تناسب آب و هوائى با زندگى کوچ نشينى موجب شده که در اين استان، بخشى از جمعيت به دامدارى پرداخته و به ييلاق و قشلاق بپردازند. بخش شمالى و شمال شرقى خوزستان شامل مناطق شوش، مسجد سليمان، دزفول، شوشتر، ايذه تا محدوده باغ ملک و جانکى در شمال رامهرمز محل زندگى ييلاقى ايلات بختيارى و بخشى از ايلات لرستان و ايلام مى باشد .
بخشى از عشاير اين استان اعرابى هستند که در طول تاريخ و به مرور زمان از صحراى عربستان کوچيده و سال هاى دراز در خوزستان ماندگار شدند . زبان عشاير بومى عربى و عشاير مهاجر استان که فصل زمستان را در مناطق قشلاقى خوزستان مى گذرانند به زبان و گويش خاص (لري) سخن مى گويند . در بين شهرستان هاى استان خوزستان، شهرستان آبادان فاقد جمعيت عشاير قشلاقى است.
خوزستان به دليل دارا بودن ويژگى هاى آب و هوائي، از ديرباز تاکنون، مسکن ايل ها و طايفه هاى گوناگون بوده است. اقوام کوچ نشين اين منطقه به سه دسته عمده لر - ترک و عرب تقسيم مى شوند . رعايت آداب و رسوم و شيوه هاى قومي، از مسائلى است که شيخ يا رهبر در نظام عشايرى عرب بر آن تأکيد داشت.
مجالس سوگوارى با حضور و اعلام وى خاتمه مى يافت و در بقيه ٔ مراسم و سنن قومى نيز حضورى فعال داشت .
در بين ايلات ايران، ايلى به نام لرکى وجود داشته که گذشت زمان آن را به پراکندگى کشانده است. لرکى به دو زبان ترکى و فارسى شکسته سخن مى گويند . عروسى در ايل لرکى ها با شرط رضايت والدين امکان پذير است.
از روش هاى ازدواج در اين ايل همبهرى است. وقتى پدر دختر پسرى ندارد، به پسر خواستگار پيشنهاد مى کند همبهر شود؛ يعنى داماد سرخانه شود. اما کمتر پسرى حاضر به قبول ان مى شود . در بين لرکى ها زن ارزش زيادى دارد. پس از ديد و بازديد خانواده پسر، مشاوره مى پردازند و دفعات بعد به عنوان بازديد با سوغاتى به منزل والدين دختر مى روند و گاهى چند روز آنجا مى مانند.
میهمان نوازی آبادانی ها
میهمان نوازی یکی از ویژگی های بارز آبادانی ها و هم وطنان عرب زبان است. میهمان در نزد آنان بسیار عزیز و گرامی است و بهترین غذا را برای پذیرایی از او مهیا می کنند.
اگر آنها با فردی اختلاف داشته باشند و او به منزل آن ها به عنوان پناهنده وارد شود، اگر سه بار اصطلاح « دخیلک » که معنای « دست به دامان » می دهد را بر زبان آورد نه تنها اجازه ی ورود به خانه به او می دهند بلکه تا سه روز از او پذیرایی می کنند و وسایل رفاه، دفاع از پناهنده و حفظ و مصونیتش در برابر خطرات احتمالی را فراهم می کنند.
آنها در بدو ورود و یا هنگام جدا شدن میهمانان از اصطلاحاتی مانند اًهلا وَ مَرحَباً- اًهلاً وَ سَهلاً استفاده می کنند که حاکی از خوشحالی آن ها در روبرو شدن با یکدیگر و یا تجدید دیدار در آینده است.
بخواهند فردی را به میهمان شدن در منزل میزبان تشویق کنند، می گویند:اِنخِلیکم عَلَی رَأسَنا یعنی « اگر تشریف بیاورید شما را روی سرمان می گذاریم » یا اِنخَلِیکُم عَلی بَطنِ عُیُونَنا « شما را روی تخم چشممان می گذاریم »
آبادانی ها در گذشته در هنگام میهمانی معمولاً قربانی می کردند و غذایی را به نام قوزی تدارک می دیدند و گوسفند شکم پر به صورت کامل سر سفره ی میهمانان قرار می گرفت.
آداب و رسوم مردم آبادان در ایام نوروز
مردم آبادان رسوم مختلفی دارند و عید نوروز را مفصل برگزار می کنند. مراسم آتش افروزی چهارشنبه سوری، مراسم چیدن سفره هفت سین، پوشیدن لباس های نو و رفتن به دید و بازدید نوروزی را مانند سایر شهرهای ایران برگزار می کنند.
مردم آبادان در نوروز از میهمانان خود با کلوچه مخصوصی از آرد، روغن، زیره و رازیانه پذیرایی کرده و همواره به جشن و پایکوپی و نواختن نی همبونه (نی انبان ) می پردازند. آبادانی ها اغلب در خانه ها یا باغ ها بر شاخه درختان تاب می بندند و تاب سواری می کنند. در استان خوزستان روز سیزده را در دو روز جشن می گیرند و اولی را سیزده عید و دومی را سیزده بعد از عید گویند.
رسوم ازدواج در بین آبادانی ها
مردم آبادان رسم و رسوم خود را در ازدواج دارند، خانواده پسر پس از انجام تحقیقات لازم به خواستگاری دختر می روند. زنان خانواده پسر در زمان خواستگاری با دختر مورد نظر صحبت کرده و از وضعیت جسمانی و خانه داری او اطلاعاتی کسب می کنند. پس از اینکه پسر مورد قبول دختر و خانواده اش قرار گرفت، خانواده داماد برای دختر انگشتر و عبایه (چادر عربی) و قواره یا لباس به منظور نشان کردن می آورند که به آن "نیشان" می گویند.
سپس در خانه دختر مراسمی با نام "گی" اجرا می شود. در این مراسم خانواده پسر یک روحانی و سید و تعدادی از ریش سفیدان قوم و خویش و آشنای خود که نزد خانواده عروس دارای منزلت و احترام هستند را به همراه می آورد.
در این مراسم تنها آقایان حضور دارند که بر سر میزان صداق یا مهریه عروس تشکیل می شود. در این مراسم مبلغی به عنوان شیربها تعیین می شود که پسر باید به خانواده دختر داده تا با آن وسایل و جهیزیه خریداری شود. در صورت ازدواج فامیلی مبلغ مهریه و تهیه جهیزیه بسیار کمتر از ازدواج با دختر غریبه است.
در ازدواج های غیر فامیلی، داماد علاوه بر خرید لباس عروس معمولاً به زنان فامیل عروس هم پیراهن هایی تحت عنوان خلعت هدیه می دهد و باید جهیزیه ای علاوه بر آنچه عروس می آورد هم تهیه کند . پایان این مراسم با صلوات و خواندن فاتحه ای برای حضرت عباس (ع) پایان می پذیرد، دلیل خواندن این فاتحه ایجاد تعهد بین خانواده دختر و پسرو پایبند ماندن آنها بر حرف های خود است.
یک یا دو روز قبل از مراسم عقد عروس را به "هفه" یا اصلاح می برند و پس از انجام عقد عروس و داماد تا سه روز حق ندارند بیرون بروند. هنگام ورود عروس به خانه داماد تیراندازی صورت گرفته و همه به رقص دسته جمعی "یزله" می پردازند. هنگام ورود عروس به منزل داماد، داماد از پشت بام برایش شیرینی و پول می اندازد.
بیشتر اقوام خوزستان در مراسم عروسی ساز رایجی به نام "نی همبون" را می نوازند. قبل از ورود عروس به منزل داماد جلوی پای او قربانی می شود که اصطلاحا به آن "فدیه" می گویند و دل بره را به عروس و داماد می دهند تا بخورندو با هم یک دل و همراز باشند.
یک شب قبل از عروسی شب حنابندان،یا "لیله الحنا" است که داماد و عروس هریک جدا در خانه های خود حنا می بندند.
گاهی همراه عروس زنی که به او اصطلاحا، "زافوفه" می گویند و فردی سرد و گرم کشیده است، همراه خواهر، مادر یا مادر بزرگ عروس به خانه داماد میروند و با خود حلوا و گوسفندی نیز می برند. در آبادان خانواده هایی که توان مالی خوبی دارند، ولیمه ی عروسی را پرهزینه تر تهیه می کنند، مثلاً « اِمفَتَح » یا مفتح که غذای معروف و مرسوم عربی است را برای میهمانان تهیه می کنند.
برگزاری مراسم محرم در آبادان
مجالس سوگواری سید الشهدا(ع) در شهر آبادان هر ساله برپاست و مردم آبادان بعد از روز اول محرم رخت عزا بر تن می کنند و در تکایا و حسینیه ها به عزاداری می پردازند اما تفاوتی که عزاداری آنها با سایر عزاداری ها دارد، نوع نوحه ها و سینه زدن مردم این دیاراست که معروف به نوحه خوانی "بوشهری" و سینه زنی "واحد" است.
دراین ایام برخی حاجتمندان در منازل خود به برپایی مجالس سوگواری سید الشهدا(ع) اقدام می کنند و برخی میزبانان این مراسم با طبخ غذاهای نذری از عزاداران پذیرایی می کنند.
"سنج و دمام و بوق" آهنگی حماسی را خلق می کند و در حرکت دسته های سینه زنی و زنجیر زنی انسجام خاصی ایجاد می کند.سنج و دمام تداعی کننده طبل زمان جنگ و حماسه عاشورا است . در آبادان مجموع نوازندگان دمام و سنج بین پنج، هفت و گاهی 9نفر هستند، یک نفر در جلو صف دمام زنان به عنوان "اشکون" قرار می گیرد و سایر نفرات در طرفین او می ایستند.
پس از نواختن بوق دمام زنی آغاز می شود و پس از لحظاتی که از نواختن سنج و دمام گذشت، مجددا نوازنده بوق تا پایان مراسم با ریتم سایر نوازندگان در بوق می دمد. در آبادان پس از اتمام آهنگ سنج و دمام سینه زنی و نوحه خوانی آغاز می شود.
غذاهای سنتی آبادان
آبادان تنوع غذایی بسیار بالا و غذاهای خوشمزه ای دارد که معمولا پر ادویه و تند هستند. فلال آبادانی از غذاهای خوشمزه آبادان است که ظاهر ساده اما مزه ای فوق العاده دارد. قلیه ماهی از اصلی ترین غذاهای خوشمزه آبادان است که برای طبخ آن از ماهی، سبزی مخصوص، سیر، پیاز و ادویه جات استفاده می کنند. فلال آبادانی نیز از غذاهای خوشمزه آبادان است که ظاهر ساده اما مزه ای فوق العاده دارد اما فلافل و قلیه ماهی تنها غذاهای آبادان زیبا نیست.
آشنایی با آداب و رسوم مردم آستارا
