دو روز پایانی ماه رمضان در بین مردم خرمشهر و خوزستان اسامی ویژه ای دارند؛ دو روز قبل از عید را «ام الوسخ» و یک روز مانده به عید را «ام الحلس» می نامند.
«ام الوسخ» به معنای «روز چرکین» است که در این روز مردم به نظافت خانه ها خود می پردازند، اجناس و وسایل نو برای منزل خریداری می کنند و خانه را برای فرارسیدن عید و اکرام مهمان تمیز و آماده می کنند.
روز بعد از "ام الوسخ" را «ام الحلس» می نامند. ام الحلس نیز که نامی محلی و قدیمی از ایام رمضان است، به معنای روز نظافت و رسیدگی شخصی بوده که در این روز به ظاهر خود رسیدگی و لباس نو تهیه می کنند، می توان گفت «ام الحلس» متضاد و نقطه مقابل «ام الوسخ» است.
«بازار صفا» خرمشهر هم که حکایتی برای خود دارد؛ تنوع سنتی این بازار زیاد است از آجیل و خشکبار گرفته تا ماهی و لباس های محلی عربی و دله قهوه (قهوه جوش عربی) در آن یافت می شود. «بازار روز» هم به همین شکل طنین موسیقی عربی محلی را از گوشه و کنار دکان و مغازه و دست فروش ها می توان شنید.
شب عید فطر نزد مردم خرمشهر و آبادان مانند شب های دیگر نیست که اکثر مردم تا سحر بیدار هستند،همه زود می خوابند تا فردا صبح اول وقت آماده نماز عید فطر شوند.
مرد و زن، پیر و جوان با لباس و رخت نو و مخصوص عید که معمولاً لباس عربی دشداشه، چفیه و عگال است به سوی نماز عید می شتابند تا ندای «اللّهُمَّ اَهْلَ الکِبْریاءِ وَالعَظَمَهِ، وَاَهْلَ الْجُودِ
وَالْجَبَرُوتِ، وَاَهْلَ العَفْوِ وَالرَّحْمَهِ، وَاَهْلَ التَّقْوَی وَالمَغْفِرَهِ» سر دهند.
از دیگر رسم های مردم این است که در روز عید فطر بعد از نماز عید همگی خود را برای دید و بازدیدآماده می کنند از جمله اعمال زیبایی که در روز عید فطر شاهد آن هستیم باز بودن در خانه ها است اگر در خانه ای بسته بود نوعی بی احترامی به عید تلقی می شود.
همسایه ها با شعارهای «یا الله»، «عیدکم مبارک یا اهل البیت» (عید شما مبارک ای اهل خانه) وارد خانه ها می شوند و با جملات «عیدکم مبارک» و «ایامکم سعیده»
(عیدتان مبارک و روزهایتان نیک باد) عید را به هم تبریک می گویند.
بسیاری از مردم حومه خرمشهر، آبادان و مینوشهر روز عید سفره پهن کرده و برخی از تنقلات را در سینی های قرار می دهند در این سفره میوه، آجیل و تنقلات و قرآن کریم را می بینیم.
از دیگر رسم های مردم عرب خوزستان این است که در روز عید فطر بعد از به جا آوردن فرایض ماه مبارک همگی خود را برای خواندن نماز عید آماده می کنند. مصلی و تمامی مساجد محلات اهواز و شهرستان ها مملو از مشتاقان عید می شود.
بعد از خواندن نماز و دادن فطریه همگی خود را برای دید و بازدید آماده می کنند. در ابتدا افراد یک محله برای تبریک عید به خانه و همسایه های مصیبت زده محله خود می روند و برای آنان دعای سالی خوش و نکو می کنند. خانواده عزادار نیز رسم است که لباس سیاه خود را به احترام عید یک روز از تن بیرون می کند. بعد از آن نوبت به بزرگان محله می رسد.
از جمله اعمال زیبایی که در روز عید فطر شاهد آن هستیم باز بودن در خانه ها است. اگر درب خانه ای بسته بود نوعی بی احترامی به عید تلقی می شود.
همسایه ها با شعارهای"یا الله"، "عیدکم مبارک یا اهل البیت" (عید شما مبارک ای صاحب خانه) وارد خانه ها می شوند و با جملات "عیدکم مبارک" و "ایامکم سعیده" (عیدتان مبارک و روزهایتان نیک باد) عید را به هم تبریک می گویند.
بسیاری از مردم اهواز روز عید سفره پهن کرده و برخی از تنقلات را در سینی های گرد قرار می دهند. در این سفره میوه، آجیل و تنقلات و قرآن کریم را می بینیم. این رسم در برخی مناطق اندکی تفاوت دارد. مثلا در امیدیه و شهرستان های اطراف آن به جای انداختن سفره از سینی استفاده می کنند و تنقلات خود را بنا به رسم آن مناطق در سینی های گرد می گذارند.
مهمانان بعد از چند دقیقه نشستن همگی از جا برخاسته و با گفتن "الله ایعوده علیکم بلخیر و العافیة" به این معنا که "خداوند این روز را دوباره با خیر و عافیت برایتان برگرداند" به خانه بعدی می روند.
دید و بازدید عید فطر باید از ریش سفید محله شروع شود و تا کوچک ترین فرد از نظر سنی به پایان رسد. خانم ها نیز به دلیل مهمان نوازی مجبور به ماندن در خانه هستند و دید و بازدید خود را بعد از اتمام دید و بازدید آقایان یعنی تقریبا عصر شروع می کنند.
در میان عشایر نیز مردم با هوسه (نوعی پایکوبی محلی عربی) کوچه های محلات را طی می کنند و به سراغ بزرگ محله و قبیله رفته و در مضیف (اتاقی مخصوص مهمان ها) گرد هم جمع می شوند و بعضی به شعرخوانی می پردازند و ترنم شنیدن صدای شعرهای شعبی (شعرهایی با زبان گفتار) گوش ها را نوازش می دهد.
بد نیست اشاره کنیم که جهان شمول گرایان معتقد به وجود مشترکات زیادی میان جوامع گوناگون بشری بودند و هستند. کشور ما نیز دارای اشتراکات فرهنگی زیادی است.
اشتراکات فرهنگی و اهمیت عید فطر در بین بیش تر اقوام کشورمان مشابه است و این به عنوان پتانسیل فرهنگی به شمار می رود که متاسفانه از آن دور بوده ایم. برای نمونه ترکیه، مصر و برخی از کشورهای مسلمان را ببینیم که چه گونه از ظرفیت فرهنگی خود در ماه مبارک رمضان و عید فطر برای جذب گردشگران استفاده می کنند.
از نظر بسیاری از صاحب نظران توسعه انسانی و توسعه فرهنگی بسیار مهم تر از توسعه فناورانه و اقتصادی است و چنین توسعه هایی نیز باید بنا بر فرهنگ های مختلف تعاریفی متفاوت داشته و به صورتی انعطاف آمیز به عمل درآیند.
باید پذیرای فرهنگ دیگری باشیم و نگریستن به سایر فرهنگ ها را در خود درونی کنیم تا مبادا دچار پوسیدگی فرهنگی شویم. پتانسیل و توانایی فرهنگی در خوزستان فوق العاده است و می توان با هدفمند کردن متخصصانه آن به بسیاری از اهداف فرهنگی مان دست یابیم.
نباید فراموش شود که عید فطر از اعیاد اسلامی در کشورمان است. با این حال نگاه به این عید اسلامی در مناطق مختلف ایران متفاوت است. به عنوان مثال در تهران و مناطق مرکزی و شمال غرب ایران عید فطر حداکثر عید اسلامی ساده و عادی است و آیین های آن نیز به برگزاری نماز عید فطر و تبریک معمولی آن خلاصه می شود.
اما در دیگر مناطق ایران عید فطر یک عید معمولی و یک روز عادی نیست بلکه مراسم و آیین های سنتی بسیاری همان گونه که پیش تر ذکر کردم برای این عید وجود دارد. همه این ها جزیی از فرهنگ، هویت و باورهای این بخش از مردم کشور است.
وجود این آیین ها و استحاله نشدن آن ها نشان دهنده فرهنگ و هویت ریشه دار آنان است. خوزستانی ها همواره تمایل دارند که تعطیلات این عید اندکی افزوده شود تا حداقل با خیالی آسوده به خریدها، خانه تکانی و اجرای آیین و مراسم قبل و بعد از عید برسند زیرا این دید و بازدیدها تا دو الی سه هفته پس از عید ادامه پیدا می کند.
آشنایی با رسوم نوروزی شمال ایران
