آشنایی با هنر پوستین دوزی 

به طور دقیق مشخص نیست که پوستین در چه زمانی توسط انسان به عنوان لباس استفاده شده است. اما بر اساس تصاویر به جا مانده در غارها، حدود پانصد هزار سال قبل از آن به عنوان پوشش برای انسان استفاده می کردند. قدمت آن به زمانی برمی گردد که انسان برای گرم کردن خود به اولین چیزی که فکر کرد همین پوست بود و این نشانه ها در نقاشی روی دیوار های قدیمی یافت می شود. اساس شاهنامه فردوسی، کیومرث نخستین پادشاه جوان، پوستینی از پوست پلنگ که ماکش پلنگینه بود، داشت. از دهه ۱۳۴۰ شمسی، تجارت پوستین در ایران دوباره رونق یافت و از خراسان به بازارهای داخلی و خارجی صادر شد. پس از تاسیس شرکت صنایع پوست و چرم ایران چند کارخانه در نواحی مختلف از جمله خراسان و لرستان احداث شد. این محصول شباهت زیادی به فرآورده های افغانی دارد و در بازار جهانی فرآروده های پوستی افغانی نسبت به ایران موقعیت استوارتری داشته و از نظر قیمت به آسانی با محصولات پوستی خراسان رقابت می کند.

پوستین چیست؟

پوستین یا لباس خز به لباس زمستانی ای گفته می شود که همه ی آن و یا قسمت زیادی از آن مستقیما از پوست حیوانات پشم دار ساخته شده باشد. پوستین یکی از قدیمی ترین اشکال لباس است و سابقه کاربرد آن به انسان نخستین و آفریقا بازمی گردد. پوستین برخلاف چرم، پشم جانور سترده نمی شود. افراد ثروتمند معمولا از پوست ببر و پلنگ استفاده می کردند. این صنعت از گذشته نسل به نسل از مردان به زنان امروزی رسیده است و امروزه خراسان رضوی (منطقه شاندیز) یکی از اصلی ترین مراکز تولید این هنر است. پوستین دوزی خراسان نیز احتمالا به دلیل مناسب بودن آب و هوای آنجاست. به دلیل طرح های اصیل ایرانی (زغاله پردازی چهار بغل)، از دیگر پوستین های کشورهای دیگر متمایز است.این طرح ها با نخ های رنگی روی پوست سوزن دوزی می شوند. رونق پوستین دوزی به قبل از جنگ جهانی دوم می رسد. آن زمان پوستین از اقلام صادرات ایران به شمار می آمد.

کاربرد پوستین دوزی

با توجه به گرما و دوام آن، خز در اکثر مناطق خاورمیانه و خنک در سراسر جهان پوشیده شده است. لباس های خز دار در کانادا در طول زمستان های سرد بسیار محبوب است. در دیگر کشورهای توسعه یافته لباس خز نوعی پوشش گران قیمت و تجملی به حساب می آید. در حالی که به دلیل عایق بودن این نوع لباس، بیشتر مردم قطب شمال همچنان از آن استفاده می کنند. همچنین پوستین نوعی لباس سنتی برای مردم اسکاندیناوی، ژاپنی و روسی می باشد. شمال روسیه و ترکمنستان، مرکز صادر کردن پوست به اروپا و خاورمیانه و حتی شمال آفریقا بوده است. با توجه به در دسترس بودن آن و ویژگی عایق بندی عالی، خز هنوز هم توسط افراد بومی و جوامع توسعه یافته مورد استفاده قرار می گیرد. صنایع دستی پوستین ایران اکنون به کشورهای عراق، عمان، امارات، روسیه، افغانستان و ترکمنستان صادر می شود.

مراحل کار پوستین دوزی

مراحل کار به این شیوه است که پوست را پس از جداسازی صحیح از حیوانات ، به مدت 2 شبانه روز در آب خیسانده می شود . بعد از این مرحله آنرا کاملا شستشو می دهند تا چربی های اضافه بر روی پوست کاملا از بین برود بعد با استفاده از آرد جو و نمک پشت پوست را می پوشانند و آنرا جمع می کنند و می گذارند تا مدتی به همان حالت بماند. بعد پوست را با با استفاده از یک وسیله که در زمانهای گذشته سنگ بوده است و امروزه سمباده مخصوصی داردسمباده می زنند تا کاملا پوست صاف و یک دست و شود. بعد از این مرحله نوبت به رنگ زدن پوست می رسد. رنگ ها اکثرا در تنالیته قهوه ای هستند. رنگ های دیگری مانند بنفش، مشکی، سورمه ای هم بر روی آن می زنند.

در این مرحله پوست برای برش زدن آماده است. الگو هایی را که از قبل آماده شده است را بر روی پوست می گذارند و قیچی می کنند و در نهایت محصولاتی تولید می شود مانند: پالتو، کفش های رو فرشی، کیف ، جلیقه ، کلاه و شال گردن که در کارگاه های خیاطی یا با چرخ آنها را می دوزند و یا دست دوز هستند. و مسلما کالاهایی که دست دوز هستند هم ارزش بیشتری دارند و هم کیفیت بالاتری دارند.برای تزئین پوستین نیز از هنر سوزن دوزی و با رنگ آمیزی استفاده می کنند.

امروزه خراسان رضوي (منطقه شانديز) يکي از اصلي ترين مراکز توليد اين هنر هست. پوستين دوزي يکي از صنايع دستي کهن شانديز است که به کشورهاي همسايه و کشور روسيه صادر مي شود.