شب یلدا در یزد
شهر یزد هم در شب یلدا همانند شهرهای دیگر کشورمان آداب و رسوم خاص خود را دارد که در این شب، افراد یک فامیل در خانه ی یکی از بزرگان فامیل جمع می شوند و به خواندن قرآن و حافظ می پردازند و در خانه بعضی از خانواده های یزدی هم موسیقی سنتی نواخته می شود.در این شب اقوام در کنار هم غذاهای سنتی یزدی مانند آش شولی یزدی صرف می کنند.
آش شولی یکی از غذاهای مورد علاقه مردمان یزد که سبزی خاص این آش(اسفناج، شوید،برگ چغندر)/ چغندر/ نعناع خشک / سرکه از مهم ترین مواد تشکیل دهنده این آش سنتی است.
مراسم شب چله یا شب یلدا از روز «انارام» در اواخر آذرماه شروع می شود، جشن شب یلدا در ایران باستان، بخصوص از آن زمان که اندیشه ی یکتاپرستی و مزداپرستی در اقوام ایرانی پدیدار شد، به وجود آمد.
در ایران باستان با توجه به این که مردم بیشتر کشاورز یا دامپرور بودند و به مرور با تضادهای طبیعت مانند روز و شب، گرما و سرما، روشنایی و تاریکی و حتا خوبی و بدی و دوستی و دشمنی آشنا شدند، در باور آن ها آنچه برای زندگی مفید بود، از جلوه های اهورامزدا به شمار می آمد و آنچه برای آن ها زیان آور بود، از جلوه های اهریمن دانسته می شد.
جشن شب یلدا در ایران باستان
جشن شب یلدا در ایران باستان، از آن زمانی که اندیشه مزدا پرستی در اقوام ایرانی پدیدار شد، به وجود آمد. یزدی ها اعتقاد داشتند برای این که جادوگران در خانه راه پیدا نکنند، باید در خانه آتش روشن کنند و مدام روشن باشد و از آن جایی که درازترین شب سال، شب یلدا بود، کل شب را دور آتش می نشستند و تا صبح شادی می کردند و به پرستش اهورا مزدا و دعا خواندن می پرداختند. ایرانیان باستان نشستن دور آتش را «آتشان» نام گذاری می کردند و خاموش کردن آتش، به عنوان یک گناه بزرگ شناخته می شد چون ارواح و جادوگران به آن راه میافتند.
مردم یزد در کنار هم به خوردن میوه های پاییزی مشغول می شدند و از آجیل لرک که بسیار مقدس است و از هفت مغزینه تشکیل شده است، استفاده می کردند. خوردن هندوانه در این شب بسیار اهمیت دارد چون اعتقاد داشتند که در زمستان از سرما و بیماری در امان خواهند بود. به و نارنج هم از دیگر مرکباتی بود که در این شب استفاده می شد. شب یلدا از جشن های باستانی است که همچنان ادامه دارد و بین زرتشتیان و مسلمانان حفظ شده است.
مردم هراس خود از شب را با آتش افروزی و جمع شدن دور یکدیگر از بین می بردند
ایرانیان باستان برای این که تا اندازه ای شب ها را بی آزار کنند و از ترس و وحشت آن بکاهند، آتش می افروختند و در پناه روشنای آتش، شب را به صبح می رساندند زیرا شب علاوه بر تاریکی و هراس و رمزآلودی، زمان حمله سارقان و راهزنان نیز بوده از اینرو مردم از شب هراس داشتند و با روشن کردن آتش و جمع شدن دور یکدیگر و برگزاری جشن و شادی، از هراس شب می کاستند.این دور جمع شدن ها در واقع محل رونق خوراکی هایی می شد که خوردن آن در شب یلدا به یک سنت تبدیل شد و این سنت هنوز هم ادامه دارد.
آداب و رسوم یلدا در یزد
بزرگ ترهای خانواده در این شب از حافظ، سعدی، شاهنامه و کلیله و دمنه می خواندند در واقعیت هر چیزی که در مکتب خانه های قدیم یادگرفته بودند را غالبا از محافظت می خواندند و همه از آن فیض می بردند حتی کودکان نیز می نشستند و گوش می دادند.
مادر خانه در این شب به دنبال پخت و پز بوده و برای شام این شب کتلت یا شامی کباب تامین می گردید و در واقعیت مهمان شام نخورده به خانه نمی رفت.
اشخاص اهتمام می کردند در این شب اشعار شادی بخوانند که به کام همه باشد و اگر فال حافظی می گرفتند آن را به خیر و مطلوبی تلقی می کردند. مردم یزد انار را نماینده بسیاری نسل و برکت می دانستند که در شب یلدا بر سر سفره می گذاشتند و علاوه بر این چند نارنج یا ترنج را درون کاسه بزرگ آبی می انداختند و بر سر سفره می آوردند.
یکی دیگر آیین های شب چله در یزد حکایت شکمبه شوران این شب در یزد به شب چله مشهور بوده و روز آخر آذر را روز شکمبه ،سیرابی ،شوران اسم نهاده بودند چرا که معتقد بودند در این روز یک نفر برای شستن سیرابی داخل پاکنه ،جوی آب، شده و هنگامی بیرون امده خورشید در حال غروب کردن بوده هست.
در گذشته اعتقاد بر این بود که روز اول دی روز ولادت خورشید هست در نتیجه اهتمام می کردند شب را بیدار بمانند و به همین جهت لحاف کرسی می گذاشتند و کوچکترها در خانه بزرگترها، پدربزرگ و مادربزرگ، جمع می گردیدند که از نظر صله رحم کار زیاد پسندیده ای بوده هست.
تنقلاتی مثل برگ زردآلو ،الو ،برگ الو ،نخود، کشمش ، شیرینی ،نماد برکت و برتری نور و خورشید،میوه هایی به رنگ سرخ،قرمز که نماد روشنایی و نور در شب بوده مثل انار قرمز و هندوانه قرمز وهمچنین خوراکی هایی مثل چغندرقرمز،شلغم و هویج پخته بوده که برروی کرسی قرار داده و صرف می کردند.
در گذشته معتقد بودند کسی که درشب چله هندوانه بخورد سرما نمی خورد. هنوانه را هم داخل زیرزمین روی ریگ می گذاشتند و اگر می تونستند تا نوروز نیز نگه می داشتند.
آیین خنچه برون در برخی مناطق استان یزد به شکل افراطی اجرا می شود
در برخی مناطق این رسم منسوخ شده اما در برخی مناطق دیگر این رسم به شکلی افراطی ادامه دارد به نحوی که یک رسم ساده و زیبا به تشریفاتی در حد سفره عقد تبدیل شده است و سینی های مملو از خوراکی، هدایای گرانقیمت برای عروس و ... شب یلدا را برای برخی خانواده ها به لحاظ اقتصادی سخت کرده است.
خانواده هایی که رسم خنچه برون شب یلدا را به زیبایی و سادگی قدیم انجام می دهند، این شب بسیار به یاد ماندنی و فرصتی است برای جمع شدن خانواده عروس و داماد بر سر یک سفره.
آشنایی با آداب و رسوم شب یلدا مردم استان آذربایجان شرقی
