» وجود دارند و هر یک شامل 5-1 تار مو می شود. متوسط تعداد تار مو در هر واحد فولیکولی مو 2 تا 3 تار مو است. موها تا قبل از دوران بلوغ نازک و کوتاه هستند و بعد از بلوغ تحت تاثیر هورمون ها ضخیم تر می شوند و اصطلاحا به آن موی ترمینال می گویند.
این تغییر تنها در موهای سر رخ می دهد و موهای ریش، بینی، گوش، مژه، ابرو یا موی زیربغل، ناحیه تناسلی، بازوها و پاها در واقع از همان ابتدا موی ترمینال هستند. در ساختار مو بسیاری از مواد مانند کربن، اکسیژن، نیتروژن، گوگرد و به طور متوسط حدود 10 درصد آب وجود دارد. قطر مو به طور میانگین حدود 0.05 و 0.09 میلی متر است.
موها هم مانند سایر اعضا و ارگان های بدن با گذر عمر پیر می شوند. با افزایش سن چرخه زندگی مو کوتاه تر می شود و پس از 50 سالگی رشد مو آهسته تر خواهد شد. زمانی که چرخه زندگی مو دچار اختلال شود طبیعی است که ریزش مو بیشتر خواهدشد.

• تعداد و رنگ موها

اکثر افراد به طور متوسط روی سر 100 تا 150 هزار تار مو دارند. تارهای مو با تراکم 250 تا 300 عدد در هر سانتی متر مربع روی پوست سر قرار گرفته است. افراد با موهای قهوه ای یا مشکی حدود 100هزار فولیکول مو افراد با موها بور کمی بیشتر حدود 150 هزار و کسانی که موی قرمز دارند کمی کمتر از 100 هزار تار مو دارند.
رنگ مو عمدتا به وسیله ملانین تولید شده به وسیله ملانوسیت ها در فولیکول مو تعیین می شود. رنگ مو وراثتی است و با توجه به نوع، مقدار و توزیع ملانین (با افزایش سن، تولید ملانین کاهش می یابد و به تدریج موها خاکستری و سفید می شوند) متفاوت است.
موی مرطوب تیره تر از موی خشک به نظر می رسد زیرا میزان نوری که از موی خیس عبور می کند به مراتب کمتر از میزان نوری است که از موی خشک می گذرد. چربی روی مو و استفاده از اسپری یا تافت هم همین تاثیر را روی مو دارد.

• چرخه رشد و ریزش مو

چرخه رشد مو با توجه به سن و منطقه ای که مو در آن رشد می کند، متفاوت است. طول مو نیز به مدت چرخه رشد مو و ضخامت پاپیلای پوستی بستگی دارد.

• چرخه زندگی مو شامل 3 مرحله است:

* فاز رشد یا آناژن: 2 تا 7 سال طول می کشد و 85 درصد ز موها همیشه در این فاز هستند. در فاز آناژن مو تشکیل می شود و رشد می کند.
* فاز استراحت یا کاتاژن: 2 تا 3 هفته است و 1 درصد از موها در این فاز قرار دارند. در فاز کاتاژن تقسیم سلولی متوقف می شود.
* فاز ریزش یا تلوژن: چند ماه طول می کشد و 14 درصد از موها همیشه در این فاز قرار دارند.
مو به طور متوسط 1 تا 1.5 سانتی متر در هر ماه رشد می کند. میزان رشد مو در سطح جمجمه یکنواخت نیست. طول عمر موها بین 2 تا 6 سال متغیر است. هر تار مو در یک مرحله از چرخه رشد قرار دارد و به همین دلیل، ریزش 100-25 تار مو در روز طبیعی است.

• تفاوت موی سر و سایر موها

دکتر مجتبی امیری*: مو ساختمان پیچیده ای دارد و از منظرهای مختلفی می توان آن را دسته بندی کرد:
* میزان ضخامت: موها به 2 گروه موی کرکی یا اصطلاحا ویلوس و موی ضخیم یا ترمینال تقسیم می شوند. موی صورت خانم ها، موی ویلوس و موی سر یا صورت آقایان یا موهای دست و پا، ناحیه تناسلی و زیر بغل موی ترمینال است.
* میزان وابستگی موها به هورمون ها: ریش و سبیل و موی بدن آقایان وابسته به هورمون مردانه آندروژن و برخی موها مثل موهای ناحیه زیربغل و ناحیه زهار تحت تاثیر هورمون های زنانه یا استروژن است. برخی موها مثل مژه، ابرو و موی سر وابسته به هورمون ها نیستند. از روی ریزش موها می توان به اختلال های هورمونی پی برد.
* چرخه رشد موها: تمام موها رشد چرخه ای دارند. در ناحیه سر یک پیاز مو 5-3 سال در حال رشد است و دوره استراحت 3 ماهه و دوره میرایی 3 هفته ای دارد. این چرخه در مورد موی تنه هم وجود دارد اما دوره رشد حدود 3 تا 6 ماه است و موی بدن بعد از این مدت می ریزد. انتقال موی بدن به سر باعث رشد نهایتا 4-3 سانتی متری می شود. دوران رشد مو در ناحیه ابرو 2 ماه و در مژه 2-1 ماه است.
* شکل ظاهری: جنس موی مژه با سایر موهای بدن تفاوت دارد و کمبود نوعی پروتئین باعث انحنای مژه می شود، اما به طور کلی، موها بر حسب صاف یا مجعد بودن دسته بندی می شوند. موی نواحی مختلف بدن در زمان های متفاوتی با گذر عمر سفید می شوند. موهای سر و به ویژه شقیقه ها پیش از سایر موها سفید می شوند و بعد از آن موی صورت و بدن و موی دست و پا.