آشنایی با انتقاد سازنده و روش های صحیح انتقاد کردن

یک ارتباط موثر و موفق زمانی رخ می دهد که شما بتوانید در تعاملات تان باعث پیشرفت خود و طرف مقابل تان بشوید. انتقاد، می تواند مخرب یا سازنده باشد. گاهی با وجود سازنده بودن، به درستی بیان نمی شود و گاهی هم انتقادهای مخرب در پوششی لطیف، فرد را خرد می کند. باید بدانید که با یک انتقاد بی جا و نادرست، ممکن است یک شخص و آینده او را تحت تاثیر قرار دهید و یا همین بلا سر خودتان بیاید. بنابراین برای آن که کلام شما موثر و سازنده باشد، بهتر است با اصول انتقاد کردن آشنا شوید.

تفاوت بین انتقاد مخرب و انتقاد سازنده:

معمولا افراد با شنیدن واژه انتقاد، خاطرات تلخی برای شان تداعی می شود و در برابر هرگونه انتقادی که از آنها می شود، حالت تهاجمی به خود می گیرند و مقاومت می کنند. با به کارگیری اصولی که در این نوشته یاد می گیریم، می توانیم تا حد زیادی تبعات منفی انتقاد از دیگران را کاهش بدهیم. در واقع در اینجا با هنر انتقاد سازنده آشنا خواهیم شد و اساسا خواهیم دید که انتقاد سازنده و مخرب چه تفاوتی با هم دارند.

انتقاد مخرب:

• هیچ گزینه و پیشنهادی برای بهبود شرایط فعلی ارائه نمی دهد. فقط مشکلات را بدون هیچ راهکاری برای بهتر شدن، بیان می کند. فرد منتقد سعی می کند مواردی را که از نظر وی ایراد دارد، بیان کند و گاه این انتقاد حس بدی را در مخاطب ایجاد می کند. شاید فرد از گفتن این انتقادات منظور خاصی نداشته باشد ولی گاهی این انتقادات آن قدر تند و بی پرواست که اعتمادبه نفس فرد انتقادشونده کاملا از بین می رود و انگیزه ای برای انجام یا اصلاح کار در فرد باقی نمی ماند.

انتقاد سازنده:

• در این شیوه ی انتقاد علاوه بر بیان نقاط ضعف، راهکارهایی نیز برای بهبود شرایط پیشنهاد می شود. این نوع انتقاد به فرد کمک می کند تا علاوه بر شناسایی اشکالات خود با استفاده از راه حل های پیشنهادی در جهت اصلاح مشکلات گام بردارد. در این شیوه ی انتقاد، نه تنها اعتمادبه نفس فرد از بین نمی رود، بلکه فرد با اشتیاق بیشتری در جهت رفع مشکلات خود تلاش می کند.

مشخص کردن هدف اصلی خود از انتقاد

بیشتر مواقع انتقادها صرفاً برخواسته از ذهنیت های شخصی افراد هستند. یعنی زمانی که فرد با رفتاری مواجه میشود که با آرمان ها و دنیای مطلوب ذهنی خود فاصله دارد ، خیلی سریع نسبت به آن اعتراض کرده و آن رفتار را مورد نقد قرار میدهد!

در صورتی که این یک ویژگی کاملاً اشتباه هست. شما قبل از هرگونه واکنشی باید ابتدا مشخص کنید که اعتراض شما صرفاً از ذهنیت های شخصی شما سرچشمه میگیرد یا خیر؟

از سمت دیگه بعضی مواقع افراد ، دیگران را از سر خصومت های شخصی مورد انتقاد قرار میدهند. در واقع از انتقاد کردن به عنوان وسیله ای برای تلافی یا عقده گشایی و رفع خشم درونی نسبت به فرد مورد نظر استفاده میکنند.

اگر انگیزه شما از انتقاد کردن این هست که به قول معروف به فرد مقابل نشان بدید که ” زدی ضربتی، ضربتی نوش کن”، باید خدمتتان عرض کنم که لطفاً نه به خودتان و نه به شخص مقابل فشار روانی وارد نکنید، چون نه تنها انتقاد شما در این مواقع اثرگذار نخواهد بود، بلکه باعث میشود کینه ها دوچندان شده و مشکلات بزرگتر و حادتر بشوند.

پیشنهاد میکنم هر زمان که قصد کردید به کسی انتقادی داشته باشید، ابتدا جمله معروف آبراهام لینکن رو به یاد بیارید که میگفت:

“کسی حق انتقاد کردن دارد که قصد کمک کردن داشته باشد…”

اگر این جمله در آن لحظه برای شما صدق نمیکرد، حتماً سکوت اختیار کنید تا مشکلات بزرگتری دامن گیرتان نشود .

آداب انتقاد کردن

برای اینکه بتوانید انتقاد خود را در جهت مثبت و سازنده به کار بگیرید لازم است قبل از هر چیز با آداب و اصول انتقاد کردن آشنا باشید. مهم ترین آدابی که هنگام انتقاد کردن باید آن ها را رعایت کنید موارد زیر را در بر می گیرند.

1- پی بردن به ضرورت انتقاد

قبل از اینکه شروع به انتقاد از کسی بکنید از خود سؤال بپرسید که چرا می خواهید این کار را انجام دهید و انتقاد شما چه ضرورتی دارد؟ آیا هدفتان از این کار رشد و پیشرفت طرف مقابل است یا با این کار می خواهید عصبانیت و ناراحتی خود را به گونه ای تخلیه کنید؟ اندکی مکث پیش از انتقاد کردن، باعث می شود هیجان زده عمل نکنید و کنترل بیشتری روی حرف های خود داشته باشید.

2- انتخاب زمان مناسب برای انتقاد کردن

یک اصل بسیار مهم در انتقاد کردن این است که زمان درستی را برای این کار انتخاب کنید. انتقاد کردن زمانی که فرد مقابل وضعیت روانی مناسبی ندارد، نه تنها تأثیری نمی گذارد بلکه حتی وقتی به بهترین شکل گفته شود نیز به سوءتفاهم می انجامد و به احتمال زیاد فرد مقابل آن را نوعی تهدید شخصی برداشت می کند. در نتیجه همیشه تلاش کنید موقعیت را به درستی بسنجید و ببینید آیا کسی که می خواهید از او انتقاد کنید از نظر روانی آمادگی دارد یا خیر.

3- مطرح کردن انتقاد در فضای خصوصی

انتقاد کردن در جمع زمانی که امکان گفت وگوی خصوصی وجود دارد هرگز توصیه نمی شود. این کار معمولاً اعتماد به نفس افراد را هدف قرار داده و منجر به تجربه احساسات ناخوشایندی نظیر شرم و خجالت زدگی می شود. در نتیجه تلاش کنید در فضایی خصوصی انتقادات خود را مطرح کنید. این کار به طور غیر مستقیم به فرد مقابل نشان می دهد که برای او احترام قائلید و قصد تخریب شخصیتش را ندارید و خواهان برقراری ارتباطی موفق و موثر هستید.

4- در حرف زدن شفاف باشید

هنگام انتقاد کردن بسیار اهمیت دارد که روراست باشید و حرف هایتان را به شیوه ای واضح و شفاف بیان کنید. در همین راستا تلاش کنید هرگونه کلام دو پهلو که باعث سوءتفاهم می شود را کنار بگذارید و از روش هایی نظیر طعنه و کنایه زدن برای انتقاد کردن استفاده نکنید. این روش ها تنها نشان دهنده خشم درونی شما هستند که به شیوه ناسالمی ابراز می شوند.

5- هنگام انتقاد کردن دستور ندهید، پیشنهاد بدهید

بهتر است انتقادات خود را با پیشنهاد مطرح کنید. جملاتی مثل "من فکر می کنم راه بهتری برای این کار است" و یا "اگر بتوانید این کار را به شیوه دیگر انجام دهی بهتر باشد".

6- هیچ کسی را با دیگری مقایسه نکنید

یکی از آفت های انتقاد مقایسه کردن با دیگران است. این کار باعث می شود حرف های شما تأثیر خود را از دست بدهند و فرد مقابل احساس کند که او را درک نمی کنید یا شرایط او را در نظر نمی گیرید. از آنجایی که هرکس موقعیت و ویژگی های منحصر به فرد خود را دارد هنگام انتقاد کردن عملکرد فرد را تنها در مقایسه با خودش بسنجید و پای افراد دیگر را وسط نکشید.

7- نقاط مثبت را نادیده نگیرید

انتقاد سازنده، برای کمک کردن به دیگران است. بنابراین اگر لازم است که انتقاد محکمی داشته باشید، با ارائه نقاط مثبت، ضربات انتقاد را کم کرده تا فرد توان و انگیزه پذیرش را از دست ندهد. اینگونه به روابط اجتماعی شما نیز لطمه وارد نمی شود.

8- هنگام انتقاد کردن خود را جای طرف مقابل قرار دهید

قبل از انتقاد کردن، سعی کنید ابتدا خود را در موقعیت طرف مقابل قرار دهید و از زاویه دید او به مسئله نگاه کنید. اگر با خود به این نتیجه رسیدید که شما در آن موقعیت بی نقص هستید، می توانید آن را مورد نقد قرار دهید.

9- برای انتقاد کردن غرض شخصی نداشته باشید

از سر لجبازی، حسادت، ناراحتی یا استرس از کسی انتقاد نکنید. این انتقادات، نه تنها کمکی به فرد نمی کند، بلکه به خودتان نیز آسیب روحی می زند.

10- انتقاد را به صحنه جنگ تبدیل نکنید

برخی افراد انتقاد کردن را صحنه جنگی می پندارند که لزوماً یک برنده دارد. در نتیجه این افراد تأکید بسیاری بر درست بودن حرف خود دارند و می خواهند طرف مقابل حتماً در موضع تسلیم قرار بگیرد تا همه حرف هایشان را بپذیرد. این شرایط مسلما منجر به مقاومت در فرد مقابل شده و از تاثیر گذاری کلامتان می کاهد. فراموش نکنید که انتقاد سازنده در بستر گفت و گویی سالم شکل می گیرد. در نتیجه لازم است که هم زمان که انتقاد می کنید بتوانید حرف های فرد مقابل را بشنوید و بگذارید در نهایت خود تصمیم بگیرد که می خواهد چه مسیری را طی کند. طی کردن این مسیر به شکل گیری ارتباطی موثر نیز کمک خواهد کرد.

قبل از اینکه از کسی انتقاد کنیم، سؤالات زیر را از خودمان بپرسیم:

• آیا روش دیگه ای به جز انتقاد کردن، وجود داره؟
• آیا امکان اصلاح هست؟
• آیا اثر گذاره؟
• آیا خودم این مشکل رو ندارم؟
• آیا روش درست انتقاد کردن رو بلدم؟
• آیا این مسئله به من مربوطه؟
• آیا بحث سلیقه مطرحه؟
• آیا شخص مناسبی رو برای انتقاد کردن، انتخاب کرده ام؟
• آیا می خوام با انتقاد کردن، جلب توجه کنم؟
• آیا می خوام با انتقاد کردن، کسی رو تخریب کنم؟
• آیا می خوام با انتقاد کردن، عقده گشایی کنم؟
• آیا می خوام با انتقاد کردن، حالش رو بگیرم؟
• آیا عادت به منفی بودن و غرزدن دارم؟
• آیا ارزش عزت نفسم رو داره؟

روش صحیح انتقاد از دیگران

روش صحیح انتقاد از دیگران برای نقد کردن آن ها بسیار مهم و ضروری است و شما برای آنکه نقدی سازنده انجام دهید، باید این راه ها را بدانید. اما روش صحیح انتقاد از دیگران چیست؟

1- رک باشید

شما با طفره رفتن هیچ کمکی به فرد مورد نظر نمی کنید. تلاش برای “پنهان کردن” انتقادات خود با یک اشاره ظریف، یا بدتر از آن، در قالب یک اظهار نظر تهاجمی منفعل، فقط به سردرگمی یا توهین به موضوع انتقاد شما تلقی می شود. در عوض، از اینکه یک راست بروید سر اصل مطلب نترسید.
به عنوان مثال اگر همکار شما برای شرکت در همایشی که هر دوی شما حضور دارید لباس مناسب نپوشیده است، خیلی معمولی رفتار نکنید؛ اغلب افراد در چنین مواقعی مایلند حرفه ای تر به نظر برسند.
فقط بگویید به نظرم برای این رویداد لباس مناسب نپوشیدی و قطعا به نکات دیگر هم اشاره خواهید کرد.

2- روش صحیح انتقاد از دیگران ؛ شفاف باشید

انتقاد کردن درست نباید تحقیرآمیز باشد. ضمن آنکه یکی از روش صحیح انتقاد از دیگران، شفاف بودن است. مثلا اگر چیزی مانند “شما این کار را درست انجام نمی دهید” بگویید، نه تنها واضح نیست بلکه می توان از آن برداشت های مختلفی نیز کرد.
به عنوان مثال، اگر شخصی در حال کار بر روی یک پروژه پیچیده است و شما چیزی مثل این را بگویید “شما کاملا اشتباه انجام داده اید”، باعث ایجاد وحشت در فرد می شوید.

با این کار نه تنها كاملا كار شخص را نابود كرده ايد، بلکه هیچ اشاره خاصی به اشکال کار نکرده اید. به جای این کار تا جای ممکن شفاف صحبت کنید. عناصر اصلی ایجاد کننده مشکل را موشکافی کنید.

3- روی کار تمرکز کنید نه روی شخص انجام دهنده

این باید یک استراتژی آشکار باشد، اما از اینکه چند نفر از این موضع غافلند شگفت زده خواهید شد. انتقاد مستقیم از شخص همیشه باعث می شود او احساس بدی داشته باشد و هیچ کاری را برای تحریک یا الهام بخشیدن به تغییر مثبت انجام ندهد. به عنوان مثال، فرض کنیم مدیر حساب شما برای حفظ روابط مشتری تلاش می کند و لحن دوستانه ای ندارد.
و شما به او بگویید که او لحنی دوستانه ندارد، حتی اگر مودبانه اینکار را انجام دهید، توهین تلقی می شود و باعث بهبود اوضاع نخواهد شد و یا اینکه زبان بدن و نحوه صحبت کردنش سبب خواهد شد که این انتقاد شما غیردوستانه به نظر برسد. پس انتقاد را از خودش به اعمالش سوق دهید؛ این اوضاع را مثبت تر و منعطف تر می کند.

4- به کسی نگویید که اشتباه می کند

اغلب ما فکر می کنیم یک روش درست و یک روش اشتباه برای انجام کارها وجود دارد، اما در بیشتر موارد اینطور نیست. به عنوان مثال، حتی اگر یکی از کارکنان شما دچار مشکلی می شود که خط مشی و رویه شرکت را نقض کند، ممکن است ارزش انجام این کار را داشته باشد.
اگر فردی دچار اشتباه نشده باشد و شما بگویید که مرکب اشتباه شده، انتقادتان منجر به مشاجره خواهد شد و کاملا تبدیل به دعوا می گردد. به جای اقرار به اشتباه شخص می توان پیشنهاد روش بهتر انجام دادن آن کار را داد. این یکی از بهترین روش صحیح انتقاد از دیگران است که همه جا کاربرد خواهد داشت.

5- چیزی برای تعریف کردن پیدا کنید

گاهی اوقات انتقاد را تحت روش “ساندویچ تعریف” با گفتن چیزی خوب، انتقاد کردن، و پایانی خوب، می توان ارائه کرد. این امر ضروری نیست، اما همراه با تعارف، انتقاد قابل هضم تر می شود و چرا که نشان خواهید داد که برای کمک کردن بهفرد آنجا هستید.
به عنوان مثال، اگر کارآموز جدید شما فراموش می کند که آدرس های حمل و نقل را در سفارشات خرید درج نماید، می توانید یادآوری کنید که وی در به خاطر سپردن سایر اطلاعات دیگر چقدر خوب است. حتی می توانید فراتر بروید و بگویید که او در کارها و پروژه های دیگر چقدر خوب عمل می کند.

6- یک روش صحیح انتقاد از دیگران ؛ پیشنهاد بدهید، امر نکنید

اگر در موضع قدرت قرار دارید، ممکن است بیان اعتقاد به صورت دستوری وسوسه کننده باشد، مثلا: شما باید این کار را طوری دیگری انجام دهید. انجام این کار قدرت شما را نشان می دهد و عملا فرد را مجبور به تغییر می کند. اما به یاد داشته باشید که این را نمی توانیم روش صحیح انتقاد از دیگران بنامیم.
در شرایط حاد شاید این روش تاثیرگذار باشد، اما اگر رابطه خوبی دارید، بهتر است رویکرد ملایم تری پبش بگیرید. مثلا می توانید بگویید:
” اگر به شیوه دیگری عمل کنید، کارتان بازده بیشتری خواهد داشت” یا “به نظرم راه بهتری برای انجامش خواهید یافت”

7- با هم گفتگو کنید

در آخر، انتقاد مغرضانه نداشته باشید. از انتقاد به عنوان ابزاری برای آغاز گفتگو استفاده کنید. به موضع بحث و دلایل برآورده نشد، انتظارات گوش کنید. در صورت لزوم درباره موضوع بحث کنید و به شخص این حس را القا کنید که نظرات و احساسات وی مهم هستند.
انجام این کار انتقاد را آسان تر می کند و فرد در مقابل آن عملا مقاومت نخواهد داشت.

آشنایی با راه های نفوذ در دل ها