انگیزه های اردوغان برای سفر به ریاض و دیدار با بن سلمان 

ساعدنیوز: آقای اردوغان روز پنجشنبه قرار است به ریاض سفر کند و طبق گزارش رویترز، یکی از اهداف این سفر، دیدار با ولیعهد عربستان و زمینه سازی برای بهبود روابط آنکارا و ریاض است. این اتفاق مهمی است که بعد از 4 سال تنش میان دو کشور در پی قتل خاشقچی در کسنولگری عربستان در استانبول رخ می دهد. خصوصاً این که این رویداد بعد از عادی سازی روابط ترکیه و امارات رخ می دهد. به نظر حضرتعالی انگیزه های آقای اردوغان برای این سفر چیست و وی چه اهدافی را در ریاض دنبال خواهد کرد؟

علی حیدری: این موضوع از زوایای مختلفی قابل بررسی است. از زاویه دید ترکیه؛ از زاویه دیدِ عربستان؛ و نیز از زاویه دیدِ کشورهای منطقه؛ اگر بخواهیم این مسأله را از زاویه دیدِ ترکیه مورد بررسی قرار دهیم، لازم است در ابتدا به این نکته اشاره کنیم که طی یک دهه گذشته، بعد از وقوع بهار عربی، ترکیه و حزب عدالت و توسعه به عنوان حزب حاکم در این کشور، چنین توهمی داشت که می تواند رهبری جریان اخوانی را در منطقه به دست بگیرد و در چارچوب انقلاب هایی که در کشورهای عربی منطقه رخ می دهد، قدرت را به دست بگیرد. اما با اتفاقاتی که رخ داد و بهار عربی عملاً با شکست مواجه شد، اردوغان نیز به اشتباه خودش پی برد.

دولت آقای اردوغان متوجه شد که در پی این اتفاقات باعجله و بدون برنامه وارد میدان شده است و نیاز به تجدیدنظر اساسی در رویکردها برای ترمیم روابط با کشورهای منطقه دارد. از طرف دیگر، با کشف منابع عظیم انرژی در مدیترانه، ترکیه وارد تنش و چالش جدیدی با کشورهایی همچون یونان، قبرس، اسرائیل و حتی فرانسه شد و برای مدیریت این چالش جدید، و با توجه به وضعیت اقتصادی دشوار، نیاز داشت که پرونده های دیگر را با کشورهای منطقه ببندد و به همین دلیل تصمیم به حرکت به سوی عادی سازی روابط با عربستان، امارات، مصر و اسرائیل برود.

به نظر می رسد که ترکیه در زمینه عادی سازی روابط با امارات موفق بوده است. بن زاید ولیعهد امارات به ترکیه سفر کرد و آقای اردوغان هم به امارات سفری داشت و می شود گفت که یک استقبال بی نظیر از او به عمل آمد همان طور که استقبال از ولیعهد امارات هم در ترکیه بسیار قابل توجه بود. می توان گفت که عادی سازی روابط ترکیه با امارات به نوعی زمینه ترمیم روابط ترکیه و عربستان نیز بود.

در مورد عربستان، علاوه بر مباحث منطقه ای، اختلافات دو جانبه نیز در تیره شدن روابط فیمابین دخیل بود. همان طور که اشاره کردید، بعد از قتل خاشقچی در سال 2018، روابط ترکیه با عربستان رو به افول گذاشت و با توجه به تحولات پرونده قتل خاشقچی؛ این مسأله به یک درگیری حیثیتی و شخصی میان آقای اردوغان و بن سلمان تبدیل شد. تصور اردوغان این بود که با برجسته ساختن قتل خاشقچی و قرار دادن این مسأله در صدر اخبار جهان و موضع گیری علیه ریاض، هم می تواند عربستان را منزوی سازد و در صحنه بین المللی برای خودش پرستیژی کسب کند و هم از عربستان امتیازاتی بگیرد. آقای اردوغان می خواست خودش را به عنوان مدافع و حافظ مظلومان و آزادی جلوه دهد.

اما شاهد این بودیم که ملک سلمان از بن سلمان حمایت کرد و برخلاف خواسته اردوغان، و با توجه به نقش عربستان در بازار انرژی رویدادها به نحوی که آنکارا انتظار داشت رقم نخورد. عربستان و شخص بن سلمان این موضوع را فراموش نکرد و رفته رفته روابط فیمابین رو به افول گذاشت و وضعیت برای ترکیه دشوارتر از همیشه شد. طی 2 سال گذشته با توجه به شرایطی که در ترکیه و منطقه پیش آمد، دولت آقای اردوغان تلاش به ترمیم روابط با عربستان را در دستور کار قرار داد و تغییراتی در رفتارش صورت داد. اما بن سلمان شرط ترمیم روابط را بسته شدن پرونده قتل خاشقچی در ترکیه و انتقال آن به عربستان اعلام کرد.

پیش از این، آقای اردوغان اعلام کرده بود که سعودی ها فکر می کنند ما بچه و ساده لوحیم که از ما می خواهند که پرونده را به عربستان انتقال دهیم؛ ولی در نهایت مثل مسأله کشیش آمریکایی که علیرغم اصرار ترکیه، به واشنگتن تحویل داده شد؛ ما شاهد بسته شدن پرونده پیگیری قاتلان خاشقچی در ترکیه بودیم. بله گفته می شود که آقای اردوغان در سفرش به ریاض با بن سلمان دیدار خواهد کرد و این به نوعی اولین گام برای عادی سازی روابط ترکیه و عربستان محسوب خواهد شد. پیشتر نیز این فرصت برای اردوغان وجود داشت که به عربستان سفر کند اما به دلیل رد پیشنهاد دیدار اردوغان با بن سلمان، طبیعتاً این سفر عملی نمی شد. به نظر می رسد که آقای اردوغان برای بهبود وضعیت اقتصادی ترکیه به دلارهای نفتی بیشتری نیاز دارد و 15 میلیارد دلار قطر و 10 میلیارد دلار امارات گره از کارش باز نکرده است.

اما از زاویه دیدِ عربستان اگر به این سفر نظر کنیم باید به تحولات منطقه ای در یک سال گذشته حتماً توجه داشته باشیم. عادی سازی روابط اسرائیل با کشورهای منطقه و شکل گیری آرایش منطقه ای جدید و ظهور ائتلاف های جدید در منطقه به نظر در این تجدیدنظر و ترمیم روابط ترکیه و عربستان نقش داشته است. از سوی دیگر، خروج آمریکا از منطقه و احیای احتمالی برجام و احساس تهدیدات جدید امنیتی از سوی عربستان در این تصمیم تأثیرگذار بوده است. ترکیه نیز علاقمند به حضور در ائتلاف های جدیدی است که در منطقه شکل گرفته است و به دنبال آن است که بیشترین منافع را از طریق حضور در این ائتلاف ها به دست آورد.

نقش پررنگ بن زاید ولیعهد امارات در زمینه سازی برای سفر آقای اردوغان به ریاض را نباید فراموش کنیم. بن زاید به نوعی دست راست بن سلمان و مشاور او محسوب میشود و یقیناً توصیه های او در تجدیدنظر ریاض در ترمیم روابط با ترکیه نقش داشته است. بنابراین، به طور خلاصه می توانیم بگوئیم که تحولات منطقه ای، تلاش ترکیه برای جبران اشتباهات گذشته و تهدیداتی که عربستان از جانب توافق احتمالی ایران با آمریکا احساس می کند، باعث شده است که ترکیه و عربستان به سمت ترمیم روابط شان حرکت کنند.

ساعدنیوز: خبرهایی جدیداً از دیدار مقامات ایرانی و عربستانی در عراق منتشر شده است و عادی سازی روابط ریاض و تهران نیز به نظر دور از ذهن نیست. طبیعتاً با توجه به رقابتی که ترکیه با ایران در منطقه دارد، تحولات در مسیر عادی سازی روابط تهران و ریاض در سفر آقای اردوغان بی تأثیر نبوده است. نظر حضرتعالی در این مورد چیست؟

علی حیدری: آقای داوود اوغلو می گوید که ایران، مصر، عربستان و ترکیه چهار کشور قدرتمند منطقه هستند و هر مثلث ائتلافی بین سه کشور از این چهار کشور در منطقه و شمال آفریقا شکل بگیرد، کشور چهارم که خارج از این مثلث مانده است، منزوی خواهد شد. طبیعتاً عادی سازی روابط ایران با عربستان و مصر، برای ترکیه یک تهدید بالقوه محسوب می شود و می توان به نوعی گفت که گفتگوهای تهران و ریاض در عجله آقای اردوغان برای سفر به ریاض بی تأثیر نبوده است. ترکیه در تلاش است تا در ائتلاف هایی که در منطقه شکل می گیرد حضور داشته باشد و از انزوای بیشتر جلوگیری کند.