آداب و رسوم ماه رمضان
مراسم کلوخ اندازان و خانه تکانی از جمله رسوم تهرانی ها برای استقبال از ماه رمضان بود. به دنبال پیشرفت و به روز شدن امکانات و توسعه تجهیزات شهرنشینی به طور طبیعی آداب و رسوم و اعتقادات و باورهای عامه مردم در همه کشورهای جهان دستخوش تغییرات می شود.
یکی از آیین های قدیمی مردم مومن این خطه به استقبال این ماه مبارک رفتن است که برخی از مومنان استان ۳ روز آخر ماه شعبان را و برخی دیگر آخرین روز ماه شعبان را روزه می گیرند.
روزه و روزه داری از نگاه اهل بیت (ع)
بیدارکردن همسایگان
در قدیم ممکن بود عده ای، سحر را خواب بمانند. به همین دلیل برخی افراد ظرفی فلزی و چوبی بر می داشتند و در کوچه ها راه می افتادند. آنها یکی، دو ساعت قبل از اذان صبح با چوب روی ظرف می کوبیدند و با صدای بلند و رسا می گفتند که «سحر است برخیز!» یا «سحر برخیز که صبح صادق آمد»، مردم را برای خوردن سحر و روزه گرفتن از خواب، بیدار می کردند. همسایه ها اگر می دیدند چراغ خانه ای خاموش است، در آن خانه را می کوبیدند و آنها را برای خوردن سحری بیدار می کردند.
سنت سحرخوانی
سحرخوانی از سنت های رایج ویژه ماه رمضان است که مردم روزه دار مازندران بر حفظ و اجرای آن مبادرت می ورزند. این سنت هنوز در مناطق کوهستانی استان مانند روستاهای سوادکوه، منطفه دو هزار تنکابن، منطقه بندپی بابل و به ویژه در چهاردادنگه و دودانگه ساری برگزارمی شود.
نذر ختم انعام
نذر ختم انعام هم از آیین های ویژه مومنان این استان در این ماه است. این آیین بدین گونه است که هرگاه افرادی حاجتی داشته باشند، برای برآورده شدن آن نذر ختم انعام می کنند و برای این کار از کسانی که در قرائت قرآن تبحر دارند دعوت می کنند و به هنگام خواندن قرآن مقداری نمک، چند قرص نان و چند ظرف آب در سینی بزرگی می گذارند و در مجلس قرار می دهند.
نذر حلوا
نذر حلوا از دیگر آیین های مردم این منطقه است که شب ۱۵ ماه مبارک رمضان هم زمان با میلاد امام حسن مجتبی(ع) زنان به عنوان نذر، قند، چای، خرما و زغال به مسجد می برند که این کار تا پایان ماه مبارک رمضان ادامه دارد.
دید و بازدید و سفره های پر برکت افطار
تهرانی های قدیم به اقتضای فصلی که در آن بودند، برای چیدن سفره های افطار غذا و نوشیدنی های مختلف از جمله فرنی، خرما، شیربرنج، حلوا، خاکشیر یخ مال، پالوده سیب با گلاب و شربت های سکنجبین، بیدمشک گلاب با تخمه شربتی تهیه می کردند.
آنها به دلیل ارزش و اهمیتی که برای دید و بازدید و افطاری دادن قائل بودند، با توجه به ذائقه و بضاعت مالی خود، غذاهایی مانند شامی کباب، شامی لپه، چلوکباب، کوفته و کباب حسینی را نیز برای افطار تهیه می کردند و در مراسم دید و بازدیدها و شب نشینی هایشان شب چره ای که شامل زولبیا و بامیه، پشمک، باقلوا و قطاب و میوه های فصل می شد تدارک می دیدند.
به دلیل آگاهی مردم قدیم از فواید، مضرات و ویژگی های مواد غذایی مختلف، مردم چون از عطش آور بودن گوشت و حبوبات اطلاع داشتند کمتر از این مواد غذایی استفاده می کردند و در عوض و با مصرف زیاد سبزی و میوه، روزه داری آسان تر می شد.
در زمان های گذشته به دلیل اینکه برنج باعث تشنگی نمی شد در هنگام سحر بیشتر از این ماده غذایی استفاده می کردند، بانوان وعده سحری ماه رمضان را همان زمان می پختند و غذای مانده از قبل را گرم نمی کردند. نانوایان در این ماه سعی در افزایش کیفیت نان داشتند و نان سنگک از نان های پرطرفدار بود.
در این ایام مردان تهرانی پس از افطار نیز در مساجد و حاضر می شدندو از سخنرانی های این ماه بهره مند می شدند، ترنا بازی (یک بازی باستانی)، رفتن به قهوه خانه ها و زورخانه ها نیز از کارهای معمول پس از افطار بود.
زورخانه ها از افطار تا سحر میزبان پهلوانان و علاقه مندان بود و از آن به نظر اهالی زورخانه، اولاد پیامبر(ص) بر تمام پیشکسوتان برتر بودند، در این ماه افرادی از سلاله آل الله(ص) ارجحیت و اولویت ورود به گود زورخانه را داشتند. ضرب و زنگ زورخانه نیز در این ایام تغییر می کرد و در شب های قدر و شهادت حضرت امیرالمومنین(ع) به زمزمه «منم منم گدای علی، علی، علی» تبدیل می شد.
نذر جالب ظرف شویی
یکی دیگر از رسوم ماه مبارک رمضان که البته هنوز در سراسر ایران در مناسبت های مختلف دیده می شود نذر شستن ظروف سفره های افطار برای کاهش آلام زندگی و گناهان خود بود.
مردم در این ایام بیشتر از مناسبت های دیگر، به شستن ظروف، دیگ ها و ... همدیگر مشغول می شدند.
آیین روزه سری
«روزه سری» از رسم های ویژه روزه اولی ها در مازندران است. آنها وقتی بتوانند نخستین روزه خود را بگیرند، انتظار دارند والدینشان به آنها هدیه بدهند و تا زمانی که از جانب بزرگ ترها به عنوان روزه سری هدیه ای نگیرند، افطار نمی کنند. معمولا این هدایا شامل چادر نماز و طلاجات برای دختران، پول و انواع نقره جات قدیمی برای پسران است.
غذاهای ویژه رمضان
سفره افطاری و سحری مازندرانی ها متنوع و خوش آب و رنگ است. شیرآش، راغون دشو، شکرپلا، اوحلوا، آش ساک، کوکو، شامی سبزی، تخم مرغ و برنج خوردنی های این سفره ها را تشکیل می دهند. در قدیم نیز قرقناق که از غذاهای محلی مازندران است تهیه می کردند و آن را هنگام سحری می خوردند. اعتقاد داشتند خوردن این غذاها در طول روز مانع گرسنگی و ضعف می شود.
مازندرانی ها ترجیح می دهند افطارشان را با خانواده و فامیل شریک شوند. بنابراین در خانواده های گسترده مازنی، تقریبا هر شب مهمانی افطار برپاست.
آیین قرآن به سر
«قرآن به سر» اصطلاحی محلی است که مازندرانی ها به آیین های ویژه شب قدر می گویند. آنها در این شب ها به مساجد و تکایا می روند و به خواندن قرآن و ادعیه می پردازند. همچنین آنها در شب های نوزدهم یعنی شب ضربت خوردن و شب بیست ویکم ماه رمضان یعنی شب شهادت حضرت علی(ع) را به سوگواری می نشینند.
مراسم وداع با ماه رمضان
در تهران قدیم نزدیک به غروب شب اول ماه شوال، مردم از لحظه غروب تا یک ساعت از شب روی بام ها و گل دسته ها و بلندی ها رفته و به دنبال ماه شوال می گشتند.
اگر ماه را به صورت دست جمعی می دیدند، فردایش را عید می گرفتند وگرنه منتظر رسیدن تلگراف از کربلا و نجف می شدند و اگر خبری نمی رسید خودشان تلگرافی را به علما فرستاده و کسب تکلیف می کردند.
بسیاری از این آداب و رسوم در مناسبت ها و ایام خاص به دلیل وفاداری و پیروی نسل در نسل، جزئی از فرهنگ مردم کشور ما محسوب می شد و حال در این دوران هیچ خبری از آن رسوم و فرهنگ اصیل نیست.
عادات و رفتارهایی که اگر هم چنان پابرجا بودند، می توانستند برکت و صفا و صمیمیت گذشته ها را در منازل و فضای زندگی خانواده ها در این ماه پربرکت و ویژه به خانواده ها برسانند، اما در طول سال ها رنگ باختند و به فراموشی سپرده شدند.
شاید به همین دلیل دیگر ماه رمضان ها مثل سابق نیست و سفره های سحری و افطار هرچند رنگین تر و تجملی تر چیده می شوند، اما به دلیل رخت بر بستن انصاف، نوع دوستی، رحم و بخشندگی در جامعه، برکت واقعی در آن ها کمتر پیدا می شود.
آشنایی با آداب و رسوم مردم یزد در ماه رمضان
