آشنایی با آداب و رسوم جشن مردادگان

جشن امردادگان، یکی از جشن های دوازده گانه باستانی ایرانیان است که هر سال در تاریخ هفتم مرداد در تقویم باستانی و سوم مرداد در تقویم فعلی، برگزار می شود. این جشن، پیوند عمیقی با محیط زیست و طبیعت دارد و اندیشه های فلسفی عمیقی، آن را پشتیبانی می کنند؛ به طوری که حفاظت از محیط زیست برای جلوگیری از آلودگی زمین، از جمله نیایش هایی است که در این جشن اسطوره ای خوانده می شود.

جشن مردادگان چیست؟

ایرانیان باستان، ۱۲ جشن سالانه دارند که آن ها را به مناسبت هم نام شدن روز و ماه، برگزار می کنند. امردادگان نیز یکی از این جشن های دوازده گانه است که در روز هفتم ماه پنجم سال برگزار می شود؛ روزی که اَمرداد نام دارد و هم نام ماه پنجم سال است. امرداد در زبان زرتشتی یا «اَمِرِتات» در اوستای پسین، یکی از فروزه ها یا امشاسپندان ۶ یا هفت گانه خرد و دانش اهورامزدا (فرمان روا بر فرآیند هستی) است که به بی مرگی و جاودانگی معنی می شود. جشن امردادگان در اوستا یا جشن نیلوفر برای بزرگداشت صفت بی مرگی، جاودانگی و زوال ناپذیری اهورامزدا برگزار می شود.

مرداد با اینکه چند ماه بعد از بهار است اما همچنان جلوه های زیبا از طبیعت در این ماه دیده می شود. زیبایی های این ماه تابستانی شامل فراوانی نعمت، انواع میوه های خوشمزه، طبیعت سرسبز و آسمان آبی و پرستاره است. در ایران باستان این جشن را به فرشته ای از مقربان درگاه اهورامزدا نسبت می دهند. وظیفه اصلی این فرشته نگهداری از جهان است و او تلاش می کند که تمامی بیماری ها و گرسنگی ها را از بین ببرد. در نهایت مردم هم به پیروی از این فرشته روز جشن امردادگان را به شادی و پایکوبی مشغول می شوند. در راستای تاریخچه و قدمت مراسم جشن باستانی امردادگان از بزرگانی چون خیام آثار ارزشمندی به جای مانده است.

جشن دوران باستان

از همان دوران کهن برگزاری مراسم های منحصربه فرد، هدیه دادن و شادی کردن جزئی از فرهنگ ایرانیان باستان بوده در آن زمان مردم حداقل ماهی یکبار به بهانه های مختلف جشنی برپا می کردند. در زمان جشن مردادگان همه مردم با اشتیاق فراوان در این مراسم باشکوه شرکت می کردند و آیین های مخصوص به این جشن را به نحو احسنت انجام می دادند. از آداب ورسوم مشترک تمامی جشن های ایران باستان می توان به هدیه دادن، آماده کردن غذاهای متنوع و پخت شیرینی های خوشمزه اشاره کرد. در زمان قدیم روز هفتم هر ماه را امرداد می گفتند و روز هفتم از ماه امرداد جشن امردادگان برگزار می کردند. این جشن هم مانند سایر جشن های ایران باستان در روزهایی که ماه و روز هم نام می شدند برگزار می شده است.

آداب جشن مردادگان

برای برپایی جشن امردادگان در ایران باستان، مردم به سمت رود ها و باغ ها می رفتند و در دل طبیعت زنده و زیبا، حسابی به جشن و شادی می پرداختند. بعد از جشن، شروع به دعا و نیایش و پرستیدن خداوند بزرگ می کردند که در این رابطه اطلاعات زیادی باقی نمانده است. اما بعد از گذشت چندین سال هنوز هم برخی از ایرانیان برای نزدیک شدن به خدا و تشکر از او، مراسم جشن امردادگان را در قالب سخنرانی برگزار می کنند و در آن نیایش و سرودهایی را در وصف خداوند می خوانند.

ریشه جشن مردادگان

کلمه امرداد كه اوستایی آن “امرتات” ameretat است ، از سه بخش درست شده است : “ا+ مر+ تات”. بخش نخست پیشوند نفی است ؛ بخش دو، از ریشه مصدری “مر” mar به معنی “مرگ” است و جزء سوم پسوند “تات” است به معنای “كاملی” ، “رسایی” و “سالمی” . بنابراین “امرتات” (امرداد=مرداد) یعنی بی مرگی (نامیرایی=جاودانگی=دوام جاودان). این نام در اوستا، به ویژه گاتها صفتی است از برای اهورامزدا، یعنی مظهر زوال ناپذیری و پایندگی خداوند است. اما در جهان خاكی نگهبانی و سرپرستی گیاه و رستنی با وی می باشد. روز هفتم هر ماه ، امرداد نام دارد و مطابق معمول روز هفتم از ماه امرداد، جشن امردادگان برگزار می شد.

مرداد یا امرداد

از دید زبانشناسی تاریخی، ساختمان واژه اَمرداد، «اَ + مَر + تات» (ameretat) است. ریشه واژه «مَر» در «اَمرداد» به معنای «مردن» و پسوند «تات» به معنای «کاملی، رسایی و سالمی» است. معنی کلمه امرداد با پیشوند نفی «اَ»، تبدیل به جاودانگی، دوام جاودان و نامیرایی می شود؛ بنابراین تلفظ این کلمه به شکل «مُرداد»، معنی آن را کاملا وارونه می کند. به همین دلیل، بهتر است از به کار بردن واژه نادرست «مُرداد» پرهیز کنیم و به دیگران نیز در این مورد آگاهی دهیم که نام ماه پنجم سال، «اَمرداد» است و نه «مُرداد».

در مورد جشن امردادگان در زرتشت نامه چنین سروده شده است:

چو گفتار خردادش آمد به سر / همان گاه امرداد شد پیش تر

سخن گفت درباره رستنی / که زرتشت گوید ابا هر تنی

نباید به بیداد کردن تباه / به بیهوده برکندن از جایگاه

کزو راحت مردم و چار پاست / تبه کردن او، نه راه خداست

سخن آخر

ایران سرزمینی با تمدن کهن و باشکوه غنی از هنر و فرهنگ است. ایران باستان خاستگاه جشن ها و مراسم های مختلف باتوجه به ارزش های زندگی بوده است. این مراسم ها نشان دهنده هویت و گذشته این کشور شگفت انگیز است. این جشن ها با تقویم طبیعی سازگار و با تغییرات فصلی و آب وهوایی ارتباط زیادی دارد. به طورکلی جشن های ایران باستان در سه گروه فصلی، سالانه و ماهانه دسته بندی می شوند. یکی از این جشن های ۱۲ گانه ای است که ایرانیان باستان آن را به همراه نیایش به درگاه خداوند برگزار می کرده اند امردادگان نام داشته است. درواقع وقتی پنجمین ماه سال به نام امرداد و هفتمین روز از ماه به نام امرداد هم زمان می شدند جشنی به نام امردادگان برگزار می شده است.

آشنایی با آداب و رسوم مردم کشور کامرون