انواع شرکت ها در ایران و تفاوت ها و شباهت آن ها با یکدیگر چیست؟

تعریف شرکت

شرکت به معنای شریک شدن در کاری است. تعریف شرکت در اصطلاح حقوقی اجتماع تعدادی از افراد است که فعالیت خاصی را اعم از تجاری، فرهنگی و اجتماعی انجام می دهند. انواع شرکت به دو بخش شرکت های مدنی و تجاری تقسیم می شوند که در ذیل به اختصار تشریح کرده ایم.

انواع شرکت ها

• شرکت های تجاری

شرکت تجاری با هدف فعالیت تجاری و اقتصادی بر مبنای قانون تجارت تشکیل و ثبت می گردد. در هنگام تشکیل باید دارای اساسنامه و حداقل شرایط مصرح در قانون باشند و پس از تشکیل، دارای یک شخصیت حقوقی هستند. این شرکتها دارای اهمیت بیشتری نسبت به شرکت های مدنی هستند و معمولا منظور از شرکت، شرکت های تجاری است.

علی دایی: احمدی نژاد را به رختکن راه ندادم، در نامه‌ای محرمانه از تیم ملی اخراجم کرد!

مشاهده

• شرکت های مدنی

مطابق تعریف شرکت مدنی، چند مالک در یک شیء واحد و مشخص شریک هستند و ادارۀ مال یا اموال مذکور، به صورت مشارکتی می باشد. در واقع شرکت مدنی جزء عقود معین بوده و شخصیتی مستقل از مالکان خود ندارد. موضوع فعالیت شرکت مدنی، معاملات غیرتجاری بوده و هر شریک نسبت به سهم الشرکۀ خود در سود و زیان معامله شریک خواهد بود. عقد مضاربه، عقد مساقات و عقد مزارعه از انواع شرکت های مدنی هستند.

تفاوت شرکت تجاری با شرکت مدنی

• شراکت مدنی، توافقی بین دو یا چند سرمایه گذار است که به طور مشترک برای سرمایه گذاری و به کارگیری سرمایه با هدف سود شکل گرفته و معمولا با ثبت در دفاتر اسناد رسمی، رسمیت می یابند؛ اما هویت شرکت تجاری با ثبت در اداره ثبت شرکت ها رسمیت خواهد یافت.
• موضوع شرکت مدنی معاملات غیرتجاری است؛ هرچند که منجر به کسب سود شود.
• در شرکت تجاری، آوردۀ هریک از شرکا اعم از نقدی یا غیرنقدی (ابزار، تجهیزات، ملک، تخصص و...) پس از تشکیل شرکت، به شخص حقوقی شرکت تملیک می شود. به عبارت دیگر پس از تشکیل شرکت تجاری، هیچ کدام از شرکا بر سرمایه و آوردۀ خود حق عینی ندارد، اما در شرکت مدنی، دارایی شرکت مستقل از اشخاص حقیقی نبوده و سرمایه شرکت به صورت مشاع در تملیک شرکا می باشد.
• ثبت شرکت تجاری الزامی بوده و دارای شخصیت حقوقی، تابعیت و اقامتگاه مستقل از مؤسسین خود می باشد. انحلال شرکت تجاری با توافق کلیه اعضای هیات مدیره امکانپذیر است، همچنین مشمول قوانین ورشکستگی نیز می گردد. در مقابل، ثبت شرکت مدنی اجباری نیست؛ دارای شخصیت حقوقی مستقل نبوده و نیازی به تعیین اقامتگاه و تابعیت ندارد. امکان انحلال شرکت مدنی با تقاضای افراز هریک از شرکاء وجود دارد و مشمول عنوان ورشکستگی نمی شود، بلکه در صورت داشتن بدهی بیش از سرمایه، مشمول عسر و حرج می گردد.
• در شرکت های تجاری، طلبکار هر یک از شرکاء نمی تواند بخشی از اموال شرکت را به عنوان طلب شخصی خود مطالبه نماید. چرا که سرمایه، متعلق به شخصیت حقوقی شرکت می باشد. اما در شرکت مدنی، این امکان وجود دارد.
• مسئولیت شرکاء در شرکت تجاری با توجه به نوع شرکت تجاری ممکن است به میزان سهم، نسبت به سرمایه، محدود به سرمایه و تضمین تمام سرمایه یا مختلط باشد؛ در صورتی که مسئولیت شرکاء در شرکت مدنی به صورت انفرادی است.

انواع شرکت های تجاری در قانون تجارت ایران

بر اساس ماده 20 قانون تجارت شرکت های تجارتی عبارتند از:

۱. شرکت سهامی عام

شرکت سهامی عام، شرکتی است بازرگانی (ولو اینکه موضوع عملیات آن، امور بازرگانی نباشد) که سرمایه ی آن به سهام تقسیم شده و بخشی از این سرمایه از طریق فروش سهام به مردم تأمین می شود؛ به این صورت که مؤسسان شرکت می توانند برای تشکیل سرمایه ی شرکت، با انتشار اوراق پذیره نویسی، اشخاص ثالث یعنی مردم را در تأمین سرمایه سهیم کنند. در شرکت سهامی عام، تعداد سهامداران نباید از پنج نفر کمتر باشد و مسئولیت سهامداران، محدود به مبلغ اسمی سهام آنهاست به این معنا که در آن شرکا تا میزانی که سهم قبول کرده اند، مسئول هستند و اضافه بر آن مسئولیتی ندارند و اگر شرکت به نحوی متضرر گردید که مبلغی هم بدهکار شد، صاحبان سهام ملزم به پرداخت دیون شرکت نخواهند بود. مثلاً شرکتی که سرمایه ی آن دو میلیون ریال است اگر ورشکست شود به نحوی که پانصد هزار ریال کسر بیاورد، طلبکاران حق مطالبه از شرکا را نخواهند داشت زیرا شخصیت و اعتبار شرکا به هیچ وجه در شرکت دخالتی ندارد. در این شرکت، عبارت «سهامی عام» باید قبل از نام شرکت یا بعد از آن، بدون فاصله با نام شرکت در کلیه اوراق و اطلاعیه ها و آگهی های شرکت به طور روشن و خوانا قید شود.

۲. شرکت سهامی خاص

شرکت سهامی خاص شرکتی است که تمام سرمایه آن توسط مؤسسین شرکت تأمین شده است. این شرکت از حداقل سه شریک تشکیل می شود و ویژگی بارزش این است که صاحبان سرمایه، که به سهامدار تعبیر می شوند، دارای اوراق سهم هستند نه اینکه سهم الشرکه داشته باشند. در این نوع شرکت، سرمایه به سهام مساوی تقسیم شده و هر شریک مالک تعدادی از این سهام است. در چنین صورتی، هر یک از شرکا، مالک تعدادی سهم است و می تواند تعدادی از آنها را به کسانی که می خواهد منتقل کند. علی الاصول، این انتقال آزاد است و این امر، از دیگر خصایص عمده شرکت سهامی خاص به شمار می رود. شرکت سهامی خاص دو ویژگی دیگر نیز دارد. اول اینکه در آن، مسئولیت سهامداران محدود به مقدار سهام آنهاست، چیزی که در مورد شرکت با مسئولیت محدود نیز صادق است؛ دوم اینکه مؤسسان شرکت، یعنی شرکای اولیه آن، نمی توانند با پذیره نویسی، یعنی با مراجعه به عموم مردم، سرمایه شرکت را تأمین کنند و آورندگان سرمایه فقط خود مؤسسان هستند پس در این شرکت، صدور اعلامیه ی پذیره نویسی وجود ندارد. نکته قابل توجه آن است که سرمایه شرکت سهامی خاص نباید کمتر از یک میلیون ریال باشد. در صورتی که به عللی سرمایه شرکت تقلیل پیدا کند، باید شرکا در ظرف یک سال آن را جبران کنند و در غیر این صورت شرکت را به نوع دیگری از شرکت ها از قبیل «با مسئولیت محدود» یا «تضامنی» تبدیل کنند. همچنین در عنوان شرکت باید کلمه «خاص» قبل از ذکر نام شرکت یا بعد از آن بلافاصله اضافه شود مانند «شرکت سهامی خاص الوند» یا «شرکت سهامی دماوند خاص» و قید کلمه خاص باید در تمام نوشته های شرکت به وضوح مشخص باشد. زیرا این نوع شرکت ها در حقیقت یک قسم از شرکت سهامی خانوادگی و خصوصی است که مراجعه کنندگان باید اطلاع داشته باشند.

3. شرکت های تضامنی

این شرکت ها بر پایه اعتماد شرکا به یکدیگر استوار است. مطابق قوانین تجارت در شرکت های تضامنی شخصیت و سرمایه بسیار اهمیت دارد زیرا در شرایطی مثل ورشکستگی یا بحران های مالی، مال باختگان می توانند اموال خود را مستقیماً از هرکدام از شرکا مطالبه کنند و تخطی شرکا از این بند، غیر قانونی است؛ مثلاً اگر شرکا توافق کرده باشند که تنها یکی از آن ها مسئول پرداخت طلب مال باختگان باشد، این قرار داد ارزش قانونی ندارد. این شرکت ها غال با قابل اعتماد اشخاص ثالث هستند چرا که در صورت بروز مشکل و بی کفایتی، می توانند بدهی های خود را مستقیماً از شرکا و بنیان گذاران شرکت پس بگیرند. به عنوان مثال اگر میزان مطالبات 15 میلیون تومان بوده و سرمایه شرکت 11 میلیون تومان باشد، پرداخت 4 میلیون تومان باقی مانده بر عهده شرکا است. هرکدام از بستانکاران می توانند به هرکدام از شرکا مراجعه کرده و مال خود را تمام و کمال مطالبه کنند.

4. شرکت های نسبی

همان طور که از اسمش پیداست، در این شرکت ها بحث نسبیت مطرح است بدین صورت که سهم هر شریک از یک شرکت هرچقدر بیشتر باشد، مسئولیت وی در مقابل پرداخت اموال از دست رفته بیشتر است و باید قسمت بیشتری از طلب افراد را پرداخت نماید. در شرکت های نسبی و تضامنی با توافق شرکا، حداقل یک رئیس از میان شرکا یا یک فرد خارج از سازمان انتخاب می شود. این فرد در صورتی که جزو شرکا و بنیان گذاران نباشد، وظیفه اش تنها در قالب مدیریت خواهد بود. به عنوان نمونه در صورتی که مطالبات 15 میلیون تومان بوده و کل سرمایه شرکت 11 میلیون تومان باشد فرض کنید شرکت نسبی 4 شریک دارد. شریک A نصف سرمایه شرکت، شریک B یک چهارم و شریک C و D با هم یک چهارم سهام را در اختیار داشته باشند، شریک A موظف است از 4 میلیون مطالبات باقی مانده، نصف آن (2 میلیون) متقبل شود (به نسبت سهم وی از کل سرمایه). شریک B 1 میلیون و شرکای C و D نیز هرکدام باید 500 هزار تومان از مطالبات را پرداخت کنند.

5. شرکت های با مسئولیت محدود

این شرکت ها کاملاً مشابه شرکت های نسبی و تضامنی هستند با این تفاوت که در صورت بیشتر بودن حجم مطالبات بستانکاران از آورده های شرکت، پای اموال خصوصی شرکا به میان نمی آید؛ یعنی اگر مطالبات بیش از سرمایه شرکت باشد، طلبکاران نمی توانند برای پرداخت طلب خود تقاضای مصادره اموال خصوصی شرکا و بنیان گذاران را داشته باشند. پس شرکا تنها از سهم الشرکه خود برای بازپرداخت مطالبات استفاده می کنند و از خارج از سرمایه شرکت، هیچ پرداختی وجود نخواهد داشت. به عنوان مثال، در صورتی که مطالبات 15 میلیون تومان و سرمایه شرکت 11 میلیون تومان باشد، هیچ کدام از شرکا مسئولیتی در قبال پرداخت 4 میلیون تومان باقی مانده ندارند.

6. شرکت مختلط سهامی

این شرکت بین عده ای از شرکای سهامی و یک یا چند نفر شریک ضامن تشکیل می شود. سرمایه شرکای سهامی به صورت سهام های متساوی القیمت بوده و مسئولیت آنها تا میزان سرمایه ای است که در شرکت مختلط سهامی آورده اند. شریک ضامن کسی است که سرمایه گذاری خود را از طریق خرید سهام وارد شرکت نکرده است. او ضامن تمامی قروض و بدهی هایی است که ممکن است علاوه بر دارایی شرکت پیدا شود، به عبارت دیگر چنانچه میزان بدهی شرکت از میزان دارایی آن بیشتر باشد، شریک ضامن، مسئول پرداخت تمامی آن می باشد. در صورتی که تعداد شرکای ضامن بیش از یک نفر باشد، مسئولیت آنها در مقابل طلبکاران و همچنین روابط حقوقی و مالی اشان با یکدیگر، تابع مقررات شرکت تضامنی خواهد بود.

7. شرکت مختلط غیر سهامی

این شرکت با هدف انجام امور تجاری و بین چند شریک با مسئولیت های مختلف تشکیل می شود. شرکای شرکت مختلط غیرسهامی شامل یک یا چند نفر شریک ضامن و یک یا چند نفر شریک با مسئولیت محدود هستند و سرمایه گذاری آنها بدون انتشار سهام است. شریک ضامن، مسئول تمامی قروض و بدهی هایی است که ممکن است علاوه بر دارایی شرکت پیدا شود، به بیان دیگر چنانچه میزان بدهی شرکت مختلط غیرسهامی از میزان دارایی آن بیشتر شد، شریک ضامن مسئولیت پرداخت آن بدهی ها را نیز بر عهده خواهد داشت. بنابراین میزان آوردۀ شریک ضامن، مهم نیست. او در برابر تمامی بدهی های شرکت ضامن خواهد بود. حال آنکه مسئولیت شریک با مسئولیت محدود، تنها به میزان سرمایه ای است که متعهد به پرداخت و تامین آن گردیده و مسئولیتی بیش از آن نخواهد داشت.

8. شرکت تعاونی تولید و مصرف

شرکت تعاونی، شرکتی است که تمام یا حداقل ۵۱% سرمایه آن توسط اعضای تعاونی تامین میگردد. مابقی سرمایه شرکت می تواند توسط دستگاه های دولتی تامین شود به شرطی که طی بازۀ زمانی که در متن قرارداد مورد موافقت طرفین واقع شده است، سهم دولت به تدریج بازگردانده شود، به طوری که ۱۰۰% سرمایه به تعاونی تعلق گیرد. دو نوع شرکت تعاونی در قانون تعریف شده است:

• شرکت تعاونی تولید

شامل تعاونی هایی است که در امور مربوط به کشاورزی، دامداری، دامپروری، پرورش و صید ماهی، شیلات، صنعت، معدن، عمران شهری و روستایی و نظیر اینها فعالیت نمایند.

• شرکت تعاونی توزیع

تعاونی های توزیع عبارتند از تعاونی هایی که نیاز مشاغل تولیدی و یا مصرف کنندگان عضو خود را در چهارچوب مصالح عمومی و به منظور کاهش هزینه ها و قیمت ها تامین می نمایند. این تعاونی ها با رعایت قوانین و مقررات می توانند به امر صادرات و واردات در موضوع خود بپردازند.

شباهت ها و تفاوت های میان انواع مختلف شرکت ها

حداقل تعداد شرکا

• با مسئویت محدود : 2
• تضامنی : 2
• مختلط غیرسهامی : 2
• مختلط سهامی : 4
• تعاونی : 7
• سهامی عام : 5
• سهامی خاص : 3

نکته 1 : حداقل و حداکثر تعداد عضو در تعاونی ها به نسبت سرمایه و فرصت اشتغال و نوع فعالیت و رعایت اصل عدم تمرکز و تداول ثروت به وسیله آیین نامه ای تعیین می شود که به تصویب وزارت تعاون می رسد ولی در هر صورت تعداد اعضا نباید کمتر از 7 نفر باشد.
نکته 2 : در هیچ کدام از شرکت ها حداکثر تعداد اعضا معین نشده است.

زمان ایجاد شخصیت حقوقی

• تضامنی، نسبی ، با مسئولیت محدود و مختلط غیرسهامی : تادیه تمام سرمایه نقدی و تقویم و تسلیم سهم الشرکه غیرنقدی
• مختلط سهامی : تعهد تمام سرمایه و پرداخت حداقل یک سوم
• تعاونی : ثبت شرکت
• سهامی عام و خاص : قبول کتبی سمت توسط مدیران و بازرسان

موضوع فعالیت شرکت ها

• تضامنی : فعالیت تجاری
• نسبی : فعالیت تجاری
• با مسئولیت محدود : فعالیت تجاری
• مختلط غیرسهامی : فعالیت تجاری
• مختلط سهامی : فعالیت تجاری
• تعاونی : چنانچه موضوع فعالیت تجاری باشد ، تجاری و چنانچه موضوع فعالیت تجاری نباشد ، غیرتجاری
• سهامی عام و خاص : فعالیت تجاری یا غیرتجاری

نوع سرمایه

• تضامنی : سهم الشرکه
• نسبی : سهم الشرکه
• با مسئولیت محدود : سهم الشرکه
• مختلط غیرسهامی : سهم الشرکه
• مختلط سهامی : شرکای سهامی سهام و شرکای ضامن ، سهم الشرکه
• تعاونی : سهام
• سهامی عام و خاص : سهام

مسئولیت مالی اعضا

• تضامنی : نامحدود
• نسبی : نامحدود و به نسبت سرمایه
• مختلط غیرسهامی : شریک ضامن نامحدود
• مختلط سهامی : شریک ضامن نامحدود و شرکای سهامی : تا میزان سرمایه
• تعاونی : محدود به میزان سهم مگر شرط خلاف در قرارداد
• سهامی عام و خاص : تا میزان سرمایه ( محدود به مبلغ اسمی سهم )

تعداد مدیران

• تضامنی : حداقل 1 ( از بین شرکا یا خارج )
• نسبی : حداقل 1 ( از بین شرکا یا خارج )
• با مسئولیت محدود : حداقل 1 ( در بین شرکا یا خارج )
• مختلط سهامی و غیرسهامی : حداقل 1 ( از بین شرکای ضامن )
• تعاونی : حداقل 3
• سهامی عام : حداقل 5 ( از بین سهامداران )
• سهامی خاص : حداقل 3 ( از بین سهامداران )

نکته 1 : حداکثر تعداد مدیران در قانون معین نشده است به جز شرکت تعاونی که حداکثر تعداد 7 نفر می باشد و در ازای اضافه شدن هر 400 نفر یک عضو باید به هیات مدیره اضافه شود اما در هر صورت باید بیشتر از 15 نفر باشد.
نکته 2 : مدیر عامل در سهامی عام و خاص حداقل یک نفر است و می تواند بیشتر از یک نفر نیز باشد و می تواند هم سهامدار باشد هم غیرسهامدار.

اختیارات مدیران

• تضامنی، نسبی ، مختلط غیرسهامی و مختلط سهامی : اصل بر عدم اختیار مدیران است و اگر از حدود اختیارات تجاوز کنند معامله غیرنافذ می باشد.
• با مسئولیت محدود : اصل بر اختیار مدیران ( محدود کردن اختیار بر اساس اساسنامه ، در مقابل اشخاص ثالث معتبر و بر اساس غیراساسنامه، در مقابل اشخاص ثالث فاقد اعتبار است ).
• سهامی عام و خاص : اصل بر اختیار مدیران است. لازم به ذکر است محدود کردن اختیار، در مقابل اشخاص ثالث فاقد اعتبار است.
• مدیر تصفیه شرکت سهامی : اختیار عام ( محدود کردن اختیار ، مطلقاَ باطل و بلااثر است ).

مرجع نظارت

• تضامنی : پیش بینی نشده
• نسبی : پیش بینی نشده
• مختلط غیرسهامی : پیش بینی نشده
• با مسئولیت محدود : تعداد شرکا بالای 12 وجود هیات نظار الزامی است.
• مختلط سهامی : الزام وجود هیات نظار
• تعاونی : الزام وجود بازرس
• سهامی عام و خاص : الزام وجود بازرس

مدیر تصفیه

• تضامنی، نسبی ، مختلط سهامی و مختلط غیرسهامی : مدیر یا مدیران شرکت مگر انتخاب شرکای ضامن
• تعاونی و با مسئولیت محدود : مدیران شرکت مگر اساسنامه یا اکثریت مجمع عمومی
• سهامی عام و خاص : مدیران شرکت مگر پیش بینی اساسنامه یا مجمع عمومی فوق العاده یا دادگاه