آشنایی با اجزا و شیوه رسم کاربندی

قسمت حد فاصل بین طرح چهار ضلعی تا جایی که ساقه گنبد از آنجا شروع می شود، در صورتی که از تقاطع قوس های فرعی به وجود آید، کاربندی گویند. یا بعبارت دیگر کاربندی سازی، نوعی پوشش است متشکل از لنگه طاق هایی با قوس معین که تحت قواعدی هندسی همدیگر را قطع می کنند و قواره اصلی پوشش را به وجود می آورند. کاربندیها، متشکل ازباریکه ها یا لنگه طاق هایی هستند که از تقاطعشان، استخوان بندی پوشش برای سقف به وجود می آید و اکثر مواقع به صورت اسکلت پوشش دوم و کوتاه تر نسبت به سقف اصلی هستند و گاهی بعنوان سقف اصلی نیز مورد استفاده قرار می گیرند.

انواع کاربندی ها

• كاربندي قالب شاغولي
• كاربندي قالب سرسفت

1. اين كاربندي هاي در فضا نسبت به صفحه زمين به طور عمودي واداشته مي شوند بنابراين اكثرا قابليت حمل بار را دارند و در حالتي كه كاربندي ها خود پوشش اصلي باشند مثل چهارسوق ها و بازارها حتماً از قالب شاغولي استفاده مي شود .
2. كاربندي هايي هستند كه قالبشان در فضا نسبت به صفحه زمين به طور مايل است در كاربندي هاي قالب شاغولي در هر سطح كه بخواهيم كاربندي كنيم بزرگترين دهانه مبناي كار خواهد بود به اين ترتيب از نقاط مختلف سطح طاق هادي مي زنيم كه همه به اندازه طاق بزرگترين دهانه باشد به اين ترتيب تيزه همه طاق ها در يك طراز قرار مي گيرد .
3. اين تيزه ها پا كار طاقي خواهد شد كه كوتاه تر از سقف اصلي است و به آن شمسه مي گويند . به باريكه طاق كامل كاربندي زير هفتي گويند ، به پاره اي كه بين طاق ها دهانه عرضي سطحي و زيرين كاربندي مي خورد سينه باز مي گويند همچنين طاق روي كاربندي ناميده مي شود .

كاربندي قالب شاغولي بر دو نوع است :

• كاربندي رسمي
• كاربندي اختري

1. . اختري گسيخته
2. اختري پيوسته

• كاربندي رسمي همانطور كه از اسمش پيداست نوع كلاسيك و معمول است كه خطوط كاربندي به موازات اضلاع رسم مي شود . در اين كاربندي پس از تقسيم بندي دايره محيطي مستطيل با در نظر گرفتن اینکه طول مستطيل چند تا از تقسيمات دايره را در بر مي گيرد ، نقاط تقسيم دايره را به همان تعداد به هم وصل مي كنيم .
• در كاربندي اختري نقاط تقسيم دايره محيطي را به طور دلخواه سه به سه يا چهار به چهار يا ... به هم وصل مي كنيم شكل به دست آمده كاربندي اختري است . در كاربندي اختري اگر شكل از تقاطع اضلاع تعداد كثير اضلاع (بيشتر مربع) به دست مي آيد اختري گسيخته است . ولي اگر اين كثيرالاضلاع ها از يك نقطه در محيط دايره شروع و بعد از تكرار به همان نقطه برسد ، اختري پيوسته يا متصل است .

انتخاب تعداد اضلاع كاربندي با طولa و عرضb با تقريبي نزديك واقعيت با فرمول زير محاسبه مي شود :

تعداد اضلاع كاربندي = ۲(2-a+b)

اضلاع کاربندی

انتخاب تعداد اضلاع کاربندی تنها بر سلیقه و دلخواه معمار تعیین نمی شود، بلکه ابعاد مختلف سطحی که باید در آن کاربندی اجرا شود نوع آن را مشخص می کند. تعداد تیر طاق های تشکیل دهنده ی کاربندی را اضلاع کاربندی می گویند.

اجزای کاربندی

كاربندي مجموعه باريكه طاق هاي موربي است كه هم ديگر را قطع كرده و از تقاطع آنها ( ضلع ها) جهت زدن طاق به منظور ايجاد پوشش استفاده مي كنند قالب اين باريكه طاق ها با استفاده از ني و گچ به دست مي آيد (اين باريكه ها را تويزه مي گويند و در بعضي نقاط ايران لنگه هم ناميده مي شود) طرز عمل به اين ترتيب است كه ابتدا دو يا چهار طاق كامل به عنوان تونيزه اصلي و باربر با مصالح بنائي اجرا كرده و بقيه باريكه طاق ها را به آن متصل مي كنند سپس درون آنها طاق مي زنند . اجزای کاربندی را می توان از دو جهت بررسی کرد. اول از جهت سطوح مابین تیر طاق ها، که در اصطلاح به آن ها اجزای کاربندی می گویند و دوم از جهت نوع تیر طاق های به کار رفته در کاربندی است. اجزای کاربندی را می توان به موارد زیر تقسیم بندی کرد.

• شاپرک: شاپرک یا ترﻧﺞ، لوزی های خمیده ای ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ روی دو ﭘﻬﻠﻮی ﺑﺎﻻیی ﭘﺎ ﺑﺎریک زده می ﺷﻮﻧﺪ. در واقع به چهار ضلعی منحنی الاضلاع كه قسمت های میانی را درست می كنند گفته شده است. روی ﻫﺮ ﭘﺎﺑﺎریک، دست ﻛﻢ دو ﺷﺎﭘﺮک ﺳﺎﺧﺘﻪ میﺷﻮد. شاپرکﻫﺎ ﮔﺎه در ﭼﻨﺪ رده روی ﻫﻢ دﻳﺪه میﺷﻮﻧﺪ.

• پا باریک: روﻳﻪ ﻫﺎی ﺧﻤﻴﺪه ی ﭼﻬﺎر ﭘﻬﻠﻮیی ﻟﻮزی مانند ﻛﺸﻴﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن دو ﺗﻮﻳﺰه را ﻛﻪ روی دو ﭘﻬﻠﻮی ﻛﻨﺎر ﻫﻢ از زﻣﻴﻨﻪ زده ﺷﺪه اﻧﺪ، می ﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪ. یک ﮔﻮشه ی آن ها ﺗﺎ ﭘﺎﻛﺎر ﺗﻮﻳﺰه ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ. ﭘﺲ ﻫﺮ ﮔﻮﺷﻪ از زﻣﻴﻨﻪ، یک ﭘﺎ ﺑﺎریک دارد.

• ﻧﻬﻨﺒﻦ: ﻧﻬﻨﺒﻦ، ﻋﺮﻗﭽﻴﻦ یا ﺷﻤﺴﻪ ی ﮔﻨﺒﺪی اﺳﺖ ﻛﻪ قوس روی ﻛﺎرﺑﻨﺪی ﺳﺎﺧﺘﻪ می ﺷﻮد و ﻛﺎر را ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن می رﺳﺎﻧﺪ به به زبان ساده به طاق روی کاربندی عرقچین می گویند.

• ﺳﻨﺒﻮﺳﻪ: مثلث منحنی الاضلاع كه بالاترین قسمت كاربندی را تشكیل می دهند و در واقع به سه ﭘﻬﻠﻮیی ﻛﻪ روی شاپرک زده می شود ﺗﺎ ﮔﺮدی زﻳﺮ ﻧﻬﻨﺒﻦ را ﺑﺴﺎزد می گویند.

• ﺳﻴﻨﻪ ﺑﺎز : ﺳﻴﻨﻪ ﺑﺎز ﻳﺎ ﺳﻮسنی تک طاقی اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺗﻮﻳﺰه روی ﭘﻬﻨﺎی اﻧﺪام اصلی و دو ﺗﻮﻳﺰه رو ﺑﻪ روی آن سوار می شود. ﻫﺮ ﻛﺎرﺑﻨﺪی ﻗﺎﻟﺐ ﺷﺎﻗﻮلی دارای دو سوسنی اﺳﺖ.

• ﺳﺮوی: اﮔﺮ عرقچین ﺑﻪ روش ﺗَﺮﻛﻴﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد، ﺑﻪ ﻫﺮ ﺗَﺮک آن ﺳﺮوی میﮔﻮﻳﻨﺪ

کاربندی در معماری و کاربرد آن