جشن آذرگان از جشن های دوازده گانه سال و از جمله جشن های آتش است که در ستایش ایزد آذر (ایزد همه آتش ها) در آذر روز از آذرماه برگزار می شود. آتش در نگاه ایرانیان باستان، اولین و مهم ترین عنصر حیات به شمار می آمد و آب پس از آن در درجه دوم اهمیت قرار داشت. عنصری که نور و گرما و روشنی به جهان می بخشید و توسط ایزد آذر پاسبانی می شد. ازاین رو، ایرانیان جشن هایی موسوم به جشن آتش داشتند و آذرگان یکی از این جشن ها محسوب می شد. جشن آذرگان در تقارن آذر روز از ماه آذر برگزار می شود که ماه و روز یکی است. مردم در این روز به آتشکده ها رفته و پس از نیایش به درگاه اهورامزدا و جشن و شادی، اخگری از آتش مقدس را به نشانه تبرک با خود به خانه می آوردند و تا پایان فصل سرما از آن مراقبت می کردند تا خاموش نشود.
جشن آذرگان چیست؟
جشن آذرگان یکی از جشن های باستانی در ایران است که توسط پیروان آیین زرتشت برگزار می شود. هر چند امروزه نمی توان ادعا کرد که این جشن با همان شور و هیجان باستانی خود اجرا می گردد، با این حال همچنان در شهرهایی از ایران و بخصوص شهرهایی که آتش گاه ها از خطرات طبیعی و حمله دشمنان در امان مانده اند برگزار می شود. آذرگان، آذرجشن یا به تعبیر برخی منابع «آذرخش» از جشن های دوازده گانه سال محسوب می شود. ایرانیان هر زمان که نام روز و ماه برابر می شد را گرامی داشته و آن روز را جشن می گرفتند. بنابراین در سال ۱۲ جشن داشتند که به جشن های ماهانه شهرت دارد. از این رهگذر، روز نهم از ماه نهم یعنی آذر را که روز و ماه موافق می شد، آذرگان یا آدُرگان می گفتند و این روز را به برافروختن آتش و جشن و پایکوبی سپری می کردند. برگزاری این جشن نه تنها در میان پیروان زرتشت بلکه در میان افرادی که ارزش خاصی برای تاریخ ایران قائل هستند حائز اهمیت است.
علت برگزاری جشن آذرگان
به مختصرترین شکل ممکن می توان ارزش و مقام والای آتش در نزد ایرانیان زمان باستان را علت برگزاری جشن آذرگان دانست. اما چرا جشن آذرگان را در روز نهم آذر ماه می گیرند؟ شروع سرمای هوا نیز علت این امر است. برافروختن آتش و نیایش ایزد آتش برای در امان ماندن از گزند سرما، مهم ترین هدف از برگزاری این جشن بوده است. آتش در آیین زرتشت به قدری ارزش و اعتبار دارد که برای او ایزدی در نظر گرفته و او را پرستش می کنند. آن ها عقیده دارند تمام نیروی انسان از آتش است و اگر آتش نباشد هیچ انسانی بر روی کره زمین زنده نخواهد ماند. در واقع آن ها معتقدند که:
- انسان قوای بدن خود را از غذاها می گیرد و اگر آتش نباشد هیچ غذایی هم نخواهد بود.
- اگر آتش نباشد انسان در سرما و یخبندان های شدید از بین می رود و توانی برای ادامه حیات نخواهد داشت.
- اگر آتش نباشد سیاهی شب انسان را از پای در می آورد و یک انسان نمی تواند در مقابل حیوانات درنده از خود دفاع کند.
- اگر آتش نباشد نیروی بخار وجود نداشته و هیچ پیشرفتی برای انسان متصور نخواهد بود.
جایگاه آذر در فرهنگ ایران
آذر در اوستا «آتَر/ آتَرش» و در پهلوی «آتُر / آتَخش» و در فارسی امروز «آذر / آتش»است. آذر، ایزد نگاهبان آتش و فروزه اهورامزداست برای همین گاه او را در شمار امشاسپندان آورده اند. در فرهنگ ایران، آتش یکی از پدیده های طبیعی ستودنی است چون گرمای زندگی را در کالبد دیگر پدیده های هستی جاری می سازد و با نور خود که نشانی از آذر اهورایی است جان و دل یاران اهورامزدا را روشنایی می بخشد پس «سوی پرستش» اهورا مزداست و آتش پرستاران در آتشکده از آن پرستاری می کنند. جشن آذرگان از جشن های ویژه آتش در فرهنگ ایران است که در ستایش آذر اهورایی برگزار می شود.
آداب و رسوم برگزاری جشن آذرگان
ایرانیان زیادی هستند که شاید به خاطر علاقه به سنت ها تصمیم داشته باشند که این جشن را با خانواده ی خود برگزار کنند، اما متاسفانه از آیین برگزاری و آداب و رسوم جشن آذرگان در ۹ ام آذرماه بی اطلاع باشند. برای مطلع شدن از آداب و رسوم این جشن ایران باستان باید به دین زرتشت و پیروان آن مراجعه کنید و از آن ها در رابطه با این موضوع سوال بپرسید. در رابطه با این موضوع ذکر شده است که زرتشتیان در ۹ ام آذرماه هرسال به مناسبت یکی شده روز و شب، آتش هایی را در آتشکده های معروف خود روشن می کنند که در پایین تر نام آن ها را ذکر کرده ایم و می توانید در این روز برای دیدن این مراسم به آن جا بروید. ایرانیان باستان در زمان زرتشت در چنین روزی همانند جشن های دیگر با آرایش ویژه صورت و موی خود و پوشیدن لباس های پاک و نو جشن آذرگان را برگزار می کردند. در این روز تمام آتشکده های ایران تزیین می شد و در آن به نیایش، آفرینگان خوانی، رقص و پایکوبی و همچنین با چوب های خوش بو درون آتشگاه ها را خوش بو می کردند و در کنار هم به خوردن بهترین غذاها و خوش و بش با یکدیگر می پرداختند.
بعد از پایان جشن به رسم شروع زمستان قطعه ای آتش از آتشکده ها به خانه های خود می بردند. این آتش را برای روشنی و گرمای خانه خود بر می داشتند و تا پایان زمستان آن را روشن نگه می داشتند و آتش را مایه سرانجام نیک و گرمی و روشنی خانه ها در زندگی خود می دانستند. یکی از نیایش هایی که در این روز از آذر ماه خوانده می شود (آتش نیایش) نام دارد که پنجمین نیایش از پنج نیایش (خرده اوستا) به شمار می رود. در فرهنگ ایران، آتش یکی از پدیده های ستودنی است، چرا که گرمای زندگی را در روح و کالبد دیگر پدیده های هستی جاری می سازد و با نور خروشانی که دارد نشانی از آذر اهورایی است و جان و دل یاران اهورامزدا را روشنایی می بخشد.
زمان برگزاری جشن مهرگان
در گاهنامه زرتشتیان، جشن آذرگان که آذر جشن نیز نامیده می شود در روز نهم از آذر ماه که در تقویم شمسی روز سوم آذر ماه است، برگزار می شود. به دلیل هم نامی نهمین روز ماه که “آذر” نام دارد با آذر ماه، زرتشتیان این روز را روزی فرخنده و خوش یوم می دانند و به جشن سرور می پردازند. از آنجایی که آریاییان در زمان گذشته در مناطق سردسیر زندگی می کردند با پیدایش آتش و به وجود آمدن آن این عنصر پاک و پاک کننده در میان ایرانیان باستان بسیار مقدس شد و بعد از آن مردم آن را مقدس و محترم می شمردند. دلیل احترام آریاییان به آتش، روشنی بخش و گرما دهنده به خانه های آن ها بوده است. انجام هر کار نیک در جشن آذرگان و مشورت را بسیار نیک و پر از خیر می دانستند و از این رو اکثر مردم شروع کارهای خود را در این روز پر خیر و برکت انجام می دادند. جشن آذرگان از جشن های ویژه آتش در فرهنگ ایران است که در ستایش آذر اهورایی برگزار می شود.
سخن آخر
روز نهم آذر عيدی است که به مناسبت توافق دو نام آذرجشن می گويند و در اين روز به افروختن آتش نيازمند هستند و اين روز جشن آتش است و به نام فرشته ای که به همه آتش ها موکل است ناميده شده، زرتشت امر کرده در اين روز آتشکده ها را زيارت کنند و در کارهای جهان مشورت نمايند.
آشنایی با جشن گانش چاتوری هند
