شهرستان مرزی بندر آستارا به دلیل واقع شدن در تقاطع مراودات تجاری ، فرهنگی و سیاسی اقوام تالش ، گیلک ، آذری ، ترک و کرد از استان های گیلان ، اردبیل و سایر استان های غرب کشور و کشور جمهوری آذربایجان ، دارای ویژگی های منحصر به فرد در زمینه فرهنگ غذایی می باشد و در حال حاضر به عنوان یک جاذبه برای گردشگران داخلی و خارجی شناخته شده است.
آستارا یکی از شهرهای استان گیلان میباشد و دارای مردمانی با فرهنگ و مهمان نواز میباشد که دارای آداب و رسومات ویژه ی خود هستند این شهر بخاطر موقعیت جغرافیایی ویژه ای که دارد و هم مرز بودنش با کشور آذربایجان دارای رونق اقتصادی و فرهنگی خوبی نیز میباشد،آژانس مسافرتی اصفهان در این مقاله شما را با آداب و رسوم این شهر بیشتر آشنا میکند با ما همراه باشید.
۱- در آستارا نیز به مانند دیگر مناطق ایران در شب آخرین چهارشنبه ی سال جشن بر پا می شود و مردم این ناحیه به رسم ایرانیان کهن آتش روشن میکنند و از روی آتش می پرند و هنگام پریدن از روی آتش اشعار و دعاهایی می خوانند که بیشتر آنها با قومهای دیگر ایرانی مشترک می باشد .
در شب چهارشنبه سوری کودکان و جوانان برای دستمال و شال انداختن به خانه ی آشنایان رفته و دستمال می اندازند . این رسم از گذشته ها وجود داشته و هنوز در بعضی از خانواده ها انجام می گیرد و به این طریق دخترانی که دم بخت هستند را گاهاً به دستمال بسته و با پسرانشان نامزد می کنند و تا سال آینده به خانه ی بخت می آورند .
- در آخرین شب چهارشنبه ی سال اگر چیزی از وسایل و اثاثیه خانه ( مخصوصاً الک ) چنانچه در نزد همسایه باشد فوراً پس گرفته می شود و تا غروب آفتاب به خانه بر می گردانند و عقیده دارند که چنانچه اشیاء امانت تا غروب به خانه بر نگردد برای صاحب اشیاء در سال جدید بد شگون خواهد بود .
۳- پانزده روز به عید مانده دسته های نورشید ( مخفف نوروز شده می باشد و معنی خورشید نو را می دهد ) در کوچه ها راه می افتد و می خوانند : ( نورشید شد ، نورشید شد – عالم بابا فیروز شد – باشد مبارک نوروز ) و به این شیوه از مردم و صاحبخانه ها عیدیانه ( عیدی ) که شامل پول ، تخم مرغ ، برنج و سایر چیزها است ، دریافت می کنند .
۴- در بعضی از مناطق آستارا رسم است که در شبهای جمعه آتش یا شئ ای را از خانه خارج نمی کنند و حتی به همسایه ها نیز به امانت چیزی نمی دهند چون معتقدند که این کار بد یمنی را به همراه دارد.
۵- در عید نوروز هنگام ساعت تحویل سال مثل تمامی مناطق ایران سفره ی هفت سین گذارده می شود و همه ی اهل خانه به دور آن جمع شده و پدر یا پدر بزرگ پس از خواندن دعا ، شمع روشن کرده و سال نو را تبریک می گوید و سپس دیدار از بزرگان قوم و اهل فامیل آغاز می شود و سعی می کنند که دراین دید و بازدید ها کینه و کدورت ها را فراموش کنند .
۶- رسم مهمان نوازی از قدیم در مناطق آستارا وجود داشته است و هنوز این رسم به قوت خود باقی است . اگر مهمان ناخوانده یا غریبه ای بر منزل وارد شود از او پذیرایی به عمل می آید چون این اعتقاد وجود دارد که مهمان حبیب خداست و نباید از او سئوال کرد که کیست و از کجا می آید و به کجا می رود و حتماً سه روز مهمان را به خاطر خدا باید پذیرفت . حتی اگر این مهمان غریبه یا یک بی پناه باشد .
۷- اگر شخصی مشک سفالی کره کشی ، که در اطراف آستارا به آن ( نهره ) و در بعضی از محلات گیلان به آن ( نهخه ) می گویند ؛ را چنانچه با سر باز به جایی حمل کند و این عمل را دامداران ببینند بلافاصله آن نهره را می شکنند چون معتقدند که اگر کسی نهره را دهن باز ( سر باز ) به جایی حمل کند خیر و برکت از کلیه ی دامها خواهد رفت و شیرهای دام بی کره خواهد گشت یعنی خیر و برکت از منطقه می رود و محصولات لبنی نیز کم می شود .
۸- در شبهای دراز پاییز و زمستان خانواده ها و بزرگان و آشنایان دور هم جمع می شوند و داستان گذشتگان و قدما را برای نوجوانان و جوانان تعریف می کنند . بیشتر این داستان ها مطالبی از قبیل ، شجاعت ، دلاوری ، پند ، پهلوانی و دفاع از ناموس را در بر می گیرد، مانند قصه های ملک محمد ، ملک احمد ، ملک جمشید و… . باز گویی این داستان ها جوانان و نو جوانان را با ناموس پرستی و دفاع از خاک وطن انس می دهد و آنها این الگو ها را در مدرسه ی ناموسی و سنتی آبا و اجدادی خود یاد می گیرند.
۹- مراسم ازدواج در مناطق آستارا متفاوت بوده است . ولی آنچه که در همه جای آستارا بیشتر به چشم می خورد این است که همه ی آنها سعی می کنند که عروسها و داماد های خود را از خانواده های اصیل انتخاب کنند . هیچ ازدواجی بدون رضایت پدر و مادر صورت نمی گیرد و جشنهای ازدواج تشکیلی از آداب و رسومات مردم تالش و آذرباییجان بوده است . از دیگر مراسمات ، جشن ختنه سوران ، خواستگاری و مراسم عقد ، بریدن ناف نوزاد و مراسم نام گذاری نوزاد را می توان نام برد .
رسم چهارشنبه سوری در آستارا
مردم آستارا رسوم مختلفی دارند، آنها مانند دیگر مردم ایران شب آخرین چهارشنبه ی سال جشن گرفته و آتش روشن می کنند و با خواندن اشعاری مانند زدی من از تو، سرخی تو از من از روی آتش می پریدند.
رسم دیگر مردم آستارا در شب چهارشنبه سوری این است که آنها نباید وسیله ای در خانه همسایه داشته باشند و اگر وسایل خود را به امانت به همسایه خود داده باشند، باید برای پس گرفتن وسایل اقدام کنند و تا غروب آفتاب وسایل خود را به خانه بر گردانند و اگر اشیاء امانت تا غروب به خانه بر نگردد برای صاحب اشیاء در سال جدید بد شگون خواهد بود . البته بسیاری از مردم آستارا در شبهای جمعه آتش یا شئ ای را از خانه خارج نمی کنند و حتی به همسایه ها نیز به امانت چیزی نمی دهند چون معتقدند که این کار بد یمنی را به همراه دارد.
صبح روز چهارشنبه مردم آستارا از خواب بیدار شده و بعد از خواندن نماز، از رودخانه و چشمه های رودخانه ، آب را به خانه می آوردند و به عنوان سمبل روشنایی، قطراتی از آب صبح روز چهارشنبه سوری را به چهارگوشه خانه و اتاق ها می پاشیدند. در آن صبح زیبا، دختران دم بخت هنگام عبور از پل روی رودخانه سکه هایی را با هدف باز شدن بخت شان به آب رودخانه می انداختند.
حمام کردن یکی از رسوم مردم آستارا در صبح چهارشنبه آخر سال بود. مادر خانواده ها فرزندان خود را که اغلب پر تعداد هم بودند، در حمامک خانگی و در یک تشت و یا حوضچه سنگی موسوم به فاکون، استحمام کرده و لباس نو بر تنشان می کردند.
سفره چهارشنبه سوری اغلب با غذاهایی از قبیل کوکو سبزی با تره، ماهی شکم پر فِرپَز آراسته می شد.
رسم شال انداختن در آستارا
شال انداختن رسم دیگر مردم آستارا در شب چهارشنبه سوری است. جوانان در این روز به خانه ی آشنایان رفته و دستمال می انداختند و صاحبخانه هر چه که داشت به شال می بست. این رسم از گذشته ها وجود داشته و هنوز در بعضی از خانواده ها انجام می گیرد. در قدیم گندم بو داده و برشته شده را نیز که قوورقا نام داشت بر دستمال بسته و به نیت پر برکت شدن روزی خود بر دستمال چهارشنبه سوری می بستند.
در شب چارشنبه سوری مردم آستارا رسم فالگوش ایستادن را دارند. مادرها در این شب توصیه می کردند که اعضای خانواده حرف های خوب و امیدبخش بزنند تا اگر همسایه ای فال گوش ایستاده باشد، حرفهای شیرین و امیدبخش بشنود و خوشحال برگردد.
رسم تکم و نورشید در آستارا
قبل از عید و پانزده روز به عید مانده دسته های نورشید به معنی خورشید نو در کوچه ها راه می افتند و می خوانند:( نورشید شد، نورشید شد – عالم بابا فیروز شد – باشد مبارک نوروز ) و عیدیانه ( عیدی ) مانند پول، تخم مرغ ، برنج و ... از مردم دریافت می کردند.
تکم شیطانکی است به شکل حیوان از تخته که با پارچه های رنگین و تکه های آینه آن را زیبا می کردند و از زیر شکم بر انتهای چوب نازکی متصل کرده و این چوب را از سوراخی در وسط صفحه تخته ای عبور می دادند و به آسانی در آن سوراخ بالا و پائین می رفت.
تکمچی یعنی صاحب تکم آن را به حرکت درآورد. و در نتیجه صدائی به وجود می آورد که خوش آیند است و به همراه آن تصانیفی نیز می خواند که درباره عید و بهار است. تکمچی ها از حدود یک ماه به عید مانده پیدا می شوند و به در خانه ها رفته و رسیدن بهار را مژده می دادند.
رسم خانه تکانی و سفره هفت سین در آستارا
مردم آستارا معتقدند که اگر در خانه ای گرد و غبارروبی عید نوروز انجام نشود، سلامتی و برکت از آن خانه می رود.مردم آستارا مانند همه مردم ایران در عید نوروز هنگام ساعت تحویل سال سفره ی هفت سین پهن کرده و همه ی اهل خانه به دور آن جمع می شدند و سپس به دیدار بزرگان قوم و اهل فامیل می روند.
سنجد جزو مهمترین ها در سفره هفت سین آستارایی ها بود و انجیر خشک و نقل همراه با آجیل تهیه می شد ولی سفره هفت سین آستارایی ها بدون سمنو بود و به جای آن سین دیگری انتخاب می کردند. رنگ کردن تخم مرغ نیز از جمله مراسم ایام عید در آستارا بود که از لوازم سفره هفت سین محسوب می شد.
مردم آستارا بعد از تحویل سال به دیدار آشنایان و افراد فامیل خود که در سال پیش عزادار شده بودند، می رفتند. تبریک عید این افراد در نخستین ساعات عید انحام می شد و اهالی محل و افراد فامیل به در خانه صاحب عزا رفته و عید بستگان درگذشته را که موسوم به قره بایرام(عید سیاه) است، به روش حضور تبریک می گفتند.
غذاهای محلی استان:
لَوَنگی جوجه محلی و ماهی سفید
این خوراک خوش قیافه و خوشمزه، از غذاهای سنتی و اصلی مرزنشینان آستارا می باشد، که در رأس مواد اولیه این خوراک «رب ازگیل شیرین» و «رب آلوچه ترش یا رب انار» قرار دارد که در ترکیب با یکدیگر طعم به اصطلاح ملسی را به غذا می بخشد و در اکثر رستوران های آستارا و حومه سرو می شود.
برای تهیه و پخت لونگی علاوه بر جوجه محلی، ماهی سفید با اشپل، مغز گردو، پیاز، آب غوره، نمک و فلفل استفاده می باشد.
باستیرمای مرغابی و بوقلمون
در «باستیرما» استفاده از مرغابی و یا بوقلمون در اولویت قرار دارد و پس از ترکیب مغز گردو و پیاز خرد شده با رب ازگیل و آب غوره، آن را در شکم مرغابی جاسازی می کنند و زیر برنج آبکش شده می گذارند تا دم بکشد.
این غذا را پس از تهیه و پخت کامل به همراه گوجه فرنگی سرخ شده و ترشی هفت بیجار، در منازل با برنج کته و در رستوران ها با برنج آبکش سرو می کنند.
(روش تهیه در بوقلمون هم به شکل فوق است)
آلو مسما
غذای مسما در نزد مردم شهر مرزی بندر آستارا از جایگاه ویژه ای برخوردار است و در اکثر مراسم ها از قبیل توزیع نذورات و میهمانی ها یکی از غذاهای اصلی سفره های اهالی این خطه است.
در تهیه این غذا پیاز محلی خرد و سرخ شده با مقدار کمی رب گوجه فرنگی، آلوچه وحشی خشک شده و جوجه محلی را پس از تفت دادن در کنار هم قرار می دهند و با کمی آب می پزند تا حدی که آب آن به شکل کامل بخار شده و روغن مخلوط شده با پیاز و چاشنی های محلی باقی بماند.
(در مناطق مرکزی و شرقی گیلان نوعی غذا با نام «آلو مسما» پخت می شود که با غذای مردم آستارا به شکل کامل متفاوت است).
چغیرتما
یکی از خوشمزه ترین خوراک های مردم آستارا که بیشتر در وعده شام سرو می شود، «چغیرتما» می باشد.
در تهیه این غذا، گوشت مرغ محلی، پیاز محلی، سیب زمینی و گوجه فرنگی به شکل مجزا سرخ شده و در پایان با تخم مرغ مخلوط می شود.
بورانی پلو
این غذا برای نهار و به خصوص روزهای بارانی پاییزی در سفره اکثر خانواده های آستارایی مشاهده می شود.
برنج، خلال کدو (که در زبان محلی به آن بورانی می گویند)، شیر (به اندازه مقداری که آب برای کته می ریزند)، کمی شکر، زرچوبه و کره را با هم مخلوط کرده و می پزند و با ماهی سفید شور ویا ماهی دودی می خورند.
آیران آشی (آش دوغ)
آش دوغ علاوه بر بندر مرزی آستارا در غرب استان گیلان از قبیل تالش و استان اردبیل و آذربایجان شرقی هم به شکل های مختلف تهیه می شود.
در مناطق مختلف آستارا نخود را یک روز زودتر در آب می پزند و سپس به همراه سبزی خرد شده، برنج، گوشت قرمز (کوفته های ریز) و آرد برنج یا گندم در داخل دوغ جوشیده می ریزند و می پزند. در آستارا معمولا بر اساس سلیقه های مختلف علاوه بر دوغ محلی ترش از ماست هم برای شیرین شدن آش استفاده می کنند.
قورما (جیزویز)
غذایی کامل برای صبحانه است که در غذاخوری های آستارا به نام «جیزویز» شناخته می شود.
این غذا ترکیبی از جگر، دل و قلوه گوسفندی سرخ شده با سیب زمینی، پیاز و گوجه فرنگی سرخ شده می باشد.
نذیر چورک (فطیر چورک)
این نان شباهت های کمی به «نان فطیر» دارد و نانی مشابه با آن در تالش هم پخت می شود که به آن «نان زرین» گفته می شود.
خمیر«نذیر چورک» با آرد، شیر، کره، تخم مرغ، خامه و زعفران، و حلوای داخل آن با آرد، شکر، کره و زرچوبه تهیه شده و روی آن با زرده ی تخم مرغ، رنگ زعفران و کنجد تزئین می شود.
پس از آماده کردن نان آن را درون سینی های مخصوص می چینند. در گذشته درون تنور نانوایی ها و با پیشرفت تکنولوژی درون فرهای اجاق گاز می پزند.
تازه دامادهایی را که پس از پایان مراسم خواستگاری پاسخ «بله» را از عروس و خانواده ی وی می گیرند، با در پیش بودن عید سعید فطر، با پخت«نذیر چورک» و تهیه ی هدایایی نفیس به اتفاق خانواده، برای عرض تبریک عید به منزل پدری عروس می روند.
