انواع کمک‌های حسی برای استفاده در سخنرانی

کمک های حسی ابزاری هستند که برای یادگیری بهتر و سریعتر در مراحل آموزش استفاده می شوند. برای کارکرد موثر در دنیا افراد به محرک های حسی نیاز دارند تا بتوانند ارتباط با جهان پیرامون خود داشته باشند استفاده از کمک های حسی به افراد کمک می کند تا تعامل بهتری هم با دیگران داشته باشند مخصوصاً در دنیای پیشرفته امروز که توسط رسانه ها هدایت می شود کمک های بصری اهمیت دو چندانی پیدا کرده اند. با توجه به اهمیت این مسئله در مقاله امروز به موضوع کمک های حسی می پردازیم.

دستگاه حسی

دستگاه حسی قسمتی از دستگاه عصبی می باشد که وظیفه آن ارزیابی داده های حسی است. اجزای دستگاه حسی شامل گیرنده های حسی مسیرهای عصبی و بخشی از مغز که ارتباط با قوه ادراک و احساس دارد هستند. دستگاه حسی حس هایی مانند شنوایی بینایی چشایی لامسه و بویایی را ادراک می کند. احساس از طریق دستگاه حسی از دنیای فیزیکی به مغز انتقال پیدا میکند. دستگاه حسی قسمتی از دستگاه عصبی پیرامونی است که اطلاعات مربوط به محرک های محیطی را جمع آوری کرده و برای پردازش آن را به مغز و نخاع می فرستد. این وظیفه توسط گیرنده های حسی انجام می شود. هرچند گیرنده های حسی در بیشتر نقاط بدن وجود دارد اما بیشتر در اندام های حسی مانند گوش زبان بینی و پوست یافت می شود. اندام های حسی وظیفه حواس پنجگانه ما را به عهده دارند.

• بینایی یعنی درک نور توسط جاندار. نور قسمتی از امواج الکترومغناطیس میباشد.
• شنوایی به معنای درک صدا است. صدا در واقع همان جنبش هوا با فرکانس های مختلف است.
• بویایی به معنای درک وجود ذرات معلق در هوا می باشد. بعضی از اجسام بوی بیشتری دارند یعنی ذرات بیشتری از خود متصاعد می کنند.
• چشایی درک مولکول های خاص در مواد می باشد. در موجودات زنده به مولکولهای خاصی حساسیت دارند مانند ترش بودن یک ماده به معنای وجود حالت اسیدی در آن است و شوری به معنای وجود نمک در مواد میباشد.
• لامسه حسی مکانیکی حرکتی است که حس گرما سرما و زبری و سختی و فشار را در بر می گیرد. خارش هم جز همین حس محسوب می شود.

فواید کمک های حسی برای سخنرانی

کمک های حسی می توانند باعث شوند که افراد اطلاعات را راحت تر به خاطر بسپارند. مخصوصاً برای کسانی که می خواهند سخنرانی کنند اگر بتوانند از کمک های بصری استفاده کنند مخاطبانشان مطالب را آسان تر درک می کنند. استفاده از کمک های حسی ابزار مناسبی برای افزایش به خاطر سپردن مطالب می باشد این کار از طریق تکرار اطلاعات ارائه شده به مخاطبان انجام می گردد. مثلا اگر سخنرانی درباره ایده ای توضیح کند و سپس برای کمک به مخاطبان آن از کمک های بصری استفاده کند مخاطبان دوباره درباره آن ایده پردازش کرده و باعث می شود بتوانند آن ایده را به خاطر بیاورند.
علاوه بر این کمک های بصری در قالب یک نشانه می تواند باعث شود که داستان یا مفهومی را که فرد توضیح داده به خاطر بسپارند. اگر فردی بتواند شنونده را بشناسد و کمک های حرفه ای خود را متناسب با آنها انتخاب کند تعامل بیشتری با سخنرانی خواهند داشت. مثلا در انواع روش های سخنرانی اگر مخاطب شما افرادی هستند که بازدید زمانی توجه آنها کوتاه است مانند نوجوانان توصیه می شود به جای متن و توضیحات اضافه از کمک های حسی مانند تصاویر و رنگ ها استفاده نمایید. در بین کمک های بصری خود بهتر است از داستان های کوتاه نقل قول ها و مثال های جذاب استفاده کنید. داستان سرایی و نقل قول موجب می شود که مخاطبان توجه بیشتری به سخنران داشته باشند.

انواع کمک های حسی برای استفاده در سخنرانی

هنگام استفاده از کمک های حسی به کار بردن اشیا باید به بهبود ارائه مطالبی انجامد و نه اینکه کیفیت مطالب را کم کند. وقتی از اشیا به عنوان کمک های حسی استفاده می کنید به این معناست که با بهره برداری از اشیای واقعی محتوای مورد نظر خود را به صورت زنده برای افراد به نمایش می گذارید. برای افزایش کارایی اشیا بهتر است در جایی باشد که به سرعت و به راحتی از سوی افراد قابل تشخیص و درک باشند. یکی از اشتباهات رایج قرار دادن شی در جایی می باشد که مانع وجود دارد. شما میتوانید از اشیای فیزیکی و تصاویر متحرک فراوانی برای آموزش مطالب استفاده کنید. انتخاب های بصری به محتوا و شرایط سخنرانی هم بستگی دارد. برخی اوقات اشیای مورد استفاده در سخنرانی ها مناسب هستند و گاهی هم حواس پرتی افراد را به همراه می آورد. بنابراین آموزش مطالب باید با برنامه ریزی و آمادگی قبلی باشد. طوری که وسایل مورد استفاده برای مخاطبان و محتوا مناسب باشد.

1. بهره گیری از اشیا به عنوان کمک بصری

هنگام بهره گیری از کمک های حسی، استفاده از اشیا باید به بهبود ارائه ی مطالب بینجامد؛ نه اینکه کیفیت سخنرانی و بیان مطالب را کاهش دهد. وقتی از اشیا به عنوان کمک های بصری بهره می گیریم، به این معناست که با بهره برداری از اشیای واقعی، محتوای موردنظر را به صورتی زنده برای مخاطبان نمایش می دهیم. برای نمونه، وقتی در سخنرانی می خواهیم نحوه ی گره زدن را آموزش دهیم، بهتر است از طناب استفاده کنیم. معمولا وقتی اشیای فیزیکی را به کارگیر می گیریم که می خواهیم چگونگی انجام کاری را به مخاطبان نشان دهیم؛ به گونه ای که آنها بتوانند روش یا فرایند انجام کار را به خوبی درک کنند. برای افزایش کارایی اشیا، باید آنها را در جایی بگذاریم که به سرعت و به راحتی از سوی مخاطبان قابل تشخیص و قابل درک باشند. یکی از اشتباهات رایج، قراردادن شیء موردنظر در جایی است که مانعی جلوی آن قرار دارد، از دید مخاطبان پنهان است یا جلوی شیء جالب تری جای گرفته است. سخنران همچنین باید از اشیای بیش ازحد بزرگ یا اشیایی که به کارگیری آنها روی صحنه آسان نیست، بپرهیزد.

گزینش اشیای موردنظر برای سخنرانی

از اشیای فیزیکی و تصاویر متحرکِ فراوانی در سخنرانی می توان بهره گرفت. گزینش کمک های بصریِ مناسب به نظر و ترجیح سخنران و نیز محتوا و شرایط سخنرانی بستگی دارد. گاهی اشیای مورداستفاده در سخنرانی مفید هستند و گاهی نیز موجب حواس پرتی مخاطبان می شوند. بنابراین، سخنران باید با برنامه ریزی و آمادگی قبلی برای سخنرانی، اطمینان یابد که اشیای مورداستفاده برای مخاطبان و محتوایی که باید ارائه شود، مناسب است.

2. تخته ی گچی، فلیپ چارت و اسلاید دیواری

کمک های بصری مانند تخته ی گچی، فلیپ چارت و اسلاید دیواری (Transparency) به سخنران کمک می کنند تا واژه ها و تصاویر را با هم ترکیب کند و به صورت پیامی منسجم و یکپارچه درآورد. بهره برداری مؤثر از ابزار بصری، سخنران را فردی آماده، حرفه ای، مشتاق و معتبر جلوه می دهد و به افزایش اعتبار سخنرانی می انجامد. ابزار نوشتاری و تصاویر نیز به مخاطبان کمک می کنند تا با تمرکز بر نکات اصلی سخنرانی و به خاطرسپردن آنها، استدلال سخنران را بهتر درک کنند.

تخته های گچی: از مدرسه تا محل کار

شاید وقتی نام تخته های گچی را می شنویم، ناخودآگاه به یاد محیط های دانشگاهی و آموزشی بیفتیم؛ ولی تخته های گچی (یا ماژیکی) در محیط های کاری نیز کاربرد دارند. در سازمان ها تخته های ماژیکی معمولا پرکاربرترند. از تخته های ماژیکی می توان در سخنرانی ها و نیز برای تبلیغات یا ثبت اطلاعات بهره گرفت. با بهره برداری از تخته های گچی و ماژیکی در سخنرانی، به راحتی می توان پاسخ های مخاطبان را ثبت کرد و با نگارش نکات و رسم شکل های مرتبط، به بحث و تعامل با مخاطبان پرداخت. سرعت و سهولتِ کار با این تخته ها، سخنرانی را برای افرادی که با ابزار و نرم افزارهای ارائه آشنایی ندارند یا در به کارگیری آنها راحت نیستند، امکان پذیر می کند. البته این تخته ها معایبی نیز دارند:

• گاهی نوشتن مطالب روی تخته موجب تأخیر در سخنرانی می شود؛
• ممکن است سخنران بیشتر رو به تخته صحبت کند و از ارتباط چشمی با مخاطبان غافل شود؛
• در جمع های بزرگ، اندازه ی تخته مشکل ساز می شود زیرا همه نمی توانند مطالبِ روی تخته را ببینند؛
• اگر سخنران املایی ضعیف یا دست خطی ناخوانا داشته باشد، ضمن خدشه دارکردن اعتبار خود، در انتقال پیام به مخاطبان نیز دچار مشکل خواهد شد.

بهره گیری از فلیپ چارت در سخنرانی

بهره گیری از فلیپ چارت نیز مانند تخته آسان است. هر کسی که از توانایی نوشتن یا انتقال اطلاعات به مخاطبان برخوردار باشد، می تواند از آنها استفاده کند. فلیپ چارت ها معمولا دسته ای از ورقه های کاغذی بزرگ هستند که در لبه بالایی تخته سفیدرنگی ثابت شده اند. این برگه ها اغلب روی یک سه پایه یا چهارپایه قرار می گیرند. فلیپ چارت به شکل های گوناگونی وجود دارد؛ ازجمله:

• فلیپ چارت خوداتکا یا بی پایه (Stand-alone Flip Chart)؛
• فلیپ چارت با سه پایه ی فلزی ثابت؛
• فلیپ چارت با پایه های فلزی چرخ دار.

به تازگی دانشمندان یک نوع فلیپ چارتِ خودکار دیجیتالی اختراع کرده اند که کلمه به کلمه ی هرچیزی را که به آن دستور بدهند، می نویسد. فلیپ چارت های خودبالارو (Self-Heightening) نیز به شکل عمومی رایج شده اند. البته فلیپ چارت های قدیمی که در آنها متن با دست و توسط ماژیک نوشته می شود، هنوز هم به طور گسترده در سازمان ها به کار می روند.

بهره گیری از اسلاید دیواری در محیط های کسب و کار و آموزشی

در عصر اطلاعات، نمایش دیجیتالی مطالب و اسلایدشو از رایج ترین ابزارهای پشتیبان و کمک های بصری مورداستفاده در سخنرانی به شمار می رود؛ ولی اسلاید دیواری نیز همچنان در سازمان های فراوانی به کار می رود. اسلاید دیواری که در محیط های صنعتی به آن «Viewfoil» یا «Foil» نیز می گویند، برگه ای نازک از ماده ای شفاف و انعطاف پذیر (معمولا استات سلولز) است که می توان شکل هایی را روی آن رسم کرد. سپس این برگه ها را روی پروژکتور آموزشی (Overhead Projector) قرار می دهند تا به مخاطبان نمایش دهند.

بسیاری از شرکت ها و کسب وکارهای کوچک از سیستمی از پروژکتورها و اسلایدهای دیواری در نشست ها و سایر گردهمایی های خود استفاده می کنند. البته امروزه پروژکتورهای اِل سی دی و تخته سفیدهای تعاملی (Interactive Whiteboards) به شکلی گسترده رواج یافته اند و رفته رفته جای این سیستم را می گیرند. هرچند بهره گیری از اسلاید دیواری به سخنران امکان می دهد تا ارتباط چشمی خود را با مخاطبان حفظ کند، این اسلایدها اغلب ساده، بدون حرکت و بی صدا هستند. به علاوه، اسلاید دیواری باید در نورِ کم نمایش داده شود که ممکن است موجب اختلال در بینایی بینندگان شود. درنتیجه، پروژکتورهای آموزشی به سرعت درحال منسوخ شدن و جایگزینی با ابزار نمایشی رایانه ای هستند.

3. کمک های بصری ایستا: عکس، طراحی و نمودار

سخنران با بهره گیری از عناصر فیزیکی مانند عکس، می تواند پیام خود را به شکل بهتری ارائه دهد. ارتباطات بصری، ایده ها و اطلاعات را به شکلی منتقل می کند که قابل خواندن و دیدن باشند. وقتی مخاطبان برای دریافت پیام سخنران از عناصر فیزیکی همچون علائم، حروف نگاری، طرح های گرافیکی، تصاویر، رنگ ها و منابع الکترونیکی بهره می گیرند، تاحدی بر بینایی خود متکی هستند. سخنرانان معمولا برای اطلاع رسانی، آموزش یا متقاعدسازی یک شخص یا گروهی از مخاطبان، انواع گوناگونی از ابزار ارائه، مانند طراحی، نقاشی و نمودار را به کار می گیرند. بهره گیری از تصاویر غیرالکترونیکی ایستا و ثابت، به عنوان کمک های بصری در سخنرانی، مزایا و معایبی دارد.

کاربردهای فراوان تصاویر در سخنرانی

تصاویر شامل هر عنصر دوبعدی مانند نقشه، گراف، نمودار دایره ای یا یک نقاشی انتزاعی است. با این تعریف گسترده، تصاویر را می توان به صورت دستی (طراحی، نقاشی و حکاکی) یا به صورت اتوماتیک (چاپ شده روی کاغذ یا نمایش گرافیکی رایانه ای) ارائه کرد. تصاویر ایستا مانند عکس، نقاشی و طراحی، ابزار بصری مفیدی برای تأکید بر نکات سخنران و اثبات آن هستند؛ ولی اگر تصویرِ نمایش داده شده، غیرواقعی، بیش ازحد کوچک یا گیج کننده به نظر برسد، در سخنرانی مشکل ایجاد کرده و هدف سخنرانی را کم رنگ می کند.

نمونه هایی از تصاویر مورداستفاده در سخنرانی:

• عکس: عکس ابزاری مفید برای بیان یا تأکید بر نکته ای یا توضیح موضوعی در شرایطی است که نمی توان شیء واقعی را نمایش داد. برای نمونه، بهره گیری از عکس برای نمایش مکان ها و محل های تاریخی که دیگر وجود ندارند، بسیار مفید است.
• نقشه: نقشه نواحی جغرافیایی موردنظر را نشان می دهد. معمولا نقشه زمانی به کار می رود که درباره ی تفاوت های موجود میان مناطق جغرافیایی صحبت می کنیم یا موقعیت چیزی را نشان می دهیم.
• جزوه: می توان نمودارها، تصاویر، نگاره ها و مطالب دیگری را در جزوه ها چاپ کرد و آنها را پیش از سخنرانی، در طول سخنرانی یا پس از آن، میان مخاطبان توزیع کرد. ویژگی مهم استفاده از جزوه این است که فرد می تواند آن را برای مدتی طولانی پس از سخنرانی نیز پیش خود نگاه دارد و مطالب و مباحث سخنرانی را بهتر به خاطر بسپارد.

نمودارها و داده ها

در ارائه های حضوری و ارائه های الکترونیکی، از نمودار برای تجسم روابط میان مقادیر گوناگون استفاده می شود. سخنرانان از انواع گوناگونی از نمودارها به عنوان کمک بصری بهره می گیرند؛ ازجمله نمودار میله ای، نمودار خطی، نمودار دایره ای و نمودار پراکندگی. بهره گیری از نمودار برای تجسم اطلاعات آماری بسیار سودمند است. گاهی برای بهره گیری از شواهد و اطلاعات آماری اگر آنها را به صورت متن ارائه دهیم، کارایی زیادی ندارد و توجه چندانی به آن نمی شود. البته باید توجه داشت که پیچیدگی نمودار، محاسبات دقیق، داده های زیاد و شکل های بزرگ نیز موجب پیچیدگی و دشواری در فهم نمودار در زمان ارائه خواهد شد. اگر در نمودار جزئیات زیادی ارائه دهیم، نمودار ما گیج کننده و ناکارآمد خواهد شد.

بهره گیری از طراحی در سخنرانی

طراحی زمانی به کار می آید که عکس، نکته ی موردنظر سخنران را دقیقا نشان نمی دهد یا دارای جزئیات پیچیده و زیادی است. برای نمونه، ارائه ی طرح یا شکلی از سیستم گردش خون در سراسر بدن بسیار مؤثرتر از عکسی واقعی از بدن انسان است که در آن سیستم گردش خون نشان داده شده است. البته برای خلق طراحی های حرفه ای باید استعداد و مهارت داشته باشیم تا بتوانیم جزئیات مهم را نشان دهیم و تصویری واقع گرایانه ایجاد کنیم. اگر طراحی را درست انجام ندهیم، طرحی درهم و بی نظم خواهیم داشت که کارایی لازم را ندارد و غیرحرفه ای به نظر می رسد.

4. ابزار نمایشی پویا: ویدئو و ابزار چندرسانه ای

ابزار چندرسانه ای به سخنران امکان می دهد تا ارائه ی خود را به شکلی پویا و سفارشی شده انجام دهد و میزان تعامل خود را با مخاطبان افزایش دهد. سخنران می تواند برای جابه جایی میان بخش ها و فایل ها از روش های متفاوتی بهره بگیرد. مثلا می توان از لینک های متنی، تصاویر بندانگشتی (تامبنِیل) یا اسکرین شات های (عکس های) مینیاتوری برای جابه جاشدن در میان مجموعه های بزرگی از مطالب پیوسته و مرتبط به یکدیگر استفاده کرد. این تکنیک های ارائه ارتباطی به سخنران امکان می دهد تا با مخاطبان خود تعامل داشته باشد و صرفا رو به آنها صحبت نکند.

پذیرش محتوای پویا از سوی مخاطبان

پژوهش ها نشان داده است که مخاطبان به سخنرانی هایی که در آنها از عناصر پویا استفاده می شود، توجه و علاقه ی بیشتری دارند. صرف نظر از نوع محتوای ایستا یا پویا، در تمام سخنرانی ها باید اطلاعاتی یکپارچه و قانع کننده در چارچوب زمانی محدودی ارائه شود. انواع گوناگون فناوری های چندرسانه ای موجود، به بهبود تجربه ی کاربران، انتقال سریع و آسان اطلاعات و ایجاد تجربیاتی فراتر و بهتر از تجربیات روزمره می شود. درباره ی این مسئله که آیا بهره گیری از ابزار چندرسانه ای، یادگیری و به خاطرسپاری مطالبِ ارائه شده را بهبود می دهد یا خیر، هیچ بررسی ای انجام نشده است.

برنامه های نرم افزاری سخنرانی

برنامه های نرم افزاری مورداستفاده در سخنرانی ها به سخنرانان امکان می دهد که ویدئو، عکس و سایر محتوای پویا را به صورت اسلایدشو برای گروه های کوچک و بزرگ مخاطبان نمایش دهند. برای نمونه، با بهره گیری از برنامه ی آی فوتوی اَپل (iPhoto) می توان مجموعه هایی از عکس های دیجیتالی را در یک اسلایدشو به نمایش گذاشت. برنامه هایی مانند پِرِزی (Prezi) که قابلیت بزرگنمایی (Zooming) دارند، محتوا را روی یک صفحه ی بزرگ سفید (Canvas) نمایش می دهند. از این طریق، می توان مطالب را به صورت غیرخطی نمایش داد و با ارائه ی جزئیات بیشتر، امکان مرور و درک بهترِ پیام ها و روابط بصری پیچیده را فراهم نمود.

ابزارهای چندرسانه ای در نرم افزارهای سخنرانی

بسیاری از برنامه های مورداستفاده در سخنرانی، دارای تصاویرِ ازپیش طراحی شده (کلیپ آرت) هستند یا از توانایی واردکردن تصاویر گرافیکی برخوردارند. برخی از این ابزارها نیز توانایی جست وجو و واردکردن تصاویر از فلیکر یا گوگل را دارند. طرح های گرافیکی سفارشی را نیز می توان در برنامه های دیگری مانند Adobe Photoshop یا Adobe Illustrator ایجاد کرد و سپس به این برنامه ها انتقال داد. مثلا، می توان یک پاورپوینت ارائه را به صورت یک سند پی دی اِف خارج کرد. این کار ارائه ی آن را از طریق به اشتراک گذاری روی اینترنت آسان تر می کند. فایل های پی دی اِف را می توان در هر پلت فرمی به اشتراک گذاشت. بنابراین استفاده از این فرمت موجب می شود که مطالب به شکلی گسترده تر در دسترس قرار بگیرد.

در برخی از برنامه ها نیز یک عنصر سخت افزاری یکپارچه و تعاملی وجود دارد که برای ایجاد تعامل با کاربر (مثلا سیستم های پاسخ گویی مخاطبان) یا تسهیل سخنرانی و ارائه ی مطالب در مکان های جغرافیایی گوناگون (مانند وب کنفرانس) طراحی شده است. بهره گیری از دستگاه های سخت افزاری یکپارچه مانند اشاره گرهای لیزری و تخته سفیدهای هوشمندِ تعاملی نیز با جلب توجه مخاطبان و افزایش تأکید بر نکات ویژه، کار ارائه دهنده را آسان تر می کند.

اسلایدشو

اسلایدشو نمایش اطلاعات یا ایده ها روی صفحه نمایش به کمک نرم افزارهای ارائه و پروژکتورهای آموزشی است. از اواخر دهه ی ۱۹۶۰ هنرمندان تجسمی در موزه ها و گالری ها از اسلایدشو به عنوان ابزاری برای نمایش اطلاعات خاصی درباره ی یک اقدام یا به عنوان یک فرم پدیدارشناختی بهره می گرفتند. پیش از پیدایش تصاویر متحرک، اسلایدها روی پرده ی تئاتر و توسط دستگاه های قدیمی نمایش اسلاید (که به آنها فانوس جادویی (Magic Lantern) می گفتند) نمایش داده می شدند. این شیوه بعدها به صورت نمایش تصاویر متحرک تکامل یافت. پس از مدتی، اسلایدها با بهره گیری از دستگاه هایی مانند گردونه ی اسلاید (Carousel Slide) یا پروژکتورهای آموزشی نمایش داده می شد. به تازگی اسلایدشوهای مدرن با نرم افزارهایی مانند Microsoft PowerPoint یا Prezi ساخته می شود.

امروزه در دنیای پیشرفته کمک های حسی مثل بصری در جامعه کاربرد زیادی دارند. تقویت حس های مختلف مسئله مهمی است که از دوران کودکی هم باید توجه شود. مثلاً می توان با انواع بازی های مختلف حواس گوناگون کودکان را تقویت کرد. حتی خیلی از اختلال های کودکان هم ناشی از کم حسی یا پر حسی است که باید توسط درمانگر تشخیص داده شود.

رازهایی که نباید به دیگران گفت