کرباسبافی یا کار بافی یکی از قدیمی ترین شیوه های بافت در صنعت نساجی است، تاریخ نساجی در ایران به آغاز عصر نوسنگی می رسد. در حفری هایی که در غاری نزدیک به دریاچه خزر، به عمل آمده قطعات پارچه بافته شده از پشم گوسفند و موی بز به دست آمده که مربوط به ۶۵۰۰ ق.م است. «کرباس بافی» از هنرهای دستی چهارمحال و بختیاری که قدمت آن به دوره ایلخانی پیوند زده می شود، این هنر دیر زمانی است که منسوخ و به طور کلی به دست فراموشی سپرده شده است.
کرباس بافی
ماده اولیه تهیه کرباس پنبه است. از پنبه به دلیل نرمی ، مقاومت و سهل الوصول بودن تهیه آن استفاده می شود. بافندگان این پارچه به طور عمده، زنان خانه دار می باشند. کرباس به وسیله دستگاه های ساده و دو وردی نساجی به عرض 35 تا 70 سانتی متر بافته می شود و تار و پود آن از نخ پنبه ای دست ریس است. طول چله از 20 الی 80 متر در نوسان است و به نیاز بافنده بستگی دارد. مرکز تولید این پارچه در استان یزد، در شهرهای اردکان، میبد، خرانق و ... می باشد و از آن برای بسته بندی کالا، لایه لباس، آستری کفش و غیره استفاده می شود. در گذشته کرباس بافی از صنایع دستی شهرستان نجف آباد بوده است و از مهم ترین منابع درآمدی این شهرستان محسوب می شده است. اما با ورود صنعت قالی بافی، این حرفه از رونق افتاد و به فراموشی سپرده شد. کرباس بافی در میان مردم نجف آباد به کار بافی معروف است.
ابزار و وسایل مورد نیاز برای بافت
- نی: هشت عدد نی در دستگاه کنار هم قرار می گیرند. نخ هایی به دور آنها پیچیده شده که در تار های پارچه از بین نخ ها به طور مرتب عبور کرده اند. به این قسمت از دستگاه در گویش محلی «گل و شونه» می گویند که یکی از اجزای مهم این دستگاه است. دهنه بافت را با این ابزار شکل می دهند.، نخ های پود به راحتی از بین نخ های تار عبور کرده و عمل بافندگی انجام می شود.
- پادفشار: محلی است برای قرار دادن پاهای بافنده، از جنس چرم است و از سمت بالا به چوب پادفشار وصل شده و از پایین داخل گودالی رها است. پس از عبور ماکو با فشار پا بر روی تسمه ها جای تار ها عوض می شود. دستگاه کرباس بافی دو وردی است؛ از این رو حرکت آن ها در هر ردیف بافت عکس هم تنظیم می شود.
- شانه: به صورت سرتاسری قرار دارد و پس از هربار عبور ماکو، شانه با دست به جلو کشیده می شود تا عمل کوبش صورت پذیرد و پود ها کاملا روی هم نشانده شود.
- نورد و سیخ نورد: برای تاباندن و جمع کردن پارچه های بافته شده از آن استفاده می شود. نورد به وسیله میله ای فلزی به نام سیخ نورد چرخانده می شود تا قسمت بافته شده در جلوی کار شل نشود.
- سوزنی: دو چوب دراز و باریک در کنار هم است که در انتهای هر کدام سوزنی وجود دارد. هدف از قرار دادن این چوب ها در جلو پارچه این است که اندازه پارچه ثابت پیش رود و همچنین پارچه هنگام بافت چین و چروک پیدا نکند.
- قابیل: چوبی است در قسمت بالای دستگاه که نخ های وصل شده به دستگاه، از سمت بالا به این چوب که داخل دیوار جای گرفته است متصل می شوند.
- میخ چاله: چوبی است در قسمت جلوی دستگاه که با فاصله و عمود بر زمین وصل شده تا کلاف نخ های مربوط به تارها به این چوب وصل شده و کار بافت راحت تر صورت گیرد.
- چوب میان کاری: چوبی است که هنگام بافت بین تارها قرار می گیرد تا کار شل نشود.
دستگاه کرباس بافی باید در محل مناسبی قرار گیرد تا پاهای بافنده هنگام بافت بتواند به راحتی روی پافشار ها قرار گرفته و حرکت کند به همین خاطر آن را روی گودال یا در گوشه ایوان قرار می دهند.
مراحل تهیه کرباس
مراحل تهیه ی پارچه کرباس عبارت است از:
- حلاجی و ریسیدن پنبه
- آهار و رنگرزی کلاف ها
- بافت پارچه
البته تهیه ی و آماده سازی پنبه هم چندین مرحله از این قرار دارد: برداشت، تصفیه، حلاجی، چله کردن، ریسیدن، کلاف کردن، آهار زدن، ماسوره کردن و پیوند زدن. تمام این کارها توسط خود بافنده انجام می شد. بافندگان کرباس معمولا زنان خانه دار بودند که در کنار کارهای خانه به این هنر دستی نیز مشغول بودند و تا حد زیادی مایحتاج خود و خانواده را تامین می کردند. علت اینکه این هنر امروزه رو به فراموشی است این است که به ندرت مواد اولیه ی مرغوب با قیمت مناسب موجود است و از همه مهمتر مردم آگاهی کافی از اهمیت حمایت از این آثار فرهنگی و هنری را ندارند و بیشتر به خرید صنایع دستی دکوری مبادرت می کنند.
سخن آخر
از جمله رشته های صنایع دستی که به سمت فراموشی می رود هنر کرباس بافی است. این هنر دست یکی از زیر مجموعه های گروه نساجی سنتی است. مزیت استفاده از این نوع پارچه، طبیعی بودن، سازگاری با پوست و خنک بودن آن است. مراحل تهیه ی کرباس ریسیدن پنبه، رنگرزی کلاف ها و بافت پارچه است.
آشنایی با هنر زره بافی
