این آرامگاه میان سال های ۳۵۳ تا ۳۵۰ پیش از میلاد برای ماسول (به یونانی: Μαύσωλος) پادشاه کاریا و ساتراپ هخامنشیان ساخته شد. زمان ساخت آن در دورهٔ سلطهٔ اردشیر سوم بر منطقه است و بانی آن همسر و خواهر ماسول، آرتمیس دوم بود و پس از مرگ ماسول توسط معماران یونانی طراحی گردید. محل ساخت آن هالیکارناس (بودروم امروزی در ترکیه) است و خرابه های آن وجود دارد. آرامگاه آرتمیس نیز در همین ساختمان است. به دلیل آوازهٔ این سازه، واژهٔ Mausoleum در دوران پسین از روی نام ماسول ساخته و به آرامگاه های کشوری در انگلیسی و سایر زبان های اروپایی گفته شد. در فرانسوی به آن موزوله می گویند.
آرتمیس برای یافتن معماران ماهر گروهی را به سراسر یونان فرستاد تا سرانجام آنان دو معمار برجسته را به نام های ساتیروس و پیتیس یافتند. ارتفاع این بنا ۴۵ متر بوده است و قسمت پایینی بنا به شکل مکعب بوده است و روی هر کدام از چهار دیوار اصلی تندیس هایی به شکل خدایان و فرشته های یونانی به چشم می خورده است. روی قسمت مکعبی شکل در پایین بنا یک هرم مرمری و سفید رنگ همراه با مردی که سوار بر اسب است (احتمالاً موسول) وجود داشته است. ستون هایی برای زیبایی در بیرون مقبره قرارداده شده بودند. این آرامگاه از خشم مسیحیان متعصب دور نماند و ویران شد.
چرا آرامگاه هالیکارناسوس؟
- یکی از عجایب هفتگانه جهان باستان است.
- این آرامگاه برای یکی از ساتراپ های ( فرمانداران ) هخامنشی به نام ماسولوس ساخته شده است.
- این سازه به قدری جالب توجه و باشکوه بوده که بعد از آن مردم به تمامی مقبره ها ماسولوس می گفتند و در مرور زمان کلمه مقبره ( Mausoleum ) از نام این سازه گرفته شد.
- ساختمان این آرامگاه الهام بخش ساختمان ها و بناهای بسیار دیگری بوده است.
اما ماجرای آرامگاه هالیکارناسوس چیست؟
بیش از 300 سال قبل از میلاد، در دوران پادشاهی هخامنشیان، به غیر از پادشاه اصلی، هر منطقه هم برای خود فرمانروایی داشت. یک زوج با نام های آرتیمیس و مازولوس، فرمانروایی منطقه یونان و ترکیه کنونی را بر عهده داشتند. همچنین گردشگران تور ترکیه جالب است بدانند منطقه ای که آرتیمیس و مازولوس بر آن فرمانروایی می کردند، کاریا نام داشت. این زوج نزدیک به 24 سال فرمانروای این منطقه بودند و بناها و مجسمه های بی نظیری را در نقاط مختلف ساختند. در سال 353 قبل از میلاد یا در برخی از اسناد، سال 352، مازولوس فوت می کند. همسرش آرتمیس که طاقت از دنیا رفتن مازولوس را نداشت دستور داد تا بهترین معماران و مجسمه سازان یونانی گرد هم بیایند تا بی نظیرترین آرامگاه دنیا را برای همسرش بسازند. اما سوال پیش می آید چرا معماران یونانی؟
مازولوس فرمانروایی جنوب غربی کاریا تا شهر آناتولی را برعهده داشت و آرتیمیس فرمانروای بخش یونانی بود. هر دو با اینکه نژاد ترکی داشتند اما بخاطر علاقه به سبک زندگی یونانی ها، به زبان یونانی حرف زده و سبک زندگی آن ها را هم پیش می بردند. هر معمار یک بخش از آرامگاه را طراحی کرد. آرامگاه هالیکارناسوس 45 متر ارتفاع دارد که از مرمر ساخته شده است هرچند پشت مرمرها، دیوار آجری هم ساخته شده تا وزن بالای سازه را بر دوش بکشد. معماران برای آرامگاه مسجمه های مختلفی از انسان ها، شیر، اسب و غیره ساختند که هیچکدام شبیه به هم نبوده و برخی هم ابعاد کوچک یا بزرگ دارند. آرامگاه به صورت مکعب ساخته شده. در هر ضلع مکعب 10 ستون قرار داده شده است که بین هر دو ستون یکی از تندیس هایی که معماران ساختند قرار دارد هرچند تعداد کل ستون ها 36 عدد است. همچنین در پایین ستون ها سنگ مرمر و آجر قرار داده شده که در میان آن ها، صحنه هایی از جنگ میان آمازون و یونانی ها ترسیم شده است. جالب است بدانید در این جنگ، تمام جنگجویان خانم بودند. در بالاترین نقطه آرامگاه، ارابه ای وجود دارد که دو سرباز هدایت آن را برعهده گرفته اند. پیکر مازولوس دقیقا در زیر این ارابه قرار داده شده که چشم انداز کاملی از شهر هالیکارناسوس دارد. همچنین پیکر آرتیمیس را هم بعد از فوتش در کنار مازولوس قرار دادند.
آرامگاه هالیکارناسوس یا آرامگاه مازولوس قرن ها بزرگترین بنای هالیکارناسوس به حساب می آمد و جالب است بدانید آخرین بنای باقی مانده از عجایب هفتگانه جهان بود که متاسفانه در قرن 13 میلادی به دلیل زلزله ای که رخ داد، امروزه تنها ویرانه هایی از آن باقیمانده است. هرچند بازسازی هایی در سال 1857 توسط چارلز نیوتن بر روی آن انجام شد. .
شکل ظاهری آرامگاه هالیکارناسوس
آرامگاه هالیکارناسوس اصلی ترین سازه شهر هالیکارناسوس، به خاطر اندازه و جثه بزرگش نبود که به عنوان یکی از عجایب هفتگانه جهان باستان انتخاب شد، بلکه زیبایی، طراحی خاص و آراسته شدنش به تندیس های منحصر به فرد باعث تمایز و تفاوت آرامگاه شده بود. تندیس ها در بخش خارجی مقبره و در سطوح مختلفی مانند سقف و یا سکوها جایگذاری شده بودند و هر یک اشکال مختلفی داشتند. آدم ها، شیرها، اسب ها و دیگر حیوانات، هر کدام در ابعاد متفاوتی برای تزئین مقبره ماسولوس به کار رفته بودند. همکاری پوتئاس و ساتیروس و صدها هنرمند در کنار هم باعث شد که ساخت مقبره ماسولوس ترکیبی از سه سبک یونانی، مصری و لیکیایی باشد.
برای ساخت مقبره، نقطه ای بر بالای تپه را در نظر گرفتند که به هالیکارناسوس اشراف داشت و تمام مقبره در یک فضای سرپوشیده ساخته شد. در مرکز این فضای بسته، سطح سنگی صافی بود که مقبره بر روی آن قرار می گرفت. در هر دو سوی پلکانِ مقبره شیرهایی گذاشته شد که مسیر را به بالای سطح سنگی و مقبره هدایت می کرد. مردم با بالا رفتن از پلکان و رسیدن به بخش های بالایی مقبره، با تعداد بسیاری از تندیس های ایزدان و ایزدبانوان رو به رو می شدند. در هر گوشه از مقبره جنگجویی سنگی و سواره بر اسب دیده می شد که از مقبره حفاظت می کرد.
درست در میانه سطح سنگی، سازه مکعبی مقبره قرار گرفته بود که از دو لایه درونی و بیرونی تشکیل شده بود. لایه درونی آن از آجر و بخش بیرونی آن نیز از مرمر بود که نمایی فوق العاده به کل ساختمان مقبره می بخشید. این بخش مکعبی خود یک سوم ارتفاع سازه را تشکیل می داد و دیواره های آن با نقش برجسته هایی از صحنه های جنگ پوشانده شده بود. صحنه های جنگی میان یونان و آمازون که جنگجویان آن خانم بودند و جنگی دیگر از اساطیر یونانی بر روی دیواره های مقبره به تصویر کشیده شده بود. بر بالای این بخش، سی و شش ستون باریک وجود داشت، به گونه ای که در هر ضلع مقبره 10 ستون به چشم می خورد. در میانه هر دو ستون تندیسی قرار داشت و پشت هر ستون، بلوکی مستحکم از ستون ها حمایت کرده و وزن سقف را تحمل می کرد. ردیف ستون های دور مقبره، یک سوم دیگر ارتفاع مقبره را تشکیل می دادند.
یک سوم نهایی مقبره مربوط به سقف می شد که به صورت هرمی ساخته شده بود. بر بالای ساختمان آرامگاه، ارابه ای دیده می شد که چهار اسب غول پیکر آن را می کشیدند و تندیس های ماسولوس و آرتمیس بر پشت آن سوار بودند.
بنای آرامگاه هالیکارناسوس
طرح ساختمان آرامگاه، ترکیبی از معماری و پیکر تراشیِ یونان باستان است. این بنا با ارتفاع ۴۵ متری بر روی تپه ای مشرف به شهر ساخته شد. سازه ی آرامگاه به سه قسمت متناسب تقسیم می شد که هر قسمت به گونه ای متفاوت طراحی شده بود. قسمت پایینی بنا، یک پایه ی سنگی مکعبی شکل بود که با افزایش ارتفاع حالت مخروطی به خود می گرفت. این قسمت که تقریباً یک سوم ارتفاع بنا را به خود اختصاص می داد از جنس سنگ مرمر بود. هرچند که پشت آن دیوار های آجری نیز قرار داشتند تا وزن سنگین سازه را به دوش بکشند. این قسمت با نقش برجسته هایی از صحنه های جنگِ افسانه های یونان باستان نظیر جنگ یونانیان با قبیله ی آمازون تزئین شده بود.
اما طراحی قسمت میانی بنا منحصر به فرد بود. ۳۶ ستون باریک به گونه ای قرار گرفته بودند که در هر ضلع بنا ۹ ستون دیده می شد. جالب آن جا بود که بین هر ۲ ستون، تندیسی از الهه ها و فرشته های یونانی قرار داشت و جلوه ی خارق العاده ای به کلیت بنا می داد. پشت ستون ها، بلوک های تو خالی قرار داشت که وزن سقف سنگین آرامگاه را تحمل می کرد. در مجموع این قسمت میانی نیز حدود یک سوم ارتفاع سازه را به خود اختصاص می داد. اما بالاترین قسمت بنا به شکل یک هرم پلکانی ساخته شده بود که به سمت جایگاه نهایی صعود می کرد. بر فراز این پلکان تندیس باشکوهی قرار گرفته بود که شگفتی بنا را تکمیل می کرد: چهار اسب بزرگ ارابه ای را می کشیدند که ماسول و آرتمیس بر آن سوار بودند.
تندیس ها و پیکره های شگفت انگیز در آرامگاه هالیکارناسوس
بنای آرامگاه هالیکارناسوس به لحاظ داشتن مجسمه ها و تندیس های بی نظیر بسیار غنی بود. در میان تمامی این مجسمه ها، دهها تندیس و پیکره در اندازه ای طبیعی یا کوچک و بزرگ از الهه ها، فرشته ها،انسان ها، شیر، اسب و حیوانات دیگر قابل مشاهده است. تزئین هر گوشه از بنا بدست یکی از مجسمه سازان برجسته یونانی آن دوران انجام شده بود و بنا به گفته ها حدود دو سال به طول انجامید. گفتنی است بنای آرامگاه تا زمان مرگ آرتمیس هم نیمه تمام بود. ولی پیکر تراشان پس از مرگ او هم تصمیم گرفتند تزئین بنا را تکمیل کنند. چرا که می دانستند این بنا چه میزان به شهرت و اعتبار شان اضافه خواهد کرد.
سرنوشت آرامگاه هالیکارناسوس
آرتمیس فقط دو سال بعد از مرگ همسرش زنده ماند. او را نیز در همین آرامگاه در کنار شوهرش به خاک سپردند. آرامگاه برای قرن ها پابرجا بود. در جریان سقوط شهر هالیکارناسوس به دست اسکندرمقدونی، و نیز حملات دزدان دریایی در سال های پیش از میلاد مسیح، آسیبی به این بنا نرسید.آرامگاه به مدت ۱۷ قرن بر فراز ویرانه های شهر پابرجا بود. تا این که در جریان زلزله های قرن سیزدهم، ستون های بنا در هم شکست و ارابه ی سنگی به زمین افتاد. در قرن پانزدهم، صلیبیانی که به شهر مسلط شده بودند، برای ساختن قلعه ای دفاعی در برابر ترکان عثمانی، بخش های باقیمانده از بقایای پایه ی آرامگاه را شکستند تا از آن ها در ساخت دیوارهای قلعه استفاده شود. این قلعه، امروزه به عنوان قلعه ی بدروم شناخته می شود.
آشنایی با قلعه سنت پیتر بدروم؛ زیبا و استوار
