آشنایی با آرامگاه خیام نیشابوری

آرامگاه عمر خیام (گشایش: ۲ آوریل ۱۹۶۳م/ ۱۲ فروردین ۱۳۴۲)مکان خاکسپاری عمر خیام، از قطب های گردشگری نیشابور، نماد شهر نیشابور و نمونهٔ برجستهٔ معماری نوین ایرانی است که طراحِّ آن هوشنگ سیحون بود و آن را در ۶ شهریور ۱۳۴۱ پایان داد. طرحش برگرفته از زندگی، زمانه و اندیشه های عمر خیام است که بر هر سه «ریاضی دان»، «اخترشناس» و «شاعر» بودنِ خیام استوار است و سازه های پیرامون آرامگاه، به پیشهٔ پدری خیام (خیمه دوزی) رویکرد دارد؛ ۲۲ متر بلندا دارد؛ پیکربندی اش بتنی با هستهٔ فلزی است و در باغی در حومهٔ جنوب شرقی شهر نیشابور جای دارد.این بنا در تاریخ ۱۸ آذر ۱۳۵۴ با شمارهٔ ثبت ۱۱۷۵ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

پیشینهٔ آرامگاه خیام

پس از درگذشت عمر خیام در ۱۱۲۳م یا ۱۱۳۴م، پیکرش در گورستان مرکزی حیرهٔ نیشابور دفن شد که گوربنای ویژه ای نداشته است. نظامی عروضی نقل کرده که خیام در ۱۱۱۲م در نشستی دوستانه دربلخ گفت «گور من در موضعی باشد که هر بهار، شمال [نسیم] بر من گل افشان می کند.»؛ سپس نظامی نوشت:مرا این سخن مستحیل نمود و دانستم که چنونی گزاف نگوید. چون در سنهٔ ثلاثین [۵۳۰ق / ۱۱۳۶م] به نیشابور رسیدم، چهار سال بود تا آن بزرگ روی در نقاب خاک کشیده بود. آدینه ای به زیارت او رفتم و یکی را با خود ببردم که خاک او به من نماید. مرا به گورستان حیره بیرون آورد و بر دست چپ گشتم. در پایین دیوار باغی، خاک او نهاده و درختان اَمرود و زردآلو، سر از باغ بیرون کرده و چندان برگ و شکوفه بر خاک او ریخته بود که خاک او در زیر گُل پنهان شده بود و مرا یاد آمد آن حکایت که به شهر بلخ از او شنیده بودم. گریه بر من افتاد که در بسیط عالم و اقطار ربع مسکون او را هیچ جای نظیری نمی دیدم. ایزد تبارک و تعالی جای او در جنان کناد بمنّه و کرمه.»در دوران نوین، آرامگاه خیام در ضلع شرقی مسجد محمد محروق درون یک اتاقک ایوان مانند جای داشته است. خارجی هایی که از آرامگاه بازدید می کردند بارها درخواست کرده بودند که آرامگاهی برای خیام بسازند اما دولت ایران به آنها اجازه نداد. در هشتم تیر ۱۳۰۶ که در خواست ارباب کیخسرو نماینده زرتشتیان در مجلس شورای ملی مطرح بود که بیست هزار تومان از بودجه مجلس صرف ساخت آرامگاه فردوسی شود، عبدالله یاسایی نماینده سمنان و دامغان پیشنهاد داد که آرامگاه خیام نیز با همین مبلغ بازسازی شود و گفت:«مقبره خیام خیلی بد نماست. کراراً بنده آنجا رفته ام و هر وقت رفتم حقیقتاً متأثر شده ام و هر خارجی که به آنجا می آید و این منظره را می بیند متأثر می شود. با این که می دانید رباعیات و اشعار حکیم خیام در اروپا چقدر مورد تقدیر است و با این که ساختمان این مقبره چندان خرجی ندارد چرا ما باید در این کار بی اعتنایی کنیم. آن محل در یک جای باصفا و بانزهتی است و در نزدیکی نیشابور واقع است و در مجاورت همان دهی است که خیام در او سکنا داشته است. حالا که خارجی ها می آیند و می خواهند این مقبره را تعمیر کنند، هیچ سزاوار نیست که خودمان این کار را نکنیم و باید دانست همان مفاخری را که حکیم ابوالقاسم فردوسی برای ما تهیه کرده همان مفاخر را هم حکیم خیام تهیه کرده است».با پیشنهاد یاسایی موافقت نشد و از او خواسته شد طرح جداگانه ای برای ساخت آرامگاه خیام بدهد.گوربنای ساده خیام تا سال ۱۳۱۳ برپا بود تا اینکه فراخواندگان مراسم گشایش آرامگاه فردوسی که به توس می رفتند، در میان راه از این آرامگاه نیز دیدن کردند. سپس پیشنهاد بازسازی این گوربنا، به شکلی بهتر و شایسته تر مطرح شد؛ بنابراین، هم زمان با برپایی جشن هزارهٔ فردوسی، انجمن آثار ملی آرامگاهی برای خیام ساخت.این آرامگاه، به شکل سکویی چهارگوش و ساختمان سنگی روباز ساخته شد که در کنار آرامگاه و مسجد محمد محروق جای گرفت. آرامگاه عبارت بود از دو ایوان بالا و پائین و دیوار کوتاه سنگی از سنگ خلج که دراطراف محل قبر و روی قبر که سه یا چهار متر از دیوار بقعه فاصله داشت بکار رفته بود؛ و نیز یک ستون سنگی همراه یک رباعی از ملک الشعرای بهار با خط نستعلیق بر آن نقش کردند.در سال ۱۳۳۸ هوشنگ سیحون آرامگاه بزرگتری برای خیام طرح ریزی کرد؛ چرا که مشکل اصلی آرامگاه ستونی، نزدیکی بسیار به آرامگاه محروق بود. آرامگاه کنونی که سومین گوربنای خیام در دوران نوین است، در سیزدهم فروردین ۱۳۴۲ به دست شهبانو فرح گشایش یافت و سازهٔ گوربنای پیشین به شهر نیشابور جابه جا شد و هم اکنون در میدان خیام برپاست.

ویژگی های معماری آرامگاه خیام

آرامگاه خیام در باغ بسیار بزرگ و با صفا که منتصب به خود او بوده است ساخته شده که مساحت آن 20 هزار متر مربع است. بنای آرامگاه با 10 پایه از آهن و سنگ به صورت گنبدی رفیع ساخته شده است و همچنین هرم هایی از سنگ های بزرگ و آبنماهای سنگی که داخل آن هم کاشی کاری شده می باشد بنا گردیده است.آرامگاه خیام از بناهای شاخص طراحی شده در ایران است که عناصر سنتی و مدرن را به نمایش گذاشته است، به گفته ی هوشنگ سیحون خیام در واقع 3 شخصیت دارد، ریاضی دان، منجم، شاعر که باید هر 3 شخصیت در بنای وی نمایش داده می شد. در اطراف برج در کنار چشمه یک دایره بزرگ به مرکز خود برج ساخته شد که همه آنها از جنس سنگ گرانیت با اجزاء مثلثی شکل و تو رفتگی ها و برون آمدگی هایی که شکل خیمه را تداعی میکند که اشاره به نام خیام است، زیرا پدر او خیمه دوز بود و نام او به همین دلیل لقب خیام را به وی داده اند.موزه تخصصی خیام نیز در نزدیکی عمر خیام واقع در نیشابور می باشد که در سال 1376 ساخته و 28 اردیبهشت 1379 افتتاح شد و زمینه اصلی فعالیت موزه ابزار و ادوات مربوط به علوم نجوم می باشد.

کتابخانه خیام

در زمان تاسیس آرامگاه، در کنار موزه آن کتابخانه ای قرار داشت که در گذشته به کاروانسرای شاه عباسی دیگر جاذبه تاریخی و معروف نیشابور انتقال یافته است، بنابراین اگر می خواهید از این کتاب ها بهره ببرید باید به کاروانسرای شاه عباسی در خیابان امام خمینی سر بزنید.

در ساخت آرامگاه خیام چه مصالحی به کار رفته است

بدنه ی نما نیز از بتن ساخته شده است که دارای هسته و اسکلت فلزی می باشد، پله ها نیز از جنس سنگ گرانیت است و دیواره های خیمه از سنگ تراورتن، گونه ای از سنگ آهک در رده ای از سنگ های رسوبی و تزئینی استفاده شده است و نیزسنگ قبر آرامگاه خیام نیز از جنس سنگ سیاه مشهد می باشد.

جایگاه قرار گیری آرامگاه در باغ

سرتا سر آرامگاه پر ازدرختان همیشه سبزکاج است، وی در کتابی به نام چهار مقاله ی نظامی عروضی گفته است مزارش در جایی باشد که در فصل بهار مملو از گل و شکوفه باشد، به همین جهت مهندس سیحون جایی را انتخاب کرد که 3 متر پایین تر از باغ درخت زردآلو قرار دارد که باعث می شود در فصل بهار شکوفه های زردآلو به روی آرامگاه ریخته شود، به این صورت به آرزوی این مرد بزرگوار عمل شده است.

استفاده از کاربردهای ریاضی در بنا

با توجه به اینکه اولین عدد 2 رقمی در ریاضی 10 می باشد حائز اهمیت است به همین دلیل است که تعداد پایه های این مقبره 10 عدد در نظر گرفته شده است، دایره ای که بنا روی آن ساخته می شود به 10 بخش تقسیم می شود و هر پایه در یکی از بخش ها قرار دارد که به صورت 2 تیغه مورب و مار پیچ بالا رفته است و به تیغ های دیگری برخورد می کنند. طراحی تیغه بر اساس یک فرمول ریاضی و مثلثاتی خیام انجام گرفته است که شکل بسیار سخت و پیچیده ای در سطح سازه به وجود آورده است.

در سقف بنا ستاره های تو در تو که در وسط آنها یک ستاره 5 پر قرار دارد دیده می شود که از برخورد تیغ ها به وجود آمده اند، در کنار آرامگاه خیام فرو رفتگی هایی وجود دارد که به شکل هفت خیمه سنگی ساخته شده و در زیر آنها حوضی زیبا با کاشی کاری فیروزه ای قرار گرفته است که بخشی از یک ستاره را نشان می دهد. نماد عدد هفت دراین جا اشاره به مفاهیمی همچون هفت آسمان، هفت فلک و هفت تپه دارد که این عناصر ریاضی، هندسی، ستاره شناسی درساخت آرامگاه اشاره به ریاضی دان ومنجم بودن خیام می باشد.

عناصر ادبی و شاعرانه در بنا

آرامگاه خیام اولین بنای معماری در ایران است که در تزئینات آن از خط تعلیق شکسته استفاده شده است، این اشعار به دست مرتضی عبدالرسولی بر روی کاشی ها حک شده است و در سال 1339 با نظارت مهندس سیحون به آرامگاه اضافه گردید که این بخش از بنا نیز اشاره به جنبه ی شاعرانه و ادبیانه ی شخصیت خیام دارد.

آرامگاه خیام و قسمت های مختلف آن

در ورودی این باغ زیبا که مقبره خیام در آن جا مقرر است تندیسی زیبا از وی نظر بازدید کنندگان را به سوی خود جلب می کند، همچنین موزه ای دولتی و تخصصی خیام در این باغ وجود دارد با مساحت 120 متر که در سال 1376 ساخته شد و نیز در سال 1379 افتتاح گردید. این موزه دارای 4 بخش است که در آنها آثاری از علم ستاره شناسی، ظروف مفرغی و لعابی و نسخه خطی به نمایش در آمده است و به این ترتیب می باشد : ابزار آلات رصد و ستاره شناسی، اسطر لاب، انواع قطب نماها و صور فلکیظروف مفرغی و فلزی معاصر با خیام از قرن پنجم تا هفتم هجریظروف سفالین لعابدار مربوط به قرون سوم تا هفتم هجری قمری شامل نسخ خطی، نسخ خطی نجوم و تابلوهای مربوط به حکیم عمر خیام

مثلث خیام پاسکال

خیام علاوه بر ستاره شناسی و نجوم بر ریاضیات، جبر نیز تسلط بسیار داشت، از معروف ترین کشفی که در ریاضیات به نام وی ثبت شده مثلث خیام است که به عنوان مثلث پاسکال خیام یاد می کنند روشی در جبر است و از آن برای به دست آوردن ضرایب 2 جمله ای استفاده می کنند.

دیوان رباعیات

اکثر مردم خیام را به عنوان رباعیات و اشعارش می شناسند و تعداد کمی از ریاضی دان و ستاره شناسی وی اطلاع دارند، جالب است بدانید که در زمان حیات خودش هم بسیاری از مردم از سروده های خیام خبر نداشتند و به خاطر دانش ریاضی، فلسفه و نجوم معروف بود. تا سالها اشعار وی در دست مردم نبود و نسخه هایی از آن در کتابخانه های معروف موجود بود. ادوارد فیلتز جرالد مترجم و نویسنده ی انگلیسی است که رباعیات وی را به زبان انگلیسی ترجمه می کند و دنیا را با این نابغه ی ایرانی آشنا می سازد، این امر باعث شد تا کلام خیام میان بسیاری از مردمان جهان طرفداران بسیاری به دست آورد و بر زبان بزرگان، دانشمندان، سیاستمداران و اندیشمندان جاری شود.

امکانات آرامگاه خیام

در مجموعه آرامگاه خیام امکاناتی مانند کافه رستوران، سوپر مارکت، سفره خانه های سنتی وجود دارد که بازدید کنندگان می توانند علاوه بر بازدید آرامگاه، نوشیدنی و خوراکی های خود را تهیه کنند و یا در رستوران غذا میل کنند، همچنین می توانند از بازارچه های سنتی که در آرامگاه قرار دارد دیدن کرده و سوغاتی های خود را تهیه کنند.

گلباران آرامگاه خیام

به پاس احترام و گرامی داشتن یاد و آثار خیام نیشابوری در تقویم کشور 25 فروردین را روز ملی بزرگداشت وی ثبت نموده اند که هر ساله در این روز همایش های مختلفی در ایران و نقاط دیگر بر پا می شود، آن روز آرامگاه او گلباران می شود و برنامه شب شعر، خوشویسی و ارایه پژوهش در مورد آثار خیام برگزار می شود.گردشگران تور نیشابور میتوانند از آرامگاه خیام، قدمگاه، آرامگاه کمال الملک و دیگر مکان های موجود در این شهر دیدن کنند و نیز در طی سفر چند روزه می توانند از تور مشهد که تقریبا نزدیک به نیشابور می باشد از مکان هایی مانند پارک آبی مشهد و طرقبه مشهد و دیگر مکان های دیدنی این شهر زیارتی و توریستی بازدید کنند.

آدرس آرامگاه خیام

• استان خراسان رضوی، نیشابور، انتهای غربی خیابان عرفان
• هزینه ورود به باغ 2500 تومان برای اتباع ایرانی است و اتباع خارجی 15000 تومان می باشد.
• زمان بازدید: 8 الی 20
• آرامگاه فقط در زمان عاشورا و رحلت پیامبر بسته است.

دسترسی به آرامگاه خیام

برای بازدید از آرامگاه خیام می توانید علاوه بر ماشین شخصی، از تاکسی و اتوبوس های درون شهری نیز استفاده کنید.

با استفاده از تاکسی

تاکسی های خطی و گذری متعددی در سطح شهر نیشابور قرار دارد که می توانید با استفاده از آنها خود را به آرامگاه برسانید.

با استفاده از اتوبوس های شهری

نزدیک ترین ایستگاه به آرامگاه خیام، ایستگاه اتوبوس خط 10 نیشابور است که در بلوار خیام قرار دارد و تنها چند متر با خیابان خیام یکم، که آرامگاه در آن واقع شده، فاصله دارد.

جاذبه های اطراف آرامگاه خیام

نیشابور از آن دسته شهرهایی است که جاذبه های گردشگری اش تمامی ندارد. اگر اهل گشت و گذار باشید می توانید جاذبه های زیارتی و سیاحتی متعددی را در این شهر پیدا کنید؛ از بناهای فرهنگی و تاریخی گرفته تا روستاها و طبیعت های منحصر به فرد. لیست زیر شامل برخی از مهم ترین دیدنی های نیشابور است:

• مسجد جامع نیشابور
• بازار قدیمی نیشابور
• قلعه لک لک آَشیان
• دهکده چوبی نیشابور
• کاروانسرای شاه عباسی نیشابور
• گنبدهای آجری شه میر
• باغرود
• دره هفت غار
• روستای دیزباد

و در پایان...

اگر تا به حال نیشابور نرفتید، آن را در لیست سفرهای خود قرار دهید. قدم زدن در باغ خوش آب و هوای اطراف نیشابور، بازدید از آرامگاه های شخصیت های بزرگ ایران مانند آرامگاه خیام نیشابور ، زیارت امامزاده محروق و در نهایت عکاسی با لباس های محلی لذت این سفر را برای شما دوچندان خواهد کرد.آرامگاه حکیم، ابوالفتح عمرابن خیام نیشابوری، یکی از جاهای دیدنی نیشابور در استان خراسان رضوی است. این مکان که هر ساله مورد بازدید شمار زیادی از دوست داران و گردشگران داخلی و خارجی قرار می گیرد، در جنوب شرقی شهر نیشابور و در انتهای خیابان خیام واقع شده است.مجموعه خیام، موزه و آرامگاه از باغ های دیدنی در ایران معاصر است و مجموعه ای از کتابخانه، موزه و مهمان خانه را دارا است. این آرامگاه در زمان وی در محله شادیاخ نیشابور در نیم فرسخی نیشابور و در صحن امامزاده محروق بنا شده است.امیدواریم از خواندن این مطالب لذت ببرید با ساعد نیوز همراه باشید.

سی و سه پل اصفهان ، زیباترین پل نصف جهان